UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

misterium

Chronologizacja

1552, SPXVI

Pochodzenie

łac. mystērium, mistērium 'tajemnica, tajemny obrzęd'

z gr. mystḗrion 'tajemnica, tajemny obrzęd'

1. teatralne

Definicja

charakterystyczny dla średniowiecza dramat dydaktyczny poruszający wątki biblijne lub związane z życiem świętych i męczenników

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka teatr

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół sakramenty i obrzędy religijne

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

dramat

Połączenia

średniowieczne, współczesne misterium; misterium sceniczne, teatralne
misteria i moralitety
autor; bohater misterium
wystawić/wystawiać misterium

Cytaty

	W XII-XIII wieku nastąpił rozwój przedstawień teatralnych o tematyce religijnej. Popularne stały się tak zwane misteria, w czasie których odgrywano różne sceny z Biblii. źródło: NKJP: (xx): Obrzędy ku czci boga Dionizosa, Dziennik Bałtycki, 2007-04-19
	Nie znamy natomiast polskiego misterium średniowiecznego. Czy w Polsce pojawiło się ono stosunkowo późno, czy istniało nie zapisane, czy dokumentacja zaginęła? - trudno odpowiedzieć [...]. źródło: KWSJP: Jerzy Ziomek: Renesans, Warszawa 1973
	Namówiłem rybałtów, aby dla uświetnienia weselnych obrzędów wystawili na tej podstawie misterium o występnym władcy i zamordowanym biskupie. źródło: NKJP: Witold Jabłoński: Metamorfozy, 2004
	„Moje Betlejem” - misterium bożonarodzeniowe w wykonaniu zespołu „Skaldowie” do tekstów Leszka Aleksandra Moczulskiego, zostanie przedstawione w sanktuarium w Ludźmierzu [...]. źródło: NKJP: Kronika regionalna, Tygodnik Podhalański, 2000
	[...] wystawiał Wagner swoje osnute na dawnych mitach muzyczne dramaty, zawarte w tetralogii Pierścień Nibelunga. Dla tegoż teatru przeznaczył misterium sceniczne Persifal [...]. źródło: NKJP: Krystyna Ratajska: Neomesjanistyczni spadkobiercy Mickiewicza, 1998

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: n2

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	misterium	misteria
D.	misterium	misteriów
C.	misterium	misteriom
B.	misterium	misteria
N.	misterium	misteriami
Ms.	misterium	misteriach
W.	misterium	misteria

Składnia

misterium

(JAKIE)

2. starożytne

Definicja

dawna rytualna uroczystość ku czci bóstwa, w której mogli brać udział jedynie wtajemniczeni

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja wierzenia i przesądy

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

obrzęd

Połączenia

misteria antyczne, dionizyjskie, egipskie, eleuzyńskie, greckie, orfickie, pogańskie, starożytne; tajemne, tajemnicze misterium
odprawiać misterium

Cytaty

	W starożytności misteria oznaczały „wtajemniczenia” w kulty religijne dostępne dla wybranych [...]. źródło: KWSJP: Jerzy Ziomek: Renesans, Warszawa 1973
	Religię tę charakteryzował brak zawodowych kapłanów. Sprawowanie kultu polegało na składaniu ofiar, uczestniczeniu w procesjach, misteriach, wystawianiu przedstawień teatralnych. źródło: NKJP: KAŚKA AŚKA MAREK ELKA: Młodzi GP, Gazeta Poznańska Kanał: #kanal_prasa_dziennik Typ: #typ_publ Autorzy: KAŚKA AŚKA MAREK ELKA: Młodzi GP, Gazeta Poznańska, 2006-02-20
	Sufi Inayat Khan zapoczątkował pracę Ziraat w 1926r. Przekazał całą istotę starożytnej Nagshiabandia, sufickiej szkoły wywodzącej się z Misterium Serapisa i tajemnej tradycji kompleksu świątyń w Luksorze, w Egipcie. źródło: NKJP: Ryszard Matuszewski: ZIRAAT - SUFICKA EKOLOGIA DUCHOWA: Zielone Brygady. Pismo Ekologów, 1992-04-01
	Obok przysięgi milczenia, składanej przez inicjowanych w misteria powszechny był w Grecji zakaz mówienia o niektórych elementach rytuałów - były one chronione przed czczą ciekawością jako „zakazane” (aporrheta) albo „niewysławialne” (arrheta). źródło: NKJP: Internet
	Według ludowych przekazów, przed wiekami w Świątyni Słońca odprawiano pogańskie misteria. Rozpoczynano je o świcie, gdy przed otwór w centralnym kamieniu wpadał pierwszy promień słoneczny. źródło: NKJP: Janusz Motyka, Norbert Ziętal: Drugie życie Świątyni Słońca, Nowiny, 2006

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: n2

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	misterium	misteria
D.	misterium	misteriów
C.	misterium	misteriom
B.	misterium	misteria
N.	misterium	misteriami
Ms.	misterium	misteriach
W.	misterium	misteria

Inne uwagi

Zwykle lm

Składnia

misterium

JAKIE

3. tajemnica

Definicja

zjawisko lub zdarzenie uznawane za skomplikowane, tajemnicze i trudne do pojęcia dla człowieka

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

tajemnica

Połączenia

wielkie, zbawcze misterium
misterium natury, śmierci, wiary, zbawienia, życia
przeżywać, zgłębiać misterium
uczestniczyć w misterium

Cytaty

	Jej ostatnie szpitalne wiersze uważał za świadectwo wielkiego wtajemniczenia w misterium życia i śmierci: Chyba wolno nam wnioskować z tych wierszy, jak i z Wierszy o ojcu i matce, że ich autorka dostąpiła wielkiego uspokojenia [...]. źródło: NKJP: Anna Sobolewska: Mapy duchowe współczesności: co nam zostało z Nowej Ery?, 2009
	[...] kiedy dziecko ciężko choruje i w końcu umiera, jego ojciec może być przy nim do końca, nie musi przeżywać misterium śmierci w samotności. źródło: NKJP: Elżbieta Hajnicz: Przekraczając światło, 1996
	Parki narodowe są świątyniami piękna. Każdy, kto odwiedza park narodowy, powinien z niego wyjść w poczuciu wielkiego przeżycia duchowego, jakiego doznał uczestnicząc w misterium natury. źródło: NKJP: Stan i perspektywy rozwoju turystyki w Tatrzańskim Parku Narodowym, 2007
	Chrześcijańsko-żydowski dialog o Jezusie to niezbędny warunek zgłębiania przez chrześcijan misterium Wcielenia źródło: NKJP: G. Górny, R. Tichy: Dialog bywa instrumentalizowany, Fronda, 1998

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: n2

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	misterium	misteria
D.	misterium	misteriów
C.	misterium	misteriom
B.	misterium	misteria
N.	misterium	misteriami
Ms.	misterium	misteriach
W.	misterium	misteria

Inne uwagi

Zwykle lp

Składnia

misterium

CZEGO

4. uroczysta czynność

Definicja

czynność, którą wykonuje się w sposób szczególnie uroczysty, z powagą i skupieniem właściwym obrzędom

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

Relacje znaczeniowe

synonimy:

rytuał

Połączenia

prawdziwe, swoiste misterium
misterium sprzątania
misterium odbywa się, rozpoczyna się

Cytaty

	W sypialni rodziców odbywało się od czasu do czasu misterium ubierania się na bal lub z jakiejś innej wielkiej okazji. źródło: KWSJP: Danuta Koral: Wydziedziczeni, Warszawa 1997
	W jadalni misterium jedzenia. Siedzimy w sakralnej ciszy ostatniego namaszczenia ostatniej kromki chleba masłem i dżemem. źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Lewa, wspomnienie prawej, 2003
	We Francji to prawdziwe misterium: w wyborczą niedzielę punktualnie o dwudziestej - ostatnie sekundy odliczane są niczym w sylwestra - na ekranach telewizorów wyłania się z mgły twarz nowo wybranego prezydenta. źródło: NKJP: R.M Groński: Dyskryminacja, Polityka, 1995
	Mieli odwiedzić nas wcześniej, ale ktoś zachorował, już nie pamiętam kto, nieważne, ważne tylko to, że familia pogrążona w misterium sprzątania, gotowania i pieczenia zupełnie nie miała czasu, żeby się mną interesować. źródło: NKJP: Ewa Nowacka: Emilia z kwiatem lilii leśnej, 1996
	[...] A jeszcze Misterium Zakupu Szynki - prawdziwej, z kością, żadnego tam falsyfikatu w gumowej siatce. źródło: NKJP: Przed Wielkanocą, Dziennik Polski, 2000-04-15

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: n2

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	misterium	misteria
D.	misterium	misteriów
C.	misterium	misteriom
B.	misterium	misteria
N.	misterium	misteriami
Ms.	misterium	misteriach
W.	misterium	misteria

Inne uwagi

Zwykle lp

Składnia

misterium

CZEGO

Frazeologizmy

misterium paschalne

Data ostatniej modyfikacji: 03.07.2025