Chronologizacja
Pochodzenie
Zob. czarny
1.a kolor
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło
Połączenia
- błyszcząca, lśniąca, matowa, metaliczna, połyskliwa; aksamitna, głęboka, intensywna, nieskazitelna; atramentowa, krucza; granatowa czerń
- czerń oczu, oczodołów, rzęs, skóry, włosów; garnituru, fraka, smokingu, sutanny; kory, sadzy, węgla; asfaltu
- czerń i biel, czerń i czerwień, czerń i szarość
- barwa, kolor; odcienie czerni
Cytaty
|
Japońskie kimona, hinduskie sari, paryskie szyfony i welury wyglądają na tle czerni fraków i smokingów jak rój różnobarwnych motyli. źródło: KWSJP: Bogusław Kaczyński: Dzikie orchidee, 1983 |
|
|
Twarz Jagiełły była nieruchoma, jakby wykuta z marmuru i tylko jego pociemniałe aż do zupełnej prawie czerni oczy nie wróżyły pomyślnego wyniku posłowaniu popa Hilariona. źródło: KWSJP: Stefan M. Kuczyński: Litwin i Andegawenka, 1977 |
|
|
Dziko i egzotycznie piękny, pod czernią bujnych, skłębionych włosów, pod ciemną twarzą przybysza ze stepów dalekich krył żary opanowanego, mocno w garść ujętego ognia. źródło: KWSJP: Edward Kozikowski: Więcej prawdy niż plotki. Wspomnienia o pisarzach czasów minionych, 1964 |
|
|
Z żółtawym tłem wspaniale kontrastuje brunatnoczerwonawa dekoracja, wpadająca chwilami we fiolet lub kolor pomarańczowy, uzupełniona czernią i bielą. źródło: KWSJP: Maria Nowicka: Z dziejów malarstwa greckiego i rzymskiego, 1988 |
|
|
Obok zawieszonego na rzemyku Ptaka Grzmotu, zrobionego z kolorowych koralików [...] nieskazitelną czerń jego swetra ozdabiał okrągły czerwony znaczek z twarzą Che. źródło: KWSJP: Cezary Michalski: Siła odpychania, 2002 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czerń |
czernie |
|
| D. | czerni |
czerni |
|
| C. | czerni |
czerniom |
|
| B. | czerń |
czernie |
|
| N. | czernią |
czerniami |
|
| Ms. | czerni |
czerniach |
|
| W. | czerni |
czernie |
Składnia
|
+ | czerń | + |
(CZEGO)
|
1.b barwnik
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło
Połączenia
- amidowa, anilinowa, żelazowa czerń
Cytaty
|
Dawniej polimer ten (określany wówczas jako czerń anilinowa) szeroko stosowany był w charakterze barwnika. źródło: Internet |
|
|
Czerń żelazowa (czarny tlenek żelaza) jest naturalnym tlenkiem o matowym, czystym czarnym odcieniu. Dodany do bazy kolorystycznej przyciemnia ją i pogłębia [...]. źródło: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czerń |
czernie |
|
| D. | czerni |
czerni |
|
| C. | czerni |
czerniom |
|
| B. | czerń |
czernie |
|
| N. | czernią |
czerniami |
|
| Ms. | czerni |
czerniach |
|
| W. | czerni |
czernie |
Inne uwagi
Zwykle lp
Składnia
|
|
+ | czerń | + |
JAKA
|
1.c ubranie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Ubranie cechy ubrań
Połączenia
- elegancka, uroczysta, wieczorowa; wdowia, żałobna; jedwabna czerń
- fałdy czerni
- dama, dziewczyna, kobieta, mężczyzna, pan, pani w czerni
- cały w czerni
- czerń spowija
- włożyć czerń
- odziać się w czerń
- odziany, okutany, spowity, ubrany w czerń
- chodzić w czerni
Cytaty
|
Przysiadłem się do jakiegoś staruszka w czerni i w staromodnym kołnierzyku, nakrochmalonym jak to nieszczęście. źródło: KWSJP: Michał Choromański: Dygresje na temat kaloszy, 1966 |
|
|
Dwie w średnim wieku barmanki, całe w uśmiechach i dekoltowanej czerni, uwijały się przy szerokiej ladzie, pełnej wysokich szklanek, kieliszków, tacek z ciastkami wielkości małych torcików. źródło: KWSJP: Krystyna Nepomucka: Miłość niedoskonała, 1978 |
|
|
[...] spowita w obcisłą czerń, na której się pyszniła połyskująca perła, z jedną nogą nieznacznie wysuniętą do przodu i lekko zgiętą w kolanie, a drugą wyprostowaną, mocno stojącą na ziemi na podwyższonym obcasie – była olśniewająca! źródło: KWSJP: ANtoni Libera: Madame, 1998 |
|
|
Od rzeki w stronę dębów szedł ukosem przez ośnieżone łęgi jakiś samotny człowiek okutany w czerń. źródło: KWSJP: Artur Klingen: Kawaler pokutnego krzyża, 1976 |
|
|
[...] wybawił go z kłopotu nieduży, w gustowne czernie odziany mężczyzna, stojący przy rufowym żurawiku. źródło: KWSJP: Artur Baniewicz: Smoczy pazur, 2003 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czerń |
czernie |
|
| D. | czerni |
czerni |
|
| C. | czerni |
czerniom |
|
| B. | czerń |
czernie |
|
| N. | czernią |
czerniami |
|
| Ms. | czerni |
czerniach |
|
| W. | czerni |
czernie |
2. ciemność
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | egipskie ciemności | |
| hiperonimy: | ciemność |
Połączenia
- nieprzenikniona; wszechogarniająca czerń
- czerń okna, pokoju; kosmosu, morza, nieba; lasu, ogrodu; nocy, wieczoru
- czerń panuje; pochłania, spowija
- ziać czernią
- wychodzić, wydobywać się, wyłaniać się z czerni
- zniknąć/znikać w czerni
Cytaty
|
Owa jasność jeszcze pogłębia kontrast, utworzony przez ziejący czernią podjazd dla samochodów dostawczych, przewożących towar dla stołówki. źródło: KWSJP: Ryszard Lassota: Tajemnica, 1978 |
|
|
[...] podobnie jak wszyscy odczuwam dziwny niepokój, gdy w nocnej nieprzeniknionej czerni nagle pojawi się przede mną tańczący błędnie purpurowy punkcik, to rozświetlający się, to przygasający. źródło: KWSJP: Witold Szołginia: Dom pod Żelaznym Lwem, 1989 |
|
|
Ruszyłem stąpając z wolna, gdy nagle trzasnęła jakaś gałązka i z lewej strony drogi przemknął cień i zniknął w czerni lasu. źródło: KWSJP: Stanisław Dygat: Jezioro Bodeńskie, 1946 |
|
|
Krótka prezentacja, parę komend i rozedrgany pracą silnika statek powoli rusza w aksamitną czerń letniej nocy. źródło: KWSJP: Henryk Mąka: Saga rodów morskich, 1979 |
|
|
Zatrzymał się na chwilę i wpatrzył w czerń za oknem. źródło: KWSJP: Wacław Gołembowicz: Wędrowiec, 1963 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czerń |
czernie |
|
| D. | czerni |
czerni |
|
| C. | czerni |
czerniom |
|
| B. | czerń |
czernie |
|
| N. | czernią |
czerniami |
|
| Ms. | czerni |
czerniach |
|
| W. | czerni |
czernie |
Inne uwagi
Zwykle lp
3. chłopstwo
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Przynależność i podział terytorialny nazwy osób ze względu na ich pochodzenie i przynależność terytorialną
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja świat dawnych epok i wydarzenia historyczne
Połączenia
- czerń chłopska; kozacka; ukraińska
Cytaty
|
Ale on umykał pogoniom i sidłom niczym Onufry Zagłoba. Wreszcie zdradził go prawosławny woźnica - gdzieś na drodze pod Janowem, między wsiami Peredylna i Mohylna, dopadnięty został przez czerń kozacką. źródło: KWSJP: Zbigniew Mikołejko: Żywoty świętych poprawione, 2000 |
|
|
Moskiewskie latopisy, potępiające zdrajców - bojarów, jednogłośnie stwierdzają, że decyzja ich cieszyła się poparciem czerni - pospólstwa nowogrodzkiego. źródło: KWSJP: Benedykt Zientara: Dawna Rosja: despotyzm i demokracja, 1995 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czerń |
czernie |
|
| D. | czerni |
czerni |
|
| C. | czerni |
czerniom |
|
| B. | czerń |
czernie |
|
| N. | czernią |
czerniami |
|
| Ms. | czerni |
czerniach |
|
| W. | czerni |
czernie |
Inne uwagi
Zwykle lp
4. pogardliwie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające
Cytaty
|
Czy pani naprawdę tego nie rozumie, że te wybory już zostały rozpisane, a tzw. demokracja i wolne wybory w Polsce to jest zwykła fikcja dla polskiej czerni. źródło: Internet: niepoprawni.pl |
|
|
Oklaski dla niego, uśmiechy dla czerni; Wódz a za wodzem wierni. źródło: Andrzej Janeczko: Wódz, 1981 (tekst piosenki, parafraza wiersza Witolda Woroszylskiego) |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czerń |
czernie |
|
| D. | czerni |
czerni |
|
| C. | czerni |
czerniom |
|
| B. | czerń |
czernie |
|
| N. | czernią |
czerniami |
|
| Ms. | czerni |
czerniach |
|
| W. | czerni |
czernie |
Inne uwagi
Zwykle lp