Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *želězo
Prasłowiańska pożyczka z niejasnego źródła
1. metal
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia minerały i pierwiastki
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | substancja |
Połączenia
- czerwone; podgrzane; rozpalone, rozżarzone żelazo
- atomy; jony; nadmiar; odlewnia; ruda; walcownia; wytop żelaza
- krzyże, pręty, przedmioty z żelaza
- (owoce, warzywa) bogate w żelazo
- hartować; wyrabiać; wytapiać żelazo
- kute; odlane z żelaza
- twardy jak żelazo; zimny niczym żelazo
Cytaty
|
Wśród przeładowywanych produktów i surowców dominowała ruda żelaza, przeznaczona dla Huty im. Tadeusza Sendzimira w Krakowie, a także dostarczana tranzytem przez Polskę do hut w Czechach (w tym roku 435 tys. ton). źródło: NKJP: Finansowy, Dziennik Polski, 2000-07-10 |
|
|
Wyrabiano tu dobre żelazo z przeznaczeniem na eksport. źródło: NKJP: Lech Szaraniec: Górny Śląsk, 1997 |
|
|
Egipcjanie nie potrafili jeszcze uzyskiwać tak wysokich temperatur, aby mogli wytapiać żelazo z rudy, ale gdy kawałek żelaza spadł im z nieba, wiedzieli, co z nim zrobić. źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999 |
|
|
Woda mineralna bogata w żelazo pomagała kuracjuszom chorym na serce i wiele innych schorzeń. źródło: NKJP: (waw): Jańskie Zdroje, Nowiny Raciborskie, 2003-07-02 |
|
|
Oskarżyciel, który był stroną sporu, a więc człowiekiem wolnym, mógł jednak na podstawie informacji uzyskanych od niewolnika zażądać, by obwiniony poddał się próbie rozżarzonego żelaza. źródło: NKJP: Karol Modzelewski: Barbarzyńska Europa, 2004 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | żelazo |
żelaza |
|
| D. | żelaza |
żelaz |
|
| C. | żelazu |
żelazom |
|
| B. | żelazo |
żelaza |
|
| N. | żelazem |
żelazami |
|
| Ms. | żelazie |
żelazach |
|
| W. | żelazo |
żelaza |
Inne uwagi
Zwykle lp
2. przedmiot
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny rodzaje urządzeń i maszyn
Połączenia
- brzęczące żelazo
- żelazo obręczy
- żelazo szczęknęło
Cytaty
|
Obserwując zmiany w rozwoju domów, zauważamy przyspieszenie ich w drugiej połowie XIX w., kiedy to na wsi pojawiło się żelazo (okucia) i szkło. źródło: NKJP: Aleksander Jackowski: Polska sztuka ludowa, 2002 |
|
|
Czasem tylko szczęknęło żelazo czy tupnął podkuty but, ale odgłosy nikły w mrokach nocy. źródło: NKJP: Grzegorz Mathea: IV Rzeczpospolita, 2005 |
|
|
Owinięci taśmami z brzęczącym żelazem, ukryci w sztucznej skórze tkanin oblewanych gumą, wzmocniwszy czaszki niełamliwym plastikiem, z dłońmi w rękawicach, spełzali przez krzaki. źródło: NKJP: Maciej Kuczyński: Czeluść, 1997 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | żelazo |
żelaza |
|
| D. | żelaza |
żelaz |
|
| C. | żelazu |
żelazom |
|
| B. | żelazo |
żelaza |
|
| N. | żelazem |
żelazami |
|
| Ms. | żelazie |
żelazach |
|
| W. | żelazo |
żelaza |
3. zbroja
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja świat dawnych epok i wydarzenia historyczne
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Ubranie rodzaje i części ubrań
Połączenia
- okuty, zakuci w żelazo
Cytaty
|
Był on cały zakuty w żelazo i siedział na dzielnym rumaku. źródło: NKJP: Hanna Kostyrko: Klechdy domowe, 1960 |
|
|
Lud słowiański musiał uchodzić na wschód, na wschód przed zastępami okutymi w żelazo, pod których stopą ziemia drżała. źródło: NKJP: Stefan Żeromski: Międzymorze, 1957 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | żelazo |
żelaza |
|
| D. | żelaza |
żelaz |
|
| C. | żelazu |
żelazom |
|
| B. | żelazo |
żelaza |
|
| N. | żelazem |
żelazami |
|
| Ms. | żelazie |
żelazach |
|
| W. | żelazo |
żelaza |
Inne uwagi
Zwykle lp