Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *pormy 'pasmo, taśma, splot, wiązka (włókna, włosów)'
Forma prasłowiańska od psł. *porti 'pruć, drzeć'; B l.p. *pormenь, z przyrostkiem *-men-; pierwotne znaczenie: 'coś oddartego, pasmo, taśma, splot'; znaczenie 'smuga światła, promień' wtórne; liczne współczesne znaczenia specjalistyczne są neosemantyzmami pod wpływem terminów naukowych w różnych językach.
1. słońca
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Niebo i wszechświat słońce i księżyc, pory dnia
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | promyk |
Połączenia
- biały, blady, błękitny, czarny, jaskrawy, karmazynowy, złoty; ciepły, gorący, ostry, palący; cienki, wąski, wątły; księżycowy, słoneczny; ostatni, pierwszy promień; barwne, cytrynowe, czerwone, różowe, złociste, złotawe; ogniste, piekące, silne; nikłe; poranne, wczesne, wiosenne; szkodliwe promienie; promienie świetlne
- promień blasku, światła; gwiazdy, księżyca, słońca, świtu, wiosny, zorzy; promienie lampy, poranka
- promienie ze słońca
- promienie i snopy
- blask, snop; dopływ, dostęp, przepuszczalność, zasięg; szkodliwość, wpływ; nadmiar promieni
- alergia, nadwrażliwość na promienie
- ochrona, osłona przed promieniami
- promień pada na coś; promienie odbijają się, przedzierają się, przenikają coś, wpadają przez okno
- odbijać, pochłaniać, przepuszczać, skupiać; wysyłać promienie
- spoglądać w promienie
- chronić przed promieniami
- błyszczeć, lśnić w promieniach
Cytaty
|
Zszedłem na dół i po chwili zajadałem, pod gołym niebem i w ciepłych promieniach słońca, rybę z frytkami. źródło: NKJP: Dziennikarze z krajów Unii o Polsce i Polakach, Tygodnik Ciechanowski, 2004-05-08 |
|
|
Słoneczny obraz zmienił się, ściemniał, mrok rozświetlał tylko wąski promień światła, rzucany przez ręczną latarkę. źródło: NKJP: Zygmunt Miłoszewski: Domofon, 2005 |
|
|
[...] całość pomalowana jest czarną farbą, która bardzo dobrze pochłania promienie słoneczne i zamienia je w ciepło. źródło: NKJP: Iwona Rojek: Ujarzmili słońce... po gospodarsku, Echo Dnia, 2005-08-11 |
|
|
Za oknem błyszczał w promieniach zachodzącego Słońca niebosiężny główny budynek Ministerstwa Kolonii [...]. źródło: NKJP: Jacek Dukaj: W kraju niewiernych, 2000 |
|
|
Są osoby cierpiące na nadwrażliwość na promienie słoneczne (fotodermatoza) lub o skórze bardzo bladej [...]. źródło: NKJP: Małgorzata Lorkowska: Złocista karnacja jesienią i zimą, Magazyn nr 45 dodatek do Gazety Wyborczej nr 266, 1996-11-15 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | promień |
promienie |
|
| D. | promienia |
promieni |
|
| C. | promieniowi |
promieniom |
|
| B. | promień |
promienie |
|
| N. | promieniem |
promieniami |
|
| Ms. | promieniu |
promieniach |
|
| W. | promieniu |
promienie |
2. lasera
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Ilość, liczby i liczenie ogólne określenia ilości
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | promieniowanie, strumień |
Połączenia
- laserowy promień; kosmiczne, radioaktywne; krótsze; szkodliwe; niewidzialne promienie; promień atomowy; promienie elektronowe, nadfioletowe, podczerwone, rentgenowskie, ultrafioletowe
- promienie gamma, X
- promień berylu, cząstek; lasera; promienie energii, fali (elektromagnetycznej), fotonów
- promienie i fale
- absorpcja, akceleracja, dawka, emisja, wiązka; fala, nadmiar, tor, zasięg; źródło promieni
- ochrona, osłona przed promieniami
- badać, odkryć, stosować; emitować, filtrować, pochłaniać promienie
- prześwietlić; naświetlanie promieniami
- chronić przed promieniami
Cytaty
|
[...] od dawna znane są procesy, w których kosmiczne promienie gamma przekształcają się w cząstki materii i antymaterii (pary elektronów i ich odpowiedników w antymaterii - pozytonów). źródło: NKJP: Mikołaj Korzyński: Fizyka, Gazeta Wyborcza, 1997-09-30 |
|
|
Ostatnie eksperymenty [...] wykazały, że promień lasera może przenosić informację, pozwalającą na odległość skazić wirusami idealnie izolowane środowisko (nawet wnętrze zaspawanego szklanego naczynia). źródło: NKJP: Czarne, czarodziejskie..., Dziennik Polski, 2001-03-03 |
|
|
Dzięki specjalistycznej aparaturze specjalnie dobrana wiązka promieni jest kierowana w miejsce, gdzie umiejscowił się rak i niszczy złe komórki. źródło: NKJP: Beata Alukiewicz: Tygodniami w kolejce na radioterapię, Echo Dnia, 2006-10-17 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | promień |
promienie |
|
| D. | promienia |
promieni |
|
| C. | promieniowi |
promieniom |
|
| B. | promień |
promienie |
|
| N. | promieniem |
promieniami |
|
| Ms. | promieniu |
promieniach |
|
| W. | promieniu |
promienie |
3. okręgu
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości przestrzeni miary przestrzeni
Połączenia
- 11-metrowy, 15-metrowy, długi, mały, minimalny, mniejszy, niewielki; jednakowy, określony promień
- promień jądra, Jowisza, koła, okręgu, Ziemi; krzywizny, obrotu, skrętu
- promień i średnica; promienie i obwód
- długość, wielkość, pomiar promienia
- diafragma, koło, kula, okrąg, orbita, pierścień, walec; łuk, obszar, strefa o promieniu jakimś
- obliczać promień czegoś
Cytaty
|
Drugim, bardzo ważnym czynnikiem w kwestii doboru ogumienia jest promień koła. Od niego zależy prędkość samochodu. źródło: NKJP: (BK): Koła jak balony, Dziennik Polski, 2000-07-24 |
|
|
Próbnik wystartował z pokładu sondy Galileo, która jest w tej chwili pierwszym sztucznym satelitą [...] największej planety Układu Słonecznego (promień Jowisza jest 11 razy większy od ziemskiego, a w jego wnętrzu zmieściłoby się aż tysiąc kul ziemskich). źródło: NKJP: Piotr Cieśliński: Prawdziwy zapach Jowisza, 1996-02-09 |
|
|
W tym samym czasie astronom francuski, C. Marchal, otoczył (na kartce papieru) system Pluton-Charon płaskim pierścieniem o promieniu 10 milionów km [...]. źródło: NKJP: Jarosław Włodarczyk: Wędrówki niebieskie czyli Wszechświat nie tylko dla poetów, 1999 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | promień |
promienie |
|
| D. | promienia |
promieni |
|
| C. | promieniowi |
promieniom |
|
| B. | promień |
promienie |
|
| N. | promieniem |
promieniami |
|
| Ms. | promieniu |
promieniach |
|
| W. | promieniu |
promienie |
Składnia
|
+ | promień | + |
CZEGO
|
4. iluś kilometrów
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości przestrzeni miary przestrzeni
Połączenia
- długi promień
- promień oddziaływania, rażenia, rozrzutu odłamków
- w promieniu dwóch, trzech, dziesięciu.... kilometrów
Cytaty
|
Możliwy promień rozrzutu odłamków: 1200 metrów. źródło: NKJP: Ci, którzy kończą wojnę, Dziennik Polski, 2001-12-08 |
|
|
Promień rażenia w przypadku eksplozji takiego pocisku sięga nawet 200 metrów źródło: NKJP: (krs): Bombowy dzień, Echo Dnia, 2006-04-26 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | promień |
promienie |
|
| D. | promienia |
promieni |
|
| C. | promieniowi |
promieniom |
|
| B. | promień |
promienie |
|
| N. | promieniem |
promieniami |
|
| Ms. | promieniu |
promieniach |
|
| W. | promieniu |
promienie |
Inne uwagi
Zwykle lp
Składnia
|
|
+ | promień | + |
CZEGO
|
5. uczuć
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka emocje i uczucia
KATEGORIE FIZYCZNE Ilość, liczby i liczenie ogólne określenia ilości
Połączenia
- jasny promień
- promień łaski, miłości, nadziei, radości, szczęścia; promienie dobroci
- ktoś jest dla kogoś promieniem czegoś
- rozświetlić coś promieniem czegoś
Cytaty
|
Człowiek, który go nie opuszcza, który próbuje wczuć się w jego cierpienia, jest dla chorego promieniem nadziei w ciemności jego depresji. źródło: NKJP: Antoni Kępiński: Melancholia, 1974 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | promień |
promienie |
|
| D. | promienia |
promieni |
|
| C. | promieniowi |
promieniom |
|
| B. | promień |
promienie |
|
| N. | promieniem |
promieniami |
|
| Ms. | promieniu |
promieniach |
|
| W. | promieniu |
promienie |
Składnia
|
|
+ | promień | + |
CZEGO
|