Chronologizacja
Pochodzenie
Od: niepoświadczonego dawnego rzecz. krtus / krztus 'gardło', utworzonego od tej samej podstawy co krtań (zob.).
1. dymem
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego czynności i stany fizjologiczne
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Choroby i ich leczenie przyczyny, objawy i skutki chorób
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | zakrztuszać się |
Połączenia
- krztusić się dymem, ością, spalinami, śliną, wodą, wymiocinami
- krztusić się od dymu
- krztusić się i dławić, krztusić się i dusić, krztusić się i pluć; charczeć i krztusić się, kaszleć i krztusić się, parskać i krztusić się
Cytaty
|
Choroba daje o sobie znać dopiero wtedy, gdy człowiek ma trudności z przełykaniem, krztusi się. źródło: KWSJP: Helena Noskowicz-Bieroniowa: Chcesz rzucić palenie: różne sposoby wyzwalania z nałogu, rady i informacje, 2001 |
|
|
Karol zaczął krztusić się gryzącymi w gardło spalinami. źródło: KWSJP: Lesław Furmaga: Lot Pingwina, 1983 |
|
|
Wziąłem z jej rąk kiełbasę i usiadłem z powrotem na trawie, i jadłem, dławiąc się ledwie przeżutymi kęsami i krztusząc się od napływającej ciągle śliny. źródło: KWSJP: Tadeusz Nowak: Półbaśnie, 1976 |
|
|
Dziewczyna upadła na podłogę, krztusząc się i łapiąc oddech. źródło: KWSJP: Joanna Szymczyk: Ewa i złoty kot, 2004 |
|
|
Patrzy jeszcze chwilę, jak suka je liże, skomląc z radości, a one popiskując, piją z jej wymienia, krztuszą się i znowu piją zachłannie. źródło: KWSJP: Tadeusz Nowak: Półbaśnie, 1976 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
krztuszę się |
krztusimy się |
|||
| 2 os. |
krztusisz się |
krztusicie się |
|||
| 3 os. |
krztusi się |
krztuszą się |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
krztusiłem się +(e)m się krztusił |
krztusiłam się +(e)m się krztusiła |
krztusiłom się +(e)m się krztusiło |
krztusiliśmy się +(e)śmy się krztusili |
krztusiłyśmy się +(e)śmy się krztusiły |
| 2 os. |
krztusiłeś się +(e)ś się krztusił |
krztusiłaś się +(e)ś się krztusiła |
krztusiłoś się +(e)ś się krztusiło |
krztusiliście się +(e)ście się krztusili |
krztusiłyście się +(e)ście się krztusiły |
| 3 os. |
krztusił się |
krztusiła się |
krztusiło się |
krztusili się |
krztusiły się |
bezosobnik: krztuszono się
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
będę się krztusił będę się krztusić |
będę się krztusiła będę się krztusić |
będę się krztusiło będę się krztusić |
będziemy się krztusili będziemy się krztusić |
będziemy się krztusiły będziemy się krztusić |
| 2 os. |
będziesz się krztusił będziesz się krztusić |
będziesz się krztusiła będziesz się krztusić |
będziesz się krztusiło będziesz się krztusić |
będziecie się krztusili będziecie się krztusić |
będziecie się krztusiły będziecie się krztusić |
| 3 os. |
będzie się krztusił będzie się krztusić |
będzie się krztusiła będzie się krztusić |
będzie się krztusiło będzie się krztusić |
będą się krztusili będą się krztusić |
będą się krztusiły będą się krztusić |
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
krztuśmy się |
|
| 2 os. |
krztuś się |
krztuście się |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
krztusiłbym się bym się krztusił |
krztusiłabym się bym się krztusiła |
krztusiłobym się bym się krztusiło |
krztusilibyśmy się byśmy się krztusili |
krztusiłybyśmy się byśmy się krztusiły |
| 2 os. |
krztusiłbyś się byś się krztusił |
krztusiłabyś się byś się krztusiła |
krztusiłobyś się byś się krztusiło |
krztusilibyście się byście się krztusili |
krztusiłybyście się byście się krztusiły |
| 3 os. |
krztusiłby się by się krztusił |
krztusiłaby się by się krztusiła |
krztusiłoby się by się krztusiło |
krztusiliby się by się krztusili |
krztusiłyby się by się krztusiły |
bezosobnik: krztuszono by się
bezokolicznik: krztusić się
imiesłów przysłówkowy współczesny:
krztusząc się
gerundium: krztuszenie się
rodzaj gramatyczny: ndk
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | krztuszenie się |
krztuszenia się |
| D. | krztuszenia się |
krztuszeń się |
| C. | krztuszeniu się |
krztuszeniom się |
| B. | krztuszenie się |
krztuszenia się |
| N. | krztuszeniem się |
krztuszeniami się |
| Ms. | krztuszeniu się |
krztuszeniach się |
| W. | krztuszenie się |
krztuszenia się |
imiesłów przymiotnikowy czynny: krztuszący się
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | krztuszący się |
krztuszący się |
krztuszący się |
krztuszące się |
krztusząca się |
| D. | krztuszącego się |
krztuszącego się |
krztuszącego się |
krztuszącego się |
krztuszącej się |
| C. | krztuszącemu się |
krztuszącemu się |
krztuszącemu się |
krztuszącemu się |
krztuszącej się |
| B. | krztuszącego się |
krztuszącego się |
krztuszący się |
krztuszące się |
krztuszącą się |
| N. | krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącą się |
| Ms. | krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącej się |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | krztuszący się |
krztuszący się |
krztuszące się |
krztuszące się |
| D. | krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
| C. | krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
| B. | krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszące się |
| N. | krztuszącymi się |
krztuszącymi się |
krztuszącymi się |
krztuszącymi się |
| Ms. | krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
odpowiednik aspektowy: zakrztusić się
Składnia
| Rz żywotny | + | krztusić się | + |
CZYM
|
2. ze złości
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego czynności i stany fizjologiczne
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka zachowania emocjonalne
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | zadławiać się, zakrztuszać się |
Połączenia
- krztusić się słowami
- krztusić się z emocji, z gniewu, ze śmiechu, z wściekłości, ze wzburzenia, ze złości
Cytaty
|
Szajber krztusił się teraz z gniewu. źródło: KWSJP: Albin Bobruk: Zagony Rososzy, 1984 |
|
|
Obok niego stała jakaś młoda kobieta i krztusiła się ze śmiechu. źródło: KWSJP: Tadeusz Mieszkowski: Ja i reszta, 1984 |
|
|
Artur krztusił się z wściekłości, lecz nie spróbował zatrzymać mężczyzny, który był już przy kuchni. źródło: KWSJP: Piotr Zaremba: Plama na suficie, 2004 |
|
|
Elisabeth aż krztusiła się ze wzburzenia. źródło: KWSJP: Marek Krajewski: Koniec świata w Breslau, 2003 |
|
|
Janka nie uśmiecha się wcale. Patrzy na mnie z nienawiścią i usta jej drżą. - Ty idioto - krztusi się słowami z wściekłości - ty idioto! Jak mogłeś zrobić z siebie takiego błazna? źródło: KWSJP: Stanisław Dygat: Jezioro Bodeńskie, 1946 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
krztuszę się |
krztusimy się |
|||
| 2 os. |
krztusisz się |
krztusicie się |
|||
| 3 os. |
krztusi się |
krztuszą się |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
krztusiłem się +(e)m się krztusił |
krztusiłam się +(e)m się krztusiła |
krztusiłom się +(e)m się krztusiło |
krztusiliśmy się +(e)śmy się krztusili |
krztusiłyśmy się +(e)śmy się krztusiły |
| 2 os. |
krztusiłeś się +(e)ś się krztusił |
krztusiłaś się +(e)ś się krztusiła |
krztusiłoś się +(e)ś się krztusiło |
krztusiliście się +(e)ście się krztusili |
krztusiłyście się +(e)ście się krztusiły |
| 3 os. |
krztusił się |
krztusiła się |
krztusiło się |
krztusili się |
krztusiły się |
bezosobnik: krztuszono się
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
będę się krztusił będę się krztusić |
będę się krztusiła będę się krztusić |
będę się krztusiło będę się krztusić |
będziemy się krztusili będziemy się krztusić |
będziemy się krztusiły będziemy się krztusić |
| 2 os. |
będziesz się krztusił będziesz się krztusić |
będziesz się krztusiła będziesz się krztusić |
będziesz się krztusiło będziesz się krztusić |
będziecie się krztusili będziecie się krztusić |
będziecie się krztusiły będziecie się krztusić |
| 3 os. |
będzie się krztusił będzie się krztusić |
będzie się krztusiła będzie się krztusić |
będzie się krztusiło będzie się krztusić |
będą się krztusili będą się krztusić |
będą się krztusiły będą się krztusić |
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
krztuśmy się |
|
| 2 os. |
krztuś się |
krztuście się |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
krztusiłbym się bym się krztusił |
krztusiłabym się bym się krztusiła |
krztusiłobym się bym się krztusiło |
krztusilibyśmy się byśmy się krztusili |
krztusiłybyśmy się byśmy się krztusiły |
| 2 os. |
krztusiłbyś się byś się krztusił |
krztusiłabyś się byś się krztusiła |
krztusiłobyś się byś się krztusiło |
krztusilibyście się byście się krztusili |
krztusiłybyście się byście się krztusiły |
| 3 os. |
krztusiłby się by się krztusił |
krztusiłaby się by się krztusiła |
krztusiłoby się by się krztusiło |
krztusiliby się by się krztusili |
krztusiłyby się by się krztusiły |
bezosobnik: krztuszono by się
bezokolicznik: krztusić się
imiesłów przysłówkowy współczesny:
krztusząc się
gerundium: krztuszenie się
rodzaj gramatyczny: ndk
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | krztuszenie się |
krztuszenia się |
| D. | krztuszenia się |
krztuszeń się |
| C. | krztuszeniu się |
krztuszeniom się |
| B. | krztuszenie się |
krztuszenia się |
| N. | krztuszeniem się |
krztuszeniami się |
| Ms. | krztuszeniu się |
krztuszeniach się |
| W. | krztuszenie się |
krztuszenia się |
imiesłów przymiotnikowy czynny: krztuszący się
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | krztuszący się |
krztuszący się |
krztuszący się |
krztuszące się |
krztusząca się |
| D. | krztuszącego się |
krztuszącego się |
krztuszącego się |
krztuszącego się |
krztuszącej się |
| C. | krztuszącemu się |
krztuszącemu się |
krztuszącemu się |
krztuszącemu się |
krztuszącej się |
| B. | krztuszącego się |
krztuszącego się |
krztuszący się |
krztuszące się |
krztuszącą się |
| N. | krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącą się |
| Ms. | krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącej się |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | krztuszący się |
krztuszący się |
krztuszące się |
krztuszące się |
| D. | krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
| C. | krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
| B. | krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszące się |
| N. | krztuszącymi się |
krztuszącymi się |
krztuszącymi się |
krztuszącymi się |
| Ms. | krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
Składnia
| Rzosobowy | + | krztusić się | + |
z CZEGO
|
3. silnik
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny funkcjonowanie urządzeń i maszyn
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | dławić się, zadławiać się, zakrztuszać się |
Połączenia
- auto, karabin, maszyna, motor, silnik krztusi się
Cytaty
|
Silnik prychał, krztusił się, łódź przepadła na burtę, woda znów chlusnęła do środka, sternik puścił całą wiązankę brudu, przeklinając nie wiadomo kogo. źródło: KWSJP: Lesław Furmaga: Lot Pingwina, 1983 |
|
|
Słyszał, jak posyłali [...] po taksówkę, która krztusząc się, wzbijając tuman kurzawy, zajechała natychmiast. źródło: KWSJP: Wojciech Żukrowski: Kamienne tablice, 1966 |
|
|
Pierwsze wystrzeliwane naboje wydawały dźwięk, jakby karabin się krztusił. źródło: Internet |
|
|
Na Jeziorze Nidzkim najpierw pływała motorówka Stanisława - rozłożysta, wygodna krypa ze stale krztuszącym się silnikiem. źródło: KWSJP: Kira Gałczyńska: Nie wrócę tu nigdy czyli Pożegnanie z Mazurami, 1998 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
krztuszę się |
krztusimy się |
|||
| 2 os. |
krztusisz się |
krztusicie się |
|||
| 3 os. |
krztusi się |
krztuszą się |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
krztusiłem się +(e)m się krztusił |
krztusiłam się +(e)m się krztusiła |
krztusiłom się +(e)m się krztusiło |
krztusiliśmy się +(e)śmy się krztusili |
krztusiłyśmy się +(e)śmy się krztusiły |
| 2 os. |
krztusiłeś się +(e)ś się krztusił |
krztusiłaś się +(e)ś się krztusiła |
krztusiłoś się +(e)ś się krztusiło |
krztusiliście się +(e)ście się krztusili |
krztusiłyście się +(e)ście się krztusiły |
| 3 os. |
krztusił się |
krztusiła się |
krztusiło się |
krztusili się |
krztusiły się |
bezosobnik: krztuszono się
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
będę się krztusił będę się krztusić |
będę się krztusiła będę się krztusić |
będę się krztusiło będę się krztusić |
będziemy się krztusili będziemy się krztusić |
będziemy się krztusiły będziemy się krztusić |
| 2 os. |
będziesz się krztusił będziesz się krztusić |
będziesz się krztusiła będziesz się krztusić |
będziesz się krztusiło będziesz się krztusić |
będziecie się krztusili będziecie się krztusić |
będziecie się krztusiły będziecie się krztusić |
| 3 os. |
będzie się krztusił będzie się krztusić |
będzie się krztusiła będzie się krztusić |
będzie się krztusiło będzie się krztusić |
będą się krztusili będą się krztusić |
będą się krztusiły będą się krztusić |
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
krztuśmy się |
|
| 2 os. |
krztuś się |
krztuście się |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
krztusiłbym się bym się krztusił |
krztusiłabym się bym się krztusiła |
krztusiłobym się bym się krztusiło |
krztusilibyśmy się byśmy się krztusili |
krztusiłybyśmy się byśmy się krztusiły |
| 2 os. |
krztusiłbyś się byś się krztusił |
krztusiłabyś się byś się krztusiła |
krztusiłobyś się byś się krztusiło |
krztusilibyście się byście się krztusili |
krztusiłybyście się byście się krztusiły |
| 3 os. |
krztusiłby się by się krztusił |
krztusiłaby się by się krztusiła |
krztusiłoby się by się krztusiło |
krztusiliby się by się krztusili |
krztusiłyby się by się krztusiły |
bezosobnik: krztuszono by się
bezokolicznik: krztusić się
imiesłów przysłówkowy współczesny:
krztusząc się
gerundium: krztuszenie się
rodzaj gramatyczny: ndk
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | krztuszenie się |
krztuszenia się |
| D. | krztuszenia się |
krztuszeń się |
| C. | krztuszeniu się |
krztuszeniom się |
| B. | krztuszenie się |
krztuszenia się |
| N. | krztuszeniem się |
krztuszeniami się |
| Ms. | krztuszeniu się |
krztuszeniach się |
| W. | krztuszenie się |
krztuszenia się |
imiesłów przymiotnikowy czynny: krztuszący się
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | krztuszący się |
krztuszący się |
krztuszący się |
krztuszące się |
krztusząca się |
| D. | krztuszącego się |
krztuszącego się |
krztuszącego się |
krztuszącego się |
krztuszącej się |
| C. | krztuszącemu się |
krztuszącemu się |
krztuszącemu się |
krztuszącemu się |
krztuszącej się |
| B. | krztuszącego się |
krztuszącego się |
krztuszący się |
krztuszące się |
krztuszącą się |
| N. | krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącą się |
| Ms. | krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącej się |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | krztuszący się |
krztuszący się |
krztuszące się |
krztuszące się |
| D. | krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
| C. | krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
krztuszącym się |
| B. | krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszące się |
| N. | krztuszącymi się |
krztuszącymi się |
krztuszącymi się |
krztuszącymi się |
| Ms. | krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
krztuszących się |
odpowiednik aspektowy: zakrztusić się
Składnia
| Rznieżywotny | + | krztusić się | + |
|