UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

wieża

Chronologizacja

1270, SStp
Inne znaczenie: 'drewniane obudowanie nad kotłami, w których odparowywano solankę'

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	wieża	wieże
D.	wieży	wież

C.	wieży	wieżom
B.	wieżę	wieże
N.	wieżą	wieżami
Ms.	wieży	wieżach
W.	wieżo	wieże

Pochodzenie

psł. *veža (< *vez-ja) 'to, co się przewozi, wozi ze sobą' > 'wóz z ustawionym na nim namiotem, ruchome, przewożone pomieszczenie mieszkalne; namiot, jurta, szałas' > 'coś przypominającego kształtem namiot, wysoka budowla ostro zakończona'

(Bor)

1. budowla

Definicja

wysoka budowla o niewielkiej w stosunku do wysokości podstawie, zwykle okrągłej lub kwadratowej, stanowiąca część innej budowli lub wolno stojąca

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Budownictwo rodzaje budowli i ich cechy

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	wieżyca
	hiperonimy:	budowla

Połączenia

ażurowa, cylindryczna, czworokątna, krzywa, kwadratowa, narożna, ośmioboczna, spiczasta; masywna, smukła, strzelista, wysmukła, wysoka; metalowa, murowana; kościelna, obronna, ratuszowa, warowna; barokowa, neogotycka, renesansowa, stara, średniowieczna, zabytkowa; południowa, zachodnia; brytyjska, krakowska, paryska...; słynna, wspaniała, wyniosła wieża
wieża bazyliki, katedry, klasztoru, kolegiaty, kościoła, minaretu, ratusza, świątyni, zamku
czubek, kopuła, okienko, sylwetka, szczyt; budowa, konstrukcja, modernizacja, remont wieży
wejście na wieżę
blanki, dzwon, zegar na wieży
wieża runęła, spłonęła
dobudować, podwyższyć, wybudować, wznieść, zbudować; zburzyć wieżę
skoczyć z wieży
wejść / wchodzić na wieżę

Cytaty

	Nad portalem i głównym wejściem wznosiła się wieża kościelna, obronna, w późniejszych wiekach przykryta barokowym hełmem, który raził w zestawieniu z surowością i prostotą romańskiego kształtu kościoła. źródło: NKJP: Zbigniew Nienacki: Księga strachów, 1987
	Na moście terkotały wozy jadące do miasta, zegar na wieży kościelnej wybił dwunastą. źródło: NKJP: Kazimierz Orłoś: Cudowna melina, 1989
	Murowana wieża góruje nad okolicą. Światło zachodu barwi ją na różowo. Tyle zostało z cerkwi. źródło: NKJP: Andrzej Stasiuk: Opowieści galicyjskie, 1995
	Woda strzelająca z fontanny sięgała równie wysoko jak wieża ratusza i wieża kościoła. źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Sezon na papierówki, 2003

Informacja normatywna

Występuje jako składnik nazw własnych, np. Mysia Wieża , Wieża Eiffla , Wieża Wiatrów , Wieża Hassana .

2. wiertnicza

Definicja

wysoka konstrukcja stalowa lub drewniana o specjalnym przeznaczeniu

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Budownictwo rodzaje budowli i ich cechy

CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny rodzaje urządzeń i maszyn

Połączenia

wieża górnicza, kontrolna, nadawcza, przeciwpożarowa, przekaźnikowa, sędziowska, spadochronowa, telefoniczna, telewizyjna, wiertnicza
wieża kontroli lotów, stacji telewizyjnej, straży pożarnej, telefonii komórkowej

Cytaty

Krynicka Grupa GOPR wzbogaciła się ostatnio o wieżę wspinaczkową. Dzięki temu członkowie tej organizacji - pod okiem instruktorów - mogą prowadzić treningi ratownictwa górskiego.

źródło: NKJP: Wieża wspinaczkowa, Dziennik Polski, 2002-09-24

Mieszkańcy ulicy Gdyńskiej zbierają podpisy pod petycją przeciwko budowie w okolicy ich domów wieży telefonii komórkowej.

źródło: NKJP: Zbigniew Marecki: Anteny przerażają, Głos Pomorza, 2006

Silne podmuchy niesfornego wiatru zrywały chmury drobnego piasku z wysokich wydm, niosły z sobą gęsty dym z płonących w Kuwejcie naftowych wież wiertniczych i mieszając razem, pogarszały widzialność do kilkudziesięciu zaledwie metrów.

źródło: NKJP: Jerzy Gotowała: Najkrócej żyją motyle : lotnictwo rozpoznawcze wciąż niezbędne, 1996

Składnia

	+	wieża	+	CZEGO
	+	wieża	+	JAKA

3. pływalnia

Definicja

instalowana na pływalniach konstrukcja z pomostami umożliwiająca wykonywanie skoków do wody ze znacznej wysokości

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport miejsca związane ze sportem

Połączenia

wieża dla skoczków
wieża i trampolina
skoczyć / skakać z wieży

Cytaty

Szczególnie w „Olimpiadzie” są sekwencje będące ucieleśnieniem ówczesnej estetyki obrazu - mówi pani Dalichow. - To sceny biegu maratońskiego i „latających” mężczyzn - skaczących z wieży pływaków.

źródło: NKJP: Anna Rubinowicz: Gdyby nie zaangażowanie w nazizm, mogłaby być wzorem nowoczesnej kobiety sukcesu, Gazeta Wyborcza, 1999-01-19

Basenu przy wrocławskim Stadionie Olimpijskim już nie ma. Starsi wrocławianie pamiętają jeszcze jednak, że jego największe atrakcje – trampolina i wieża pływacka – powstały też w ramach czynu społecznego.

źródło: Internet

4. stereo

Definicja

zestaw urządzeń elektronicznych służących do nagrywania lub odtwarzania dźwięków, tworzący jedną całość

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny rodzaje urządzeń i maszyn

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

zestaw

Połączenia

droga, mini, nowa, tania wieża; wieża stereo, stereofoniczna
wieża hi fi, marki Sony (Grundig, Philips, Sharp, Technics)
magnetowid i wieża, telewizor i wieża
kupić, podłączyć, postawić gdzieś wieżę

Cytaty

	I ten dziwny pokój - trochę podobny do mego! Właściwie było w nim tylko łóżko, szafa i pianino. I jeszcze w kącie obok okna trochę płyt i kaset rozsypanych w pobliżu wieży. źródło: NKJP: Hanna Kowalewska: Tego lata, w Zawrociu, 1998
	Już i tak mam debet na koncie, a tak marzyłem, żeby sobie kupić nową wieżę stereo i głośniczki. źródło: NKJP: Monika Piątkowska, Leszek Talko: Talki w wielkim mieście, 2002
	30 lipca, w Raciborzu przy ul. Londzina, nieznany sprawca wykorzystując pozostawiony w widocznym miejscu klucz do mieszkania dokonał kradzieży wieży marki Grundig o wartości blisko 900 zł. źródło: NKJP: Nowiny Raciborskie, 2002-08-07
	Olbrzymi telewizor, wypasiona wieża. Po prostu wszystko wyglądało jak z filmów. źródło: Internet

5. szachy

Definicja

jedna z figur szachowych, zwykle w kształcie wieży - budowli, którą można przesuwać po szachownicy na dowolną odległość w kierunku poziomym lub pionowym

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny gry i zabawy

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

figura

Połączenia

wieża biała, czarna; hetmańska, królewska

Cytaty

Po szachownicy przesuwały się piony, gońce, wieże i konie, Wiesiek grał zupełnie inaczej niż ja, ujmował szachową figurę w palce, lustrował pole i potem dopiero, z rozwagą, wybierał dla niej nową pozycję; ja to robiłam bez namysłu, szast, prast, i gotowe.

źródło: NKJP: Ewa Nowacka: Może nie, może tak, 1995

Gdyby w pozycji na diagramie nie było białej wieży na f6, to można by od razu dać mata 1 Sf6X. Narzuca się więc pierwszy ruch tą wieżą. Zobaczmy, co byłoby po zdjęciu wieży f6 z szachownicy.

źródło: NKJP: Jan Rusinek, Romuald Grąbczewski: W świecie paradoksów / Skuteczna poprawka, Gazeta Wyborcza, 1992-11-13

6. na czołgu

Definicja

wojsk.

opancerzona część uzbrojenia pojazdu (okrętu, czołgu, samochodu pancernego itp.) z zamontowanymi w niej działami lub karabinami maszynowymi, zaopatrzona w urządzenie obrotowe

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Wojsko i wojna czynności, przedmioty, miejsca związane z wojskiem i wojną

Relacje znaczeniowe

synonimy:

wieżyca, wieżyczka

Połączenia

wieża armatnia, artyleryjska; czołgowa, okrętowa

Cytaty

Saudyjczycy, usiłując zasygnalizować lotnictwu Sprzymierzonych osiągnięte pozycje, wpadli na oryginalny pomysł wykładania na wieżach wozów bojowych jasnopomarańczowych, łatwo rzucających się z powietrza w oczy płacht, fosforyzujących przy tym w nocy.

źródło: NKJP: Jerzy Gotowała: Najkrócej żyją motyle: lotnictwo rozpoznawcze wciąż niezbędne, 1996

Wieża armaty, zamontowana na stanowisku, była konstrukcją przeznaczoną specjalnie dla artylerii nadbrzeżnej.

źródło: Internet

7. więzienie

Definicja

w dawnej Polsce (od XV w.) więzienie mieszczące się w wysokiej, kamiennej budowli

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Budownictwo rodzaje budowli i ich cechy

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa więzienie i kara

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja świat dawnych epok i wydarzenia historyczne

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

więzienie

Połączenia

kara wieży
wsadzić kogoś, wtrącić kogoś do wieży
siedzieć w wieży

Cytaty

Robię to dla twojego dobra, chłystku. Bo więcej niż pewien jestem, że we Wrocławiu mój brat biskup wsadzi cię do wieży prędzej, niż zdążysz wymówić benedictum nomen Iesu.

źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Narrenturm, 2002

Długo wojowali ze sobą, aż wreszcie król Maćka schwytał i zamknął w wieży zamku. W tej wieży Borkowic zmarł śmiercią głodową.

źródło: NKJP: Tomasz Chludziński: Gdzie straszy?, Gazeta Wyborcza, 1992-08-21

Rolę dzisiejszych zakładów penitencjarnych pełniły wieże królewskich zamków. Wyróżniano dwa typy takiej kary: wieżę górną, suchą i dobrze wyposażoną, na którą skazywano przedstawicieli szlachty i drobnych przestępców, oraz wieżę dolną, będącą ciężkim więzieniem, mieszczącym się w wilgotnym lochu, bez dostępu światła.

źródło: NKJP: Andrzej Chwalba (red.): Obyczaje w Polsce: od średniowiecza do czasów współczesnych : praca zbiorowa, 2005

Frazeologizmy

wieża Babel
wieża ciśnień
wieża z kości słoniowej

Data ostatniej modyfikacji: 13.07.2023