UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

żeby

Chronologizacja

1 połowa XV w., SStp

Pochodzenie

Złożenie że (< psł. *jьže 'który') oraz -by (zob.)

1. chcę, żeby

Definicja

wprowadza zdanie podrzędne, w którym mówi się o tym, czego chce osoba, o której mowa w zdaniu nadrzędnym

Warianty

książk. iżby

Kategoria znaczeniowa

wykładnik woli

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	ażeby
	(quasi)synonimy:	aby, by

Cytaty

	Marzyła o tym, żeby plastyk nadzorujący produkcję pozwolił jej na odrobinę własnej inwencji. źródło: NKJP: Aleksander Jackowski: Polska sztuka ludowa, 2002
	Nie chciałbym jednak, żebyś czuł się taki opuszczony. źródło: NKJP: Sławomir Mrożek: Tango, 1997
	Piszę podanie, żeby mnie przenieśli do Gołąbeczki. źródło: NKJP: Krystyna Berwińska: Con Amore, 1995
	Potem Anna poczuła nieprzepartą ochotę, żeby choć na dwa tygodnie uciec od przenikliwego, wilgotnego zimna. źródło: NKJP: Ewa Cechnicka: Znak Anny, 1997
	- A kto się buntował, kiedy prosiłem, żebyście zajrzeli przez okno? źródło: NKJP: Sławomir Mrożek: Opowiadania 1974-1979, 1979
	Z apelu do wydawców wynika wyraźnie, iż fani chcieliby, iżby to ktoś inny podjął się szlachetnego zadania wydawania w Polsce Warhammera. źródło: NKJP: Esensja nr 08, 2009-10-12

Odmiana

część mowy: włącznik

Składnia

_: Zd.Nadrz., żeby _: Zd.Podrz. Zd.Nadrz.: Cz., Przym., Rz. _wolitywny Zd.Podrz.: Cz. _{cz. przesz., bezok., bezosob.}
aglutynacja: w zdaniach z Cz. _{cz. przesz.}: obligatoryjna: żebym, żebyś, żebyśmy, żebyście
korelat: fakultatywny: to
szyk: obligatoryjna antepozycja względem Zd.Podrz., zmienny względem Zd.Nadrz.

2. Żeby tylko nie padało!

Definicja

mówiący, sądząc, że byłoby dobrze, gdyby stało się to, o czym mowa w zdaniu, wyraża życzenie, by to się stało

Kategoria znaczeniowa

wykładnik życzenia

Pragmatyka

Używane do wyrażania życzenia.

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	ażeby
	(quasi)synonimy:	aby, bodaj, bodajby, by, byle, byleby, niech, niechaj, niechajże, niechby, niechże, oby

Cytaty

	- Ale bym sobie pospał! - westchnął smętnie. - Żeby tak zachorować na tydzień... źródło: NKJP: Aleksander Minkowski; Szaleństwo Majki Skowron, 1994
	- Boże drogi, żeby choć trochę tego było u nas - westchnęła Magda, spoglądając na piętrzące się piramidy równiutko poukładanych, wypolerowanych pomarańczy, grejpfrutów, bananów, winogron, ananasów. źródło: NKJP: Wiesława Maria Korczyńska: Wróć..., 2001
	Wynoś się, draniu! Żeby tu śladu po tobie nie było! źródło: NKJP: Jan Brzechwa: Gdy owoc dojrzewa
	- Żebyście mi tylko wstydu nie przyniosły - Nenneke obdarzyła obie adeptki groźnym spojrzeniem. - Żebyście nie zhańbiły mnie, świątyni i imienia Wielkiej Melitele. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Wieża Jaskółki, 1997
	Co rok to córka, żeby tak syn teraz... źródło: NKJP: Leon Pawlik: Ankara, 1998

Odmiana

część mowy: modyfikator deklaratywności

podklasa: operator zdaniowy

Składnia

żeby _ Zd. z Cz. _{cz. przesz., bezosob.}
aglutynacja: w Zd. z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: żebym, żebyś, żebyśmy, żebyście
ograniczenia zakresu użycia: nie: Cz. _{t. rozk.}, Cz. _{cz. teraźn.}
szyk: stała pozycja inicjalna w zdaniu

3. robię po to, żeby

Definicja

wprowadza zdanie podrzędne, które wskazuje na cel tego, o czym mowa w zdaniu nadrzędnym, który chce się przez daną czynność osiągnąć

Kategoria znaczeniowa

wykładnik celu

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	ażeby
	(quasi)synonimy:	aby, by

Cytaty

	Czy medytujesz w pozycji siedzącej, żeby zgłębić istotę zen, czy po to, żeby zostać 'buddą'? źródło: NKJP: Agnieszka Kozyra: Filozofia zen, 2004
	Żeby zapomnieć o Dominice, pojechałem na wakacje do jakiegoś strasznie nudnego miejsca nad Bugiem. źródło: NKJP: Marek Miller: Pierwszy milion..., 1999
	– I po co mnie ten twój Kola ratował? – spytał w nagłym porywie. – Żebym teraz był zabawką, marionetką na pokaz! źródło: NKJP: Witold Jabłoński: Dzieci nocy, 2001
	[…] ruszył chwiejnym krokiem w stronę Alicji, żeby się z nią przywitać. źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999
	Milva oparła się barkiem o pień sosny, zaczęła wspominać. Ot tak, żeby zabić czas. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Chrzest ognia, 2001
	W teatrze dziejów żelazna kurtyna podniosła się nie po to, iżby scena międzynarodowa pozostała pusta albo - jak dawniej - spetryfikowana źródło: NKJP: Krzysztof Skubiszewski, Gazeta Wyborcza, 1995-04-14

Odmiana

część mowy: włącznik

Składnia

_: Zd.Nadrz., żeby _: Zd.Podrz. Zd.Nadrz.: Cz. - czynności zamierzone[/sub] Zd.Podrz.: Cz. _{cz. przesz., bezok.}
aglutynacja: w zdaniach z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: żebym, żebyś, żebyśmy, żebyście
korelat: fakultatywny: po to
ograniczenia zakresu użycia: Zd.Podrz.: Cz. _{t. przyp.}, Cz. _{cz. teraźn.}, _{cz. przysz.}
szyk: obligatoryjna antepozycja względem Zd.Podrz., zmienny względem Zd.Nadrz.

4. trzeba zrobić, żeby

Definicja

wprowadza zdanie podrzędne, w którym mowa jest o tym, czego warunek stanowi to, o czym mowa w zdaniu nadrzędnym

Warianty

książk. iżby

Kategoria znaczeniowa

wykładnik możliwości

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	ażeby
	(quasi)synonimy:	aby, by

Cytaty

	Chcąc kogoś skazać, trzeba porządnie się napocić, żeby mu winę naprawdę udowodnić [...]. źródło: NKJP: Czesław Miłosz: Zniewolony umysł, 1985
	58 km Frydman. Znów, żeby zwiedzić miejscowość, trzeba zjechać w lewo od głównej drogi. źródło: NKJP: Maciej Pinkwart: Zakopane i Tatry. Przewodnik, 1995
	Akcja, żeby była skuteczna, odbywać się musi pod znakiem naszej inicjatywy […]. źródło: NKJP: Waldemar Michowicz: Historia dyplomacji polskiej, 1995
	- Po co od razu tak tragicznie? Wystarczy, żebyś przestał martwić się o zasady. źródło: NKJP: Sławomir Mrożek: Tango, 1964
	Żeby zrozumieć dobrze myśl Adolfa Bocheńskiego, warto zwrócić uwagę na historyczny kontekst, w jakim się pojawiła. źródło: NKJP: Kazimierz Michał Ujazdowski: Żywotność konserwatyzmu. Idee polityczne Adolfa Bocheńskiego, 2005
	[...] iżby poruszać się do przodu trzeba przyjąć coś za pewnik. źródło: NKJP: Internet

Odmiana

część mowy: włącznik

Składnia

_: Zd.Nadrz., żeby _: Zd.Podrz. Zd.Nadrz.: Cz. _modalny Zd.Podrz.: Cz. _bezok.
aglutynacja: w zdaniach z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: żebym, żebyś, żebyśmy, żebyście
korelat: fakultatywny:do tego, po to
szyk: obligatoryjna antepozycja względem Zd.Podrz., zmienny względem Zd.Nadrz.

5. zrób tak, żeby

Definicja

wprowadza zdanie podrzędne, w którym mówi się o sposobie osiągnięcia tego, o czym mowa w zdaniu nadrzędnym, co chce się, by miało miejsce

Warianty

książk. iżby

Kategoria znaczeniowa

wykładnik sposobu

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	ażeby
	(quasi)synonimy:	aby, by

Cytaty

	Staraj się tak żyć, żeby Twoje zalety ukazały się w pełnym blasku, a wady Ci nie przeszkadzały. źródło: NKJP: Henryka Bochniarz, Jacek Santorski: Bądź sobą i wygraj. 10 podpowiedzi dla aktywnej kobiety, 2003
	Na odchodnym doradził swym gościom, którędy mają iść, żeby nie natknąć się na żandarmów. źródło: NKJP: Alfons Filar: Śladami tatrzańskich kurierów, 1995
	Wyjęłam puszkę, chwilę pomachałam rękoma, że niby tak się zachwycam, przesłałam jej całuska i schowałam pod łopiany, ale w taki sposób, żeby Piotrunio i Stefanek łatwo ją odnaleźli. źródło: NKJP: Beata Ostrowicka: Kraina kolorów. Księga intryg, 1999
	Równie dobrze ktoś mógł wyjąć jego kurtkę z szafy, włożyć nóż do kieszeni i podrzucić tak, żebyście znaleźli. źródło: NKJP: Michał Bielecki: Osiedle prominentów, 1997
	[...] zamaszystym ruchem zrzuciłem z siebie skórę jaguara tudzież surdut kapitański i kazałem Arnakowi złożyć je tak, iżby tworzyły stos, na którym wygodnie siadłem. źródło: NKJP: Arkady Fiedler: Orinoko, 1957

Odmiana

część mowy: włącznik

Składnia

_: Zd.Nadrz., żeby _: Zd.Podrz. Zd.Podrz.: Cz. _{cz. przesz., bezok.}
aglutynacja: w zdaniach z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: żebym, żebyś, żebyśmy, żebyście
korelat: fakultatywny:tak
szyk: obligatoryjna antepozycja względem Zd.Podrz., zmienny względem Zd.Nadrz.

6. za mały, żeby

Definicja

wprowadza zdanie podrzędne, w którym mówi się o tym, czego zaistnienie jest zależne od stopnia tego, o czym mowa w zdaniu nadrzędnym

Warianty

książk. iżby

Kategoria znaczeniowa

wykładnik warunku

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	ażeby
	(quasi)synonimy:	aby, by

Cytaty

	Tu nie ma miejsca, tu zawsze przecież za tłoczno, za ciasno, żeby się wyrwać, i obcych pełno. źródło: NKJP: Mariusz Sieniewicz: Żydówek nie obsługujemy, 2005
	No, a ja byłem za głupi, żeby to należycie ocenić i docenić. źródło: NKJP: Barbara Ziembicka: Najprostszą drogą. Rozmowy z artystami, 1998
	One też mnie znają i kiedy się do nich zbliżam, nie mając dość sił, żeby się podnieść - spoglądają na mnie oczami przeraźliwie smutnymi. źródło: NKJP: Jerzy Andrzejewski: Teraz na ciebie zagłada, 1976
	Ja wiem dostatecznie dużo, żeby już nigdy nie sięgać po pióro. źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Nowy świat i okolice, 1990
	Zakupy muszą być na tyle duże, żeby uprawniały do co najmniej 10% głosów na zgromadzeniu akcjonariuszy (udziałowców) oraz na tyle małe, żeby nie przekraczały 1 mln ECU. źródło: NKJP: Bogusław Pietrzak, Zbigniew Polański (red.): System finansowy w Polsce, 1997
	Pastuszek wyrósł na mędrca, a że dla siebie nic nie pragnął, jeno chciał żyć dla drugich, udał się w świat, w miasta i wioski, i naprawiał ludzi. Siły jednak za mało posiadał, a życie za krótkie, iżby wszystkiego dokonał źródło: NKJP: Klechdy domowe, 1960

Odmiana

część mowy: włącznik

Składnia

_: Zd.Nadrz., żeby _: Zd.Podrz. Zd.Nadrz.: operator gradacji - wykładnik stopnia
aglutynacja: w zdaniach z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: żebym, żebyś, żebyśmy, żebyście
korelat: fakultatywny: do tego, na to
szyk: stały: antepozycja względem wprowadzanego zdania

7. Żeby jej nie powiedział, byłoby jak dawniej.

Definicja

o tym, o czym mowa, można byłoby powiedzieć to, co mówię, jeżeli prawdą byłoby to, co zostało powiedziane pod danym względem o tym, o czym mowa, a co prawdą nie jest

Noty o użyciu

komentarz do całych struktur tematyczno-rematycznych

Kategoria znaczeniowa

wykładnik warunku

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

gdyby

Cytaty

	Żeby tak mój ojciec dbał o nas jak ja, tobym nie musiał uczyć tańców i mordować się przez całe lata. źródło: NKJP: Mariusz Urbanek: Kisielewscy: Jan August, Zygmunt, Stefan, Wacek, 2006
	Bzdury, bzdury; żebyście wcześniej wstawali, moglibyście też zobaczyć. źródło: NKJP: Stanisław Dygat: Jezioro Bodeńskie, 1995
	Zdechłbyś i ty, żebym nie pomagał. źródło: NKJP: Wilhelm Mach: Życie duże i małe, 1984
	Żebym wiedział, że z miesiąc jeszcze posiedzę w Rzymie, podchodziłbym do wszystkiego spokojniej. źródło: NKJP: Tadeusz Breza: Urząd, 1984

Odmiana

część mowy: spójnik

podklasa: niewłaściwy

Składnia

żeby _: Zd.Podrz., _: Zd.Nadrz. Zd.Podrz.: Cz. _{cz. przesz.} Zd.Nadrz.: Cz. _{cz. przesz.}, Cz. _{t. przyp.}
aglutynacja: w Zd. z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: żebym, żebyś, żebyśmy, żebyście
korelat: fakultatywny: to
szyk: zmienny: pozycja centralna lub początkowa względem obu członów; stała pozycja względem wprowadzanego członu

8. Żeby nie wiem co, nie powiem.

Definicja

pot.

o tym, o czym mowa, można powiedzieć to, co mówię, a nie coś innego, co można by sądzić na podstawie tego, co zostało powiedziane pod danym względem o tym, o czym mowa

Kategoria znaczeniowa

wykładnik poprawności wnioskowania

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

choćby

Cytaty

Żeby nawet przyjeżdżali po niego, nie wrócimy.

źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Widnokrąg, 1996

Wcześniej, żeby się waliło i paliło, święta w domu musiały być przygotowane idealnie.

źródło: NKJP: Zuzanna Kucharska: Druga strona Wenus, Ozon, 2005

Ale żebym pękł, żeby nie wiem co, trzęsienie ziemi czy przybysze z Marsa, muszę pojechać do Budokan Hall.

źródło: NKJP: Andrzej Urbańczyk: Dziękuję ci, Pacyfiku, 1997

Odmiana

część mowy: spójnik

podklasa: niewłaściwy

Inne uwagi

komentarz do całych struktur tematyczno-rematycznych

Składnia

żeby _: Zd.Podrz., _: Zd.Nadrz. Zd.Podrz.: Cz. _{cz. przysz.} lub _teraźn. Zd.Nadrz.: Cz. _{cz. przesz.} lub _bezok.
aglutynacja: w Zd. z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: żebym, żebyś, żebyśmy, żebyście
korelat: fakultatywny: to
szyk: zmienny: pozycja centralna lub początkowa względem obu członów; stała pozycja względem wprowadzanego członu

9. nie sądzę, żeby

Definicja

wprowadza zdanie podrzędne, w którym mówi się o swojej niewiedzy co do zajścia tego, o czym mowa w zdaniu nadrzędnym

Warianty

książk. iżby

Kategoria znaczeniowa

wyrażenie epistemiczne – wykładnik oceny prawdziwości sądu

Relacje znaczeniowe

synonimy:

ażeby, by

Cytaty

	Ale zaprzeczył, żeby wszyscy trzej nosili zielone kapelusiki, o których opowiadał Kornowicz. źródło: NKJP: Mariusz Urbanek: Zły Tyrmand, 2007
	A my tu ciągle jesteśmy i wcale nie widzieliśmy, żeby wracała. źródło: NKJP: Maria Krüger: Witaj Karolciu, 1994
	Wątpię, żeby mi się poszczęściło dorwać taką królewnę w sprzyjających warunkach odosobnienia i braku świadków. źródło: NKJP: Dawid Kornaga: Gangrena, 2005
	Nie sądzę jednak, żeby to nastawienie było ujemną stroną książki [...]. źródło: NKJP: Michalina Wisłocka: Sztuka kochania, 2009
	- Popatrz, Wiluś, goły jestem, a przed chwilą byłem ubrany. Nawet nie pamiętam, żebym się rozbierał. źródło: NKJP: Wiesław Dymny: Opowiadania zwykłe, 1997
	Nie sądzę, iżby najwięksi bogacze, najpotężniejsi z monarchów mieli możność jeść, choćby tylko raz w życiu, równe tym wspaniałości. źródło: NKJP: Andrzej Sarwa: Strzyga, 2006

Odmiana

część mowy: włącznik

Składnia

_: Zd.Nadrz., żeby _: Zd.Podrz. Zd.Nadrz.: Cz. _{cz. teraźn.} - Cz. _faktywny, obligatoryjnie z negacją Zd.Podrz.: Cz. _{cz. przesz.}
aglutynacja: w zdaniach z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: żebym, żebyś, żebyśmy, żebyście
szyk: obligatoryjna antepozycja względem Zd.Podrz., zmienny względem Zd.Nadrz.

10. Żeby też

Definicja

nadawca uważa, że nie jest dobrze, że to, o czym mowa, jest prawdziwe

Noty o użyciu

Ta funkcja oprócz inicjalnego Żeby, Żeby też może być realizowana także wyłącznie za pomocą odpowiedniej intonacji, np. Matki nie zaprosić na ślub!

Kategoria znaczeniowa

wykładnik postawy emocjonalnej

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

że, że też

Cytaty

	- Żeby się tak urżnąć - powiedział głośno Kurtz. - To głupol! źródło: NKJP: Marek Miller: Pierwszy milion..., 1999
	- Ale żeby ciało kobiety mogło ulec w Danii tak radykalnej zmianie! - pokręcił ze zdumieniem głową. źródło: NKJP: Bronisław Świderski: Słowa obcego, 1998
	- Ale żeby aż tak znienawidzić Dziadka? źródło: NKJP: Jerzy Krzysztoń: Obłęd, 1983
	Do czego to podobne, żebym ja się dopiero z gazety dowiadywała, że twoja mama umarła?! źródło: NKJP: Małgorzata Musierowicz: Dziecko piątku, 1993

Odmiana

część mowy: modyfikator deklaratywności

podklasa: zdaniowy

Składnia

żeby _ Zd. z Cz. _{bezok., cz. przesz.}
aglutynacja: w zdaniach z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: żebym, żebyś, żebyśmy, żebyście
ograniczenia zakresu użycia: nie: Zd. z Cz. _{t. rozk.}, _{t. przyp.}
szyk: stała pozycja inicjalna w zdaniu

11. gada żeby gadać

Definicja

pot.

to, o czym mowa jest robione tak, że nie przynosi żadnych efektów

Kategoria znaczeniowa

wykładnik celu

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	aby
	(quasi)synonimy:	byle, dla

Cytaty

Widać było, że gada, żeby gadać, ale myśli o czymś innym i jakby na coś czeka.

źródło: NKJP: Kornel Makuszyński: Szatan z siódmej klasy, 1994

Czytam, żeby czytać i zabić czas.

źródło: Internet

Każdy dzień w szkole jest gorszy od poprzedniego, chodzę żeby chodzić. W sumie tylko dla spotkań ze znajomymi.

źródło: Internet

Odmiana

część mowy: spójnik

podklasa: niewłaściwy

Składnia

_: Zd.Nadrz. żeby _: Zd.Podrz. Zd.Podrz.: Cz. _bezok. w obu pozycjach ten sam Cz.
szyk: stały: interpozycja

12. Żeby go ona jeszcze nie przestrzegała.

Definicja

nadawca, oceniając negatywnie dany stan rzeczy, uważa, że lepiej byłoby, gdyby prawdą było to, co mówi, a nie coś innego

Kategoria znaczeniowa

wykładnik postawy emocjonalnej

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

gdyby

Cytaty

Te studia, ten okropny egzamin! Żeby jeszcze szedł na inny wydział, nie na rolnictwo.

źródło: NKJP: Teresa Bojarska: Świtanie, przemijanie, 1996

Zamiast wczuć się w moje potrzeby, ta ruda, kochająca mnie - ale jak bardzo? - kobieta spogląda na czubek swego nosa, w ciepłym kącie rodzicielskiego domku. Żeby choć doceniła moje starania, że chcę, potrafię, mogę.

źródło: NKJP: Dawid Kornaga: Gangrena, 2005

- To ona zmarła?
- Zmarła! To znaczy dla mnie zmarła. Żeby zmarła! Ona sobie wyjechała i nikt nie wie dokąd.

źródło: NKJP: Stefan Pastuszewski: Chirurg realny, Akant, 2006-12

Odmiana

część mowy: modyfikator deklaratywności

podklasa: zdaniowy

Składnia

żeby _ Zd. z Cz. _{cz. przesz.}
aglutynacja: w Zd. z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: żebym, żebyś, żebyśmy, żebyście
szyk: stała pozycja inicjalna w zdaniu

13. stało się to, żeby stało się potem coś innego

Definicja

książk.

wprowadza zdanie podrzędne, w którym mowa jest o tym, co nastąpiło po tym, o czym mowa w Zd.Nadrz. w sposób niezależny od tego, o czym mowa w Zd.Nadrz.

Kategoria znaczeniowa

wykładnik następstwa

Relacje znaczeniowe

synonimy:

aby, ażeby, by

Cytaty

Ferie wielkanocne właśnie się kończą i zapewne na lotnisku w Pafos znacznie więcej pasażerów wsiądzie do samolotu, żeby jeszcze tego samego wieczoru znaleźć się w Zurychu.

źródło: NKJP: Ewa Cechnicka: Znak Anny, 1997

Uśmiechał się z pobłażliwą wyższością, pochylał razem ze mną nad książką, żeby po chwili wyjąć mi ją z rąk.

źródło: NKJP: Halina Poświatowska: Opowieść dla przyjaciela, 1990

Ewa Kowalczyk świetnie porusza się między biegunami nastrojów. W jednej chwili potrafi krzesać iskry, żeby za moment czułym wzrokiem kontemplować sferę uczuć.

źródło: NKJP: Ludwik Filip Czech: Poezja pod wysokim napieciem, Akant, 2009-06

Odmiana

część mowy: włącznik

Składnia

_: Zd.Nadrz., żeby _: Zd.Podrz. Zd.Podrz.: Cz. _bezok. obligatoryjna tożsamość podmiotu Zd.Podrz. i Zd.Nadrz.
szyk: stały: interpozycja

14. żeby pokazać to na przykładzie

Definicja

mówiący wprowadza komentarz wskazujący na dokonywane działanie towarzyszące tworzeniu wypowiedzi

Noty o użyciu

używane parentetycznie

Kategoria znaczeniowa

wyrażenie komentujące własne czynności mowne

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	by
	(quasi)synonimy:	dla, gwoli

Cytaty

	Naprawdę chciałabym zrozumieć, dlaczego ta sama rzecz raz jest dobra, a raz zła. Żeby użyć przykładu, strajki powiedzmy. źródło: NKJP: Ewa Przybylska: Dotyk motyla, 1995
	Przy tej zasadniczej różnicy, że sylogizmy filozoficzne Białoszewskiego są, żeby tak powiedzieć, wieloświatopoglądowe […]. źródło: NKJP: Kazimierz Wyka: Rzecz wyobraźni, 1997
	Żeby tak być całkowicie szczerym, to jest to właściwie nielegalne. źródło: NKJP: Jacek Dukaj: Czarne oceany, 2001
	W obecnej - komercyjnej - ofercie New Age nastąpiło charakterystyczne rozdzielenie kultury wysokiego i niskiego obiegu ery Wodnika, wysokiej Nowej Ery czy - żeby użyć terminologii Bartłomieja Dobroczyńskiego - Wodnika naukowego (i filozoficznego) oraz Wodnika okultystycznego, które w latach siedemdziesiątych były wielostronnie związane. źródło: NKJP: Anna Sobolewska: Mapy duchowe współczesności. Co nam zostało z Nowej Ery?, 2009
	Uczniami i współpracownikami wymienionych wyżej mistrzów byli z kolei moi profesorowie, organizujący powojenną biologię w Poznaniu: Jan Rafalski, Jarosław Urbański, Aleksander Wróblewski, Wacław Skuratowicz, Maria Beiger, Zygmunt Czubiński, Michał Godycki, Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski, Izabela Dąmbska, żeby wymienić tylko tych, którzy w czasach studiów uniwersyteckich mieli na mój rozwój wpływ największy. źródło: NKJP: Józef Banaszak: Czas nie przeszedł obok. Wspomnienia przyrodnika, 2008

Odmiana

część mowy: komentarz metatekstowy

Składnia

żeby _ Zd. z Cz. _bezok.
szyk: stały względem wprowadzanego zdania

15. Żebym ja mu nie dał!

Definicja

pot.

mówiący, sądząc, że to, co ma miejsce, nie jest dobre, zapowiada, że jeżeli nadal tak będzie, to stanie się coś, co będzie niekorzystne dla wiadomej osoby

Kategoria znaczeniowa

wykładnik postawy emocjonalnej

Pragmatyka

Używane do wyrażania pogróżki i ostrzeżenia.

Cytaty

- Co za hałasy po nocy - z dziupli wychylił się rozczochrany łeb wierzbowego czarta. - Żebym ja cię, krakaczu, nie przemienił w polną myszkę za takie psoty!

źródło: NKJP: Ewa Nowacka: Emilia z kwiatem lilii leśnej, 1996

- A niech was szlag trafi! Rozumiesz, bąku, przynieś Giseltera, bo ci dam w mordę!
- No no! - wtrącił się kasjer - żebym ja ci nie dał! Widzicie go, po mordzie by dawał.

źródło: NKJP: Henryk Worcell: Zaklęte rewiry, 1989

Odmiana

część mowy: modyfikator deklaratywności

podklasa: zdaniowy

Składnia

żeby _ Zd. z Cz. _{cz. przesz.}
aglutynacja: w zdaniach z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: żebym, żebyś, żebyśmy, żebyście
ograniczenia zakresu użycia: nie: Zd. z Cz. _rozk., _przyp.
szyk: stała pozycja inicjalna w zdaniu

Frazeologizmy

nie powiem, żeby
nie żeby
żeby było _
żeby ktoś nie
żeby nie powiedzieć
żebyś wiedział

Przysłowia

Żeby / Gdyby kózka nie skakała, toby nóżki nie złamała
Żeby kózka nie skakała, toby nóżki ...

Data ostatniej modyfikacji: 03.06.2022