UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

wieniec

Chronologizacja

1 połowa XV w., SStp

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. wieniec
 wieńce
D. wieńca
 wieńców
C. wieńcowi
 wieńcom
B. wieniec
 wieńce
N. wieńcem
 wieńcami
Ms. wieńcu
 wieńcach
W. wieńcu
 wieńce

Pochodzenie

psł. *věnьcь 'niedużego rozmiaru splot kwiatów, gałązek, ziół zwinięty w kółko '

Pierwotnie zdrobnienie z przyrostkiem *-ьcь od podstawowego psł. *věnъ ‘splot kwiatów, gałązek, ziół zwinięty w kółko, wianek'. Por. wianek

1. z kwiatów

Definicja

upleciona z kwiatów, kłosów, liści, jedliny i innych ozdób wiązanka o kolistym kształcie pełniąca funkcję ozdobna lub symboliczną

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Ubranie ozdoby i dodatki

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja zwyczaje i obyczaje

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  wiązanka

Połączenia

  • dębowy, laurowy, wawrzynowy; srebrny, złoty; zielony; najładniejszy, najpiękniejszy, największy, okazały, piękny, wspaniały; tradycyjny; wspólny; adwentowy, dożynkowy, pogrzebowy, ślubny, żałobny; zwycięski wieniec; wieniec cierniowy; wieńce nagrobne
  • wieniec kwiatów
  • wieniec z kłosów, z kwiatów, z liści
  • wieńce i wiązanki kwiatów
  • kształt; konkurs, korowód, prezentacja wieńców; w otoku, w środku; w kategorii wieńców
  • konkurs na wieniec
  • delegacje, korowody z wieńcami
  • ktoś w złotym wieńcu
  • zdobyć; upleść, wić, zrobić wieniec; złożyć/składać wieniec
  • wieniec przygotowany przez kogoś, wykonany przez kogoś
  • poświęcenie; wykonanie; złożenie wieńca; składanie wieńców
  • obramowany wieńcem z czegoś, otoczony wieńcem czegoś

Cytaty

Na jednym z niewielu zdjęć, jakie zachowały się z tamtych czasów, Stefan podczas pogrzebu Karola Szymanowskiego na krakowskiej Skałce niesie wieniec pożegnalny od studentów.

źródło: NKJP: Mariusz Urbanek: Kisielewscy : Jan August, Zygmunt, Stefan, Wacek, 2006

Uroczystości rozpoczną się od mszy św., podczas której poświęcony zostanie wieniec dożynkowy [...].

źródło: NKJP: (TEZ): Wieś gościnna, Dziennik Polski, 2001-08-25

Na Rynku Głównym złożono wieniec na płycie upamiętniającej przysięgę Tadeusza Kościuszki [...].

źródło: NKJP: (MM,PAP): Nauki z konstytucji, Dziennik Polski, 2000-05-04

Wnętrze domu ozdobione zwisającymi od sufitu girlandami, wieńcami i bajecznie oświetlonymi choinkami.

źródło: NKJP: Wiesława Maria Korczyńska: Wróć..., 2001

Ponieważ wykonanie wieńców wymagało wiele wysiłku, postanowiono nagrodzić wszystkie koła gospodyń wiejskich, które je przygotowały.

źródło: NKJP: ST: Dożynki w Witosławiu bez ekscesów, Nakielski Czas, 2006-08-30

2. krąg

Definicja

krąg przedmiotów lub osób otaczających coś lub kogoś

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kształty i figury

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wianek, wianuszek

Połączenia

  • wieniec drzew, kaplic
  • otoczony wieńcem czegoś

Cytaty

Trzej wędrowcy na uginającym się pokładzie, otoczeni wieńcem śpiących, sprowadzali między siebie czwartego Towarzysza.

źródło: NKJP: Jan Dobraczyński: Święty miecz, 1996

Wawrzyniec Żuławski [...] zyskał większy rozgłos jako wspaniały taternik i alpinista, a także jako uroczy człowiek, ulubieniec kobiet, niż jako kompozytor. Nigdy się nie ożenił, ale zawsze otoczony był całym wieńcem adorujących go pań.

źródło: NKJP: Ryszard Matuszewski: Alfabet z pamięci 90-latka, 2004

Cerkiew otacza wieniec starych lip i jesionów.

źródło: NKJP: MBot: Krywe (powiat bieszczadzki), 2009-02-07

Katedrę budowano jednak dość długo. Jeszcze w XV w. trwały prace budowlane we wschodniej części świątyni. A wieniec kaplic na końcu prezbiterium dodano jeszcze później.

źródło: NKJP: Leszek Matela: Sekrety katedr i miejsc mocy: wiedza tajemna chrześcijańskich mistrzów : 2004

Jesienne pomarańczowe słońce podkreślało przysadzisty budynek kościoła Jana Chrzciciela na Hohenzollernstrasse, [...] zostawiając w miękkim cieniu okazałe kamienice otaczające secesyjnym wieńcem Kaiser-Wilhelm-Platz.

źródło: NKJP: Marek Krajewski: Widma w mieście Breslau, 2005

Składnia

bez ograniczeń + wieniec +
KOGO/CZEGO

3. jelenia

Definicja

łow. 
poroże jelenia i niektórych zwierząt do niego podobnych

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  poroże

Połączenia

  • wieniec jelenia
  • tyka wieńca

Cytaty

Za duży, ważący około 10 kilogramów wieniec jelenia można uzyskać nawet kilka tysięcy złotych.

źródło: NKJP: Myśliwskie trofea na wagę, Dziennik Polski, 2001-11-27

Dumą pana Jerzego jest wieniec upolowanego przez niego medalowego byka, jaki zdobył tryumfy na krajowych i zagranicznych wystawach.

źródło: NKJP: Bieszczadzkie i syberyjskie, Tygodnik Ciechanowski, 2008-02-01

Pan Roman właśnie wrócił z obchodu lasu i przyniósł piękny okaz znalezionej tyki z wieńca jelenia (tyka - odnoga z rogów).

źródło: NKJP: Wojciech Jarzębowski: O leśnych stołówkach, Dziennik Polski, 2001-05-07

Również trofea łowieckie stanowią ciekawą ekspozycję: spotykamy tutaj wieńce jeleni, łosi, danieli, renifera (około 273 sztuk), a także medaliony, skóry i czaszki.

źródło: NKJP: Z kraju i ze świata, Dziennik Polski, 2000-08-29

Zbieractwo parostków koziołków i wieńców jeleni występuje w skali bardziej masowej i zorganizowanej na Mazurach i w Bieszczadach.

źródło: NKJP: Z wieńcem pod pachą, Dziennik Polski, 2003-07-12

Składnia

bez ograniczeń + wieniec +
CZEGO

4. budynku

Definicja

bud. 
pozioma warstwa wzmacniająca dół lub górę ściany

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Budownictwo części budowli

Połączenia

  • wieniec żelbetowy

Cytaty

Dolny wieniec ściany spoczywa na murowanym fundamencie, cokole lub słupach.

źródło: NKJP: Dariusz Jędrzejewski: Poradnik budowlany „Gazety” i „Ładnego Domu”, Gazeta Wyborcza - Dodatek, 1999-03-17

Częściowemu uszkodzeniu uległa ściana od strony podwórza (pęknięcia wieńca) oraz ściana od strony ulicy (zawalenie nadbudówki).

źródło: NKJP: Kazimierz Grzechowiak: Gwałtowna wichura spowodowała wiele zniszczeń, 2008-02-28

W ub. roku tamtejsza parafia rzymskokatolicka, do której obecnie zabytkowy obiekt należy, uzyskała zgodę inspektora nadzoru budowlanego na wymianę stropu i wykonanie wieńca wzmacniającego popękane ściany obwodowe.

źródło: NKJP: (PAP): Po samowoli budowlanej, Dziennik Polski, 2003-03-28

Duże spękania elewacji ukazujące rozdzielenia między sobą elementów konstrukcyjnych, takich jak wieńce, nadproża, czy płyty ścienne.

źródło: NKJP: Ewa Osiecka: Czy osiedlu grozi katastrofa budowlana, Nowiny Raciborskie, 2002-07-17

U nas kotwienie w wieńcach żelbetowych wiążących ze sobą wszystkie ściany nośne jest podstawowym wymogiem konstrukcyjnym.

źródło: NKJP: Dariusz Bartoszewicz, współpraca Andrzej Gubernat: Upadek wielkiej płyty, Gazeta Wyborcza, 1996-05-06

Frazeologizmy

wieniec laurowy
wieniec sławy
wieniec sprawiedliwości
wieniec zwycięstwa
Data ostatniej modyfikacji: 13.07.2023
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN