Chronologizacja
Inne znaczenie: 'podarunek noworoczny dawany około Bożego Narodzenia'
Pochodzenie
psł. *kolęda 'Nowy Rok, Boże Narodzenie, obrzędy, pieśni, podarunki związane z tymi uroczystościami'
z łac. calendæ 'pierwszy dzień miesiąca'
1. pieśń
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka muzyka
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół sakramenty i obrzędy religijne
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | pieśń |
Połączenia
- przepiękna, rzewna, ulubiona kolęda; najpiękniejsze, najpopularniejsze, piękne; popularne, znane, zapomniane; radosne, wesołe; dawne, nowe; amerykańskie, angielskie, austriackie, niemieckie, polskie; góralskie, harcerskie; klasyczne, ludowe, oryginalne, staropolskie, tradycyjne kolędy; kolędy bożonarodzeniowe; średniowieczne; autorskie, piwniczne
- kolędy różnych narodów
- kolędy i jasełka, kolędy i pastorałki, kolędy i pieśni, kolędy i piosenki, kolędy i szopki, kolędy i wiersze; opłatek i kolędy, życzenia i kolędy
- część, fragment; interpretacja; słowa, tekst, zwrotka kolędy; aranżacje; czas; koncert, konkurs, przegląd; repertuar, wiązanka, zbiór; dźwięki, melodia, nagrania, prezentacja, śpiew; miłośnik, wykonawca; nauka; wieczór kolęd
- kaseta, płyta (CD, kompaktowa), śpiewnik; spotkanie, wieczór z kolędami
- kolędy lecą z kasety, z radia..., płyną z głośników, z radia..., popłynęły z estrady, ze sceny..., rozbrzmiewały gdzieś, towarzyszyły czemuś, wypełniły coś, zabrzmiały gdzieś
- posłuchać, słuchać; wysłuchać kolęd
- grać, intonować, nagrać / nagrywać, odśpiewać, pośpiewać, prezentować, śpiewać, wykonać / wykonywać, wyśpiewać, zagrać, zaintonować, zaprezentować, zaśpiewać; słyszeć, usłyszeć kolędy;
- odśpiewanie, śpiewanie, wykonanie kolęd
- kolędy na jazzowo
Cytaty
|
Dzieliliśmy się opłatkiem, wspólnie śpiewaliśmy kolędy, a raczej próbowaliśmy je śpiewać. źródło: NKJP: Wojciech Wanat: Rok w Monarze, 2006 |
|
|
Pod obrusem pachnące sianko, słychać śpiew kolęd, pachnie uszkami, barszczem, makowcem. Syn wsuwa paczkę pod choinkę. źródło: NKJP: Mariusz Sieniewicz: Rebelia, 2007 |
|
|
Ulubioną kolędą Ojca Świętego jest „Hej maluśki, maluśki, jako rękawicka”. źródło: NKJP: Pomarańcze księdza biskupa, Dziennik Polski - Magazyn, 1998-12-24 |
|
|
W zeszły wtorek w Collegium Novum UJ odbył się noworoczny koncert kolęd przygotowany dla zagranicznych studentów, kształcących się w Uniwersytecie Jagiellońskim. źródło: NKJP: (MAJER): Śpiewająca wspólnota, Dziennik Polski - Nauka, 2002-01-21 |
|
|
Kolędy mają w Polsce bardzo długą tradycję, choć najstarsze zapisane pochodzą dopiero z połowy XV wieku. źródło: NKJP: Małgorzata Piotrowska: Hej kolęda, kolęda – o źródłach polskiej tradycji bożonarodzeniowej, Kultura, 1998-01 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kolęda |
kolędy |
|
| D. | kolędy |
kolęd |
|
| C. | kolędzie |
kolędom |
|
| B. | kolędę |
kolędy |
|
| N. | kolędą |
kolędami |
|
| Ms. | kolędzie |
kolędach |
|
| W. | kolędo |
kolędy |
2. wizyta
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół sakramenty i obrzędy religijne
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | wizyta |
Połączenia
- doroczna kolęda
- przyjąć / przyjmować kolędę
- chodzić, iść, przyjść / przychodzić, wybrać się z kolędą
Cytaty
|
Kolęda – to forma życzliwego zainteresowania się kapłana parafianami. Tu widziałbym najważniejszy sens wizyty duszpasterskiej. źródło: NKJP: Jan Paulas, Cezary Sękalski: Oni nas stworzyli, 2002 |
|
|
Ksiądz [...] już na początku swojego proboszczowania w Rogoźniku zapowiedział, żeby na kolędzie nie dawać mu pieniędzy. źródło: NKJP: Beata Zalot: Gazda dusz, prasa, 1997 |
|
|
Dwa lata temu podczas kolędy ksiądz proboszcz się przeraził. W całej okolicy deficyt kobiet, ale nigdzie tak wielki, jak w Jarach. - Pan sobie wyobrazi, że w 50 chałupach doliczyłem się 28 starych kawalerów. źródło: NKJP: Kraina samotności, Dziennik Polski - Magazyn, 1999-08-14 |
|
|
Jednak nie tylko dla księdza kolęda stanowi ważne przeżycie, również dla ludzi, których ksiądz odwiedza. źródło: NKJP: Przykazania kościelne (3), Dziennik Polski - Magazyn, 2004-01-09 |
|
|
Na plebanii nie było wtedy nikogo, gdyż ksiądz proboszcz wybrał się z kolędą do swoich parafian. źródło: NKJP: (AJ): Okradli księdza, Dziennik Polski - Podkarpacie, 2001-01-12 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kolęda |
kolędy |
|
| D. | kolędy |
kolęd |
|
| C. | kolędzie |
kolędom |
|
| B. | kolędę |
kolędy |
|
| N. | kolędą |
kolędami |
|
| Ms. | kolędzie |
kolędach |
|
| W. | kolędo |
kolędy |
Inne uwagi
Zwykle lp
3. obrzęd ludowy
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół sakramenty i obrzędy religijne
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja zwyczaje i obyczaje
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | obrzęd |
Połączenia
- rozpocząć kolędę
- chodzić, iść, przyjść / przychodzić z kolędą
Cytaty
|
Z okresem od Bożego Narodzenia aż do końca karnawału w przeszłości nierozerwalnie związane było pojawianie się niezwykłych postaci, maszkar, grup kolędniczych i przebierańców. Zwyczaj ten związany był z kolędą w rozumieniu wędrowania od chaty do chaty i składania życzeń pomyślności. źródło: NKJP: G. Czerwińska: Śladami Kolberga: O kolędowaniu, Tygodnik Ciechanowski, 2007-01-01 |
|
|
W niektórych wsiach z kolędą chodzą szczodroki, Trzej Królowie z szopką lalkową, pasterze z konikiem. Zniknęły inne szopkowe postaci - np. niedźwiedź. źródło: NKJP: (kis): Jak stworzyć „żywą szopkę”?, Dziennik Polski - Tarnów, 2001-11-17 |
|
|
Wielu chrzanowian, a szczególnie rodowici Cabani pamiętają, jak w przebraniu diabła czy turonia wielu z nich chodziło z kolędą po domach. Choć nadal tradycja ta jest kultywowana w wielu wsiach, niestety w miastach zanika. źródło: NKJP: (LIZ): Chodzą z kolędą, Dziennik Polski - Oświęcim, 2002-01-22 |
|
|
Zgodnie ze zwyczajem ojców i dziadków, kolędę rozpoczyna się w drugi dzień Bożego Narodzenia - św. Szczepana i kontynuuje głównie w sylwestra, Nowy Rok oraz w święto Trzech Króli. źródło: NKJP: Danuta Gimza: Szczodraki i szczęściarze, Dziennik Polski - Kraków, 1998-12-30 |
|
|
Pierwsi kolędnicy w powiecie proszowickim rozpoczęli kolędę już w Wigilię wieczorem. Wiele osób przyjmowało ich jeszcze w trakcie wieczerzy wigilijnej, obdarowując młodych ludzi słodyczami lub drobnymi datkami. źródło: NKJP: Hej kolęda, kolęda, Dziennik Polski - Proszowice, 2002-12-27 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kolęda |
kolędy |
|
| D. | kolędy |
kolęd |
|
| C. | kolędzie |
kolędom |
|
| B. | kolędę |
kolędy |
|
| N. | kolędą |
kolędami |
|
| Ms. | kolędzie |
kolędach |
|
| W. | kolędo |
kolędy |
Inne uwagi
Zwykle lp
4. datek
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół sakramenty i obrzędy religijne
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja zwyczaje i obyczaje
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | dar |
Połączenia
- składać, zbierać kolędę
Cytaty
|
Młodzież wiejska, zaczynając od dworu, chodziła od chaty do chaty i zbierała kolędę (najczęściej żywność, zwłaszcza różne smakołyki).[...] Parobcy musieli jednak na kolędę zasłużyć śpiewem, recytowaniem wierszy lub odgrywaniem scenek. źródło: NKJP: Andrzej Chwalba: Obyczaje w Polsce : od średniowiecza do czasów współczesnych : praca zbiorowa, 2004 |
|
|
Repertuar [...]zubożał, ale jeszcze kolędnicy potrafili odśpiewać od początku do końca kilka kolęd, aby na koniec huknąć: Za kolędę dziękujemy, zdrowia, szczęścia winszujemy, na ten Nowy Rok... źródło: NKJP: Szopkarz, Dziennik Polski - Pejzaż, 2003-09-27 |
|
|
Proboszczowi kolędę zbierał jego pachołek lub wynajęty chłop. źródło: NKJP: Jolanta Flach: Jak to drzewiej pod Babią Górą bywało (cz. 2), 2000 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kolęda |
kolędy |
|
| D. | kolędy |
kolęd |
|
| C. | kolędzie |
kolędom |
|
| B. | kolędę |
kolędy |
|
| N. | kolędą |
kolędami |
|
| Ms. | kolędzie |
kolędach |
|
| W. | kolędo |
kolędy |