Chronologizacja
Pochodzenie
st.czes. oltář
z st.-w.-niem. altāri
Pierwotnym źródłem jest p.-łac. altāre < łac.# altāria 'ołtarz' (od łac. altus 'wysoki, wyniosły, wielki')
1. w kościele
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół sakramenty i obrzędy religijne
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół miejsca i instytucje związane z religią i kościołem
Połączenia
- barokowy, gotycki, manierystyczny, neogotycki, późnobarokowy, późnorenesansowy, renesansowy, rokokowy, wczesnobarokowy; boczny, główny; drewniany, kamienny, marmurowy; dawny, nowy, odnowiony, odrestaurowany, oryginalny, prowizoryczny; rzeźbiony, srebrny, złocony; rozwalony, zbezczeszczony; koronacyjny, papieski; monumentalny, wielki; piękny, zabytkowy; XV-wieczny, XVII-wieczny, XVIII-wieczny... ołtarz; ołtarz mariacki; soborowy; ofiarny
- ołtarz bazyliki, kaplicy, katedry, kościoła, świątyni; Cudownego Pana Jezusa, Matki Boskiej, Matki Bożej, świętego Jacka, świętego Józefa...; Wita Stwosza
- ołtarz z drewna, z granitu, z marmuru...; z XVIII wieku, z XVII wieku...
- ołtarz i ambona, ołtarz i chrzcielnica, ołtarz i krzyż, ołtarz i nagrobek, ołtarz i obraz, ołtarz i polichromia, ołtarz i posąg, ołtarz i stalle, ołtarz i ściany kościoła, ołtarz i świątynia, ołtarz i tabernakulum; ołtarze i rzeźby
- autor, projektant, twórca, wykonawca; bok, część, element, filar, fragment, mensa, predella, partie (dolna, górna), podstawa, podwyższenie, skrzydła, stopnie, strona, szczyt, ściana, środek, tył, zaplecze, zwieńczenie; budowa, konstrukcja, projekt, wykonanie, wznoszenie; konserwacja, odnawianie, odnowa, renowacja, restauracja; dekoracja, strojenie, wystrój; kolorystyka, kształt, oświetlenie, otoczenie, tło, stan (zachowania); malowidła, miejsce, montaż; konsekracja, namaszczenie, poświęcenie; replika, zdjęcia; dar, przygotowanie, (liturgiczna) służba ołtarza
- obraz, rzeźby z ołtarza
- kaplica z ołtarzem
- obraz, tryptyk w ołtarzu
- ołtarz powstał / powstaje, stanął / stoi, znajduje się gdzieś
- całować; dekorować, oświetlać, otaczać, ozdobić / ozdabiać, przystrajać, ustroić, zdobić; namaścić, oczyścić, okadzać, poświęcić, skropić; odbudować, projektować, ufundować, uposażyć, urządzić, wybudować, wykonać, wznieść, zaprojektować, zbudować, zburzyć; oglądać, podziwiać; podpalić, usunąć; przykrywający ołtarz; odnowienie / odnawianie; poświęcenie ołtarza
- iść, zbliżyć się / zbliżać się do ołtarza
- przeznaczony na ołtarz
- klęczeć, klękać, leżeć krzyżem, modlić się, przyklęknąć, stać / stawać, stanąć przed ołtarzem
- kłaść, umieszczać, ustawić, złożyć coś; coś stoi, znajduje się na ołtarzu; znajdować się; umieszczony w ołtarzu
- u stóp ołtarza
Cytaty
|
Z zakrystii wyszedł ministrant, zapalił świece na ołtarzu i cztery gromnice przy trumnie. Rozpoczęła się msza. źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999 |
|
|
[...] dziadek Józef wybrał się jak zwykle z rodziną do kościoła. [...] Weszli, uklękli przed ołtarzem i modlili się. źródło: NKJP: Marek Ławrynowicz: Diabeł na dzwonnicy, 1998 |
|
|
Rzeźbiona [...] pradella (część ołtarza stojąca na mensie, czyli stole) przedstawia postacie Ostatniej Wieczerzy. źródło: NKJP: Zygmunt Rola: Tajemnice Ostrowa Tumskiego, 2000 |
|
|
Ojciec Święty wyleje trochę oleju krzyżma świętego na mensę ołtarza i dłonią rozetrze go po niej. Posługujący przy ołtarzu przyniosą mu naczynie z wodą do obmycia rąk z pozostałości oleju świętego. źródło: NKJP: Z Janem Pawłem II w Łagiewnikach, Dziennik Polski - Magazyn, 2002-08-16 |
|
|
Ksiądz właśnie schodził po stopniach ołtarza. Spojrzał na mnie [...]. źródło: NKJP: NKJP: Wojciech Stamm: Czarna matka, 2008 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ołtarz |
ołtarze |
|
| D. | ołtarza |
ołtarzy |
|
| C. | ołtarzowi |
ołtarzom |
|
| B. | ołtarz |
ołtarze |
|
| N. | ołtarzem |
ołtarzami |
|
| Ms. | ołtarzu |
ołtarzach |
|
| W. | ołtarzu |
ołtarze |
2. w kultach pogańskich
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja wierzenia i przesądy
Cytaty
|
Noe wyszedł z arki i zbudował ołtarz, by w podzięce za ocalenie złożyć swemu Panu ofiarę. źródło: NKJP: Zenon Kosidowski: Opowieści biblijne, 1963 |
|
|
W starożytnej Grecji składano kozy bogom na ołtarzach. źródło: NKJP: Anna Nasiłowska: Księga początku, 2002 |
|
|
Przy kościele głaz narzutowy o obwodzie 380cm, wg legendy pogański ołtarz ofiarny. źródło: NKJP: Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska: przewodnik, 1989 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ołtarz |
ołtarze |
|
| D. | ołtarza |
ołtarzy |
|
| C. | ołtarzowi |
ołtarzom |
|
| B. | ołtarz |
ołtarze |
|
| N. | ołtarzem |
ołtarzami |
|
| Ms. | ołtarzu |
ołtarzach |
|
| W. | ołtarzu |
ołtarze |