UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

śmiertelny

Chronologizacja

SStp, SKN, SJPXVII, STR, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Pochodzenie

Twarde -t- przed -e- wyraźnie wskazuje na obcy wpływ. Zwykle przyjmuje się pożyczkę st.czes. smrte(d)lný (Siatkowski, Basaj). Bohemizm ten jeszcze w XV w. konkurował z rodzimą formą przymiotnikową - st.pol. śmiertny, ale w późniejszym okresie wyparł skutecznie tę ostatnią.

1. odnoszący się do śmierci

Definicja

odnoszący się do śmierci - końca życia człowieka lub zwierzęcia

Cytaty

Odmiana

część mowy: przymiotnik

1.a człowiek

Definicja

doświadczający śmierci

Noty o użyciu

W rodzaju męskim używane także w znaczeniu rzeczownikowym 'człowiek jako istota, która doświadcza śmierci'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Bieg życia śmierć

Relacje znaczeniowe

antonimy:

nieśmiertelny

Połączenia

śmiertelny człowiek; śmiertelne ciało

Cytaty

Grecy znali [...] motyw boga noszonego w łonie śmiertelnej kobiety, a zrodzonego z nieśmiertelnego boga-ojca.

źródło: NKJP: Adam Szostkiewicz: Jak rodzili się bogowie, Polityka, 2000-12-23

Kueng odrzuca zarazem tradycyjny pogląd chrześcijański na życie pośmiertne, zakładający dwoistość ludzkiego bytu, jego rozdzielenie na śmiertelne ciało i nieśmiertelną duszę.

źródło: NKJP: Zbigniew Mikołejko: Kłopoty z Panią Srogą, Gazeta Wyborcza, 1995-10-31

Wprawdzie liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w naszym kraju w ostatnim dziesięcioleciu znacznie zmalała [...], lecz nie spadła do poziomu unijnego.

źródło: NKJP: Średni dystans. Ile Polskę dzieli od roku 2000, Wprost, 1999

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelna
D.	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnej
C.	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnej
B.	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelną
N.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelną
Ms.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnej
W.	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	śmiertelni	śmiertelni	śmiertelne	śmiertelne
D.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych
C.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym
B.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelne
N.	śmiertelnymi	śmiertelnymi	śmiertelnymi	śmiertelnymi
Ms.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych
W.	śmiertelni	śmiertelni	śmiertelne	śmiertelne

1.b strzał

Definicja

powodujący śmierć

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Bieg życia śmierć

Relacje znaczeniowe

synonimy:

letalny, morderczy, zabójczy

Połączenia

śmiertelny cios, strzał; bój, pojedynek; upadek, wypadek; wirus; śmiertelna rana; walka; dawka, trucizna; choroba, zaraza; śmiertelne pobicie; porażenie; potrącenie, uderzenie, zderzenie; zatrucie; niebezpieczeństwo, ryzyko, zagrożenie; śmiertelne obrażenia

Cytaty

	[...] po tylu latach, być może po świadomym zatarciu śladów, nie byliśmy w stanie stwierdzić, z czyjej broni padły śmiertelne strzały - przyznaje sędzia związany z poprzednimi procesami. źródło: NKJP: Przebaczyć, ale komu?, Polityka, 2005-05-14
	Tymczasem zabójca musiał być równie silny jak ofiara, skoro zdołał zadać jej śmiertelną ranę, jednym uderzeniem przebijając wszystkie warstwy ubrania. źródło: NKJP: Michał Bielecki: Osiedle prominentów, 1997
	Uniewinnienia dwóch byłych milicjantów oskarżonych o śmiertelne pobicie Grzegorza Przemyka domagają się ich obrońcy. źródło: NKJP: Jerzy Jachowicz: Przemówienia adwokatów na procesie w sprawie śmierci Przemyka, Gazeta Wyborcza, 1997-03-25
	Jego śmiertelna choroba była publiczną tajemnicą. Charlotta wiedziała, że Marat umrze niebawem naturalną śmiercią, mimo to zdecydowała się go zabić, a właściwie wykonać wyrok w imieniu ofiar rewolucji. źródło: NKJP: Manuela Gretkowska: Podręcznik do ludzi: tom 1 i ostatni – Czaszka, 1996
	Oczekiwanie może się skończyć śmiertelnym wychłodzeniem. Schodzenie może się skończyć śmiertelnym upadkiem . źródło: NKJP: Michał Jagiełło: Wołanie w górach: wypadki i akcje ratunkowe w Tatrach, 1979

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelna
D.	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnej
C.	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnej
B.	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelną
N.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelną
Ms.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnej
W.	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	śmiertelni	śmiertelni	śmiertelne	śmiertelne
D.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych
C.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym
B.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelne
N.	śmiertelnymi	śmiertelnymi	śmiertelnymi	śmiertelnymi
Ms.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych
W.	śmiertelni	śmiertelni	śmiertelne	śmiertelne

1.c skutek

Definicja

polegający na tym, że ktoś umiera

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Bieg życia śmierć

Połączenia

śmiertelny finał, skutek; przypadek

Cytaty

Trójka młodych narkomanów przebywa na oddziale toksykologii. Który [...] okaże się najsilniejszy, świadomy śmiertelnego finału, jakim najczęściej kończy się narkotykowa droga?

źródło: NKJP: (KRM): Impreza na detoksie, Dziennik Polski, 2000-12-09

Najczęściej mylonym grzybem jest muchomor sromotnikowy, którego spożycie wywołuje skutek śmiertelny po upływie kilku dni.

źródło: NKJP: (ZD): Po leśne runo, Dziennik Słupski, 1999-10-22

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelna
D.	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnej
C.	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnej
B.	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelną
N.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelną
Ms.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnej
W.	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	śmiertelni	śmiertelni	śmiertelne	śmiertelne
D.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych
C.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym
B.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelne
N.	śmiertelnymi	śmiertelnymi	śmiertelnymi	śmiertelnymi
Ms.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych
W.	śmiertelni	śmiertelni	śmiertelne	śmiertelne

1.d całun

Definicja

używany w momencie śmierci lub po śmierci

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Bieg życia śmierć

Połączenia

śmiertelny całun; śmiertelna koszula; śmiertelne łoże

Cytaty

Gdy zgon jest spodziewany, następuje zwykle w obecności pielęgniarki, opiekunki, lekarza, ale przy śmiertelnym łóżku rzadko stoi ktoś z najbliższych.

źródło: NKJP: Aleksander Gąciarz: Kwatera odrzuconych, Dziennik Polski, 2008-02-16

Dostaje papierowe ubranie; to śmiertelna koszula. Ostatnie chwile – strażnicy prowadzą go do jasno oświetlonej sali. Przed sobą widzi czarną zasłonę. Prokurator czyta wyrok z formułą: „Oddaję pana w ręce kata”.

źródło: NKJP: Grażyna Kuźnik: Pamiętajcie o waszym Haniku, Dziennik Zachodni, 2006-11-03

Nigdy nie zapomnę, jak ta dzielna kobieta po wkroczeniu na położniczą izbę przyjęć została zamieniona w „socjalistyczną matkę Polkę”, gdy założono jej koszulę szpitalną przypominającą zgrzebny całun śmiertelny, i od tej chwili nie należała do mnie ani do samej siebie, poddana rygorom rodem z XIX w.

źródło: NKJP: Władza albo życie, Gazeta Wyborcza, 1994-05-28

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelna
D.	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnej
C.	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnej
B.	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelną
N.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelną
Ms.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnej
W.	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	śmiertelni	śmiertelni	śmiertelne	śmiertelne
D.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych
C.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym
B.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelne
N.	śmiertelnymi	śmiertelnymi	śmiertelnymi	śmiertelnymi
Ms.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych
W.	śmiertelni	śmiertelni	śmiertelne	śmiertelne

2. strach

Definicja

taki, który posiada w najwyższym stopniu właściwe dla siebie niekorzystne cechy i przez to oceniany jest przez mówiącego jako bardzo przykry lub trudny do zniesienia

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność

Relacje znaczeniowe

synonimy:

okropny, straszny, wielki

Połączenia

śmiertelny nieprzyjaciel, przeciwnik, wróg; lęk, strach; śmiertelna cisza, nienawiść, nuda, obraza, powaga, trwoga; śmiertelne przerażenie, zmęczenie, znużenie

Cytaty

Brzęknęła upuszczona latarka i wszystko ucichło. Stali tak w śmiertelnej ciszy, nasłuchując. Wystarczyłby najmniejszy dźwięk, aby wszyscy rzucili się do ucieczki, nie czekając na to, kto lub co pojawi się w żółtym świetle zniczy.

źródło: NKJP: Zygmunt Miłoszewski: Domofon, 2005

W podwójnie trudnej sytuacji są zwierzęta, które pełnią jednocześnie funkcję drapieżnika i ofiary [...]. Znają śmiertelny strach, jaki towarzyszy roślinożercom i uczucie ciągłego głodu właściwe drapieżnikom.

źródło: NKJP: Joanna Podgórska: W pogoni za obiadem, Polityka, 2001-12-22

Przeszli naszą granicę i idą na Niemców - odparł, pochylając głowę. - Rosjanie i Niemcy to śmiertelni wrogowie - dodał podniesionym nagle głosem i z błyskiem przekonania w oczach.

źródło: NKJP: Jan Józef Szczepański: Polska jesień, 1995

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelna
D.	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelnej
C.	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnemu	śmiertelnej
B.	śmiertelnego	śmiertelnego	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelną
N.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelną
Ms.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnej
W.	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelny	śmiertelne	śmiertelna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	śmiertelni	śmiertelni	śmiertelne	śmiertelne
D.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych
C.	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym	śmiertelnym
B.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelne
N.	śmiertelnymi	śmiertelnymi	śmiertelnymi	śmiertelnymi
Ms.	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych	śmiertelnych
W.	śmiertelni	śmiertelni	śmiertelne	śmiertelne

Frazeologizmy

grzech śmiertelny
zejście śmiertelne

Data ostatniej modyfikacji: 06.05.2015