UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

paluszek

Chronologizacja

1528, SPXVI

Pochodzenie

Zob. palec

1. mały

Cytaty

Odmiana

część mowy: rzeczownik

1.a palec u dłoni

Definicja

mały palec u dłoni

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

palec

Połączenia

każdy, mały paluszek; własne paluszki
jeden paluszek, dwa paluszki; dziesięć paluszków; wszystkie paluszki
paluszek u dłoni, u rączki, u ręki
rączki i paluszki
paluszek boli, omsknął się
ssać paluszek/paluszka; całować; pakować, wkładać paluszki do czegoś; trzymać paluszki (w buzi)
pokazać/pokazywać, wskazać/wskazywać paluszkiem; jeść; przebierać paluszkami
pobrać krew z paluszka
liczyć, policzyć na paluszkach

Cytaty

	Pierścionek trafił na paluszek dziewczynki z zimowiska harcerzy. źródło: NKJP: Pierścionek trafił na paluszek dziewczynki z zimowiska harcerzy, Tygodnik Podhalański, 1997
	Podpis niemowlęcia na dokumentach zastąpił odcisk paluszka. źródło: NKJP: Ryszarda Socha: Dyplomata niedrogo, Polityka, 2003-05-10
	Ssanie paluszka przez dzieci jest formą zaspokajania potrzeby ssania, jeżeli nie jest ona zaspokajana poprzez ssanie piersi. źródło: NKJP: smoczek czy własna rączka?, Usenet -- pl.soc.dzieci, 2000-09-11
	Odruch chwytny - można zaobserwować go, wkładając palec w dłoń noworodka; zaciska on wówczas paluszki tak mocno, że można go nawet unieść. źródło: NKJP: Odruch bezwarunkowy, Wikipedia.pl, 2009-06-01
	Trzy dinary dziennie może zarobić tkaczka w manufakturze dywanów. Czterdzieści tysięcy ręcznie zrobionych węzełków na jednym metrze kwadratowym dywanu, na jedwabnym kilimie - milion. Te jedwabne robią dziewczynki o małych paluszkach. źródło: NKJP: Elżbieta Cichocka: Pocztówka z TUnezji, Gazeta Wyborcza - Dodatek, 1994-01-21

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	paluszek	paluszki
D.	paluszka	paluszków
C.	paluszkowi	paluszkom
B.	paluszek	paluszki
N.	paluszkiem	paluszkami
Ms.	paluszku	paluszkach
W.	paluszku	paluszki

Inne uwagi

W B lp. używa się też formy paluszka

1.b palec u stopy

Definicja

mały palec u stopy

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

palec

Połączenia

paluszek u nogi, u nóżki, u stopy, u stópki
nóżki i paluszki
wspiąć się na paluszki
chodzić, tańczyć na paluszkach

Cytaty

Alicja stanęła na paluszkach, wyrzuciła dramatycznie do góry obie rączki, po czym zakreśliła nimi w powietrzu ogromne koło.

źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999

Jak chciała się przemieścić to odpychała się paluszkami u stóp i sunęła po pokoju jak torpeda. A jak zaczęła chodzić (12 m-cy i 2 tygodnie), to na paluszkach.

źródło: NKJP: paznokcie u nóg, Usenet -- pl.soc.dzieci, 2003-02-25

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	paluszek	paluszki
D.	paluszka	paluszków
C.	paluszkowi	paluszkom
B.	paluszek	paluszki
N.	paluszkiem	paluszkami
Ms.	paluszku	paluszkach
W.	paluszku	paluszki

Inne uwagi

W B lp. używa się też formy paluszka

2. ekspresywnie

Cytaty

Odmiana

część mowy: rzeczownik

2.a o palcu u dłoni

Definicja

ekspresywnie o palcu u dłoni

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe

Połączenia

długie paluszki
kiwnąć/kiwać paluszkiem
klikanie paluszkami po klawiszach

Cytaty

	Mirka, Bardzo dziękuję, bardzo całuję każdy paluszek ręki prawej, najdłużej palce, co pisały, trzymały pióro - ten artykuł o Lelewelu. źródło: NKJP: Marian Dąbrowski, Maria Dąbrowska: Ich noce i dnie: korespondencja Marii i Mariana Dąbrowskich 1909-1925, 2005
	Coraz ich więcej, w różnych postaciach: mlaszczą, podsiadują, popatrują, jedni siorbią piwo z puszki, a drudzy odegną elegancko paluszek w słynnej restauracji, dawniej zacnej, dziś zhamburgerowanej [...]. źródło: NKJP: Krzysztof Rutkowski: Pasaż z Mrożkiem, Gazeta Wyborcza, 1996- 04-24
	Wiem, że nie każda kobieta może szczycić się szczupłymi dłońmi z długimi paluszkami [...]. źródło: NKJP: pierwsze wrażenie (?) , Usenet -- pl.sci.psychologia, 2003-03-23,
	Partia rządzącej koalicji, chlubiąca się 24-karatową uczciwością, dała tylko jeden powątpiewający głos. Niestety, należał do posła, który nie tak dawno został sfilmowany z paluszkami na dwóch przyciskach do głosowania. źródło: NKJP: Nagły napad niemoty, Dziennik Polski, 1998-02-28
	Czym zabić myślenie o bibułce w paluszkach i dymku w płuckach? źródło: NKJP: tak bym chciał już nie chcieć palić, Usenet -- pl.sci.psychologia, 2000-01-05

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	paluszek	paluszki
D.	paluszka	paluszków
C.	paluszkowi	paluszkom
B.	paluszek	paluszki
N.	paluszkiem	paluszkami
Ms.	paluszku	paluszkach
W.	paluszku	paluszki

2.b o palcu u stopy

Definicja

ekspresywnie o palcu u stopy

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe

Cytaty

Minister kroczy na paluszkach.

źródło: NKJP: Bosko, Trybuna, 2006

Colombina stoi na paluszkach, głaszcze Arlekina po głowie, kłania się nisko.

źródło: NKJP: Andrzej Zaniewski: Król Tanga, 1997

Ja mam z kolei krzywe paluszki u stóp i takie śmieszne krzywe paznokcie - wszystkie poza paluchem. I też moje dzieci to odziedziczyły.

źródło: NKJP: Re: Krzywe paluszki, Usenet -- pl.soc.dzieci, 2000-10-16

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	paluszek	paluszki
D.	paluszka	paluszków
C.	paluszkowi	paluszkom
B.	paluszek	paluszki
N.	paluszkiem	paluszkami
Ms.	paluszku	paluszkach
W.	paluszku	paluszki

3. bateria

Definicja

pot.

cienka podłużna bateria o napięciu 1,5 volta

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny budowa urządzeń i maszyn

Połączenia

mały paluszek; alkaliczne, klasyczne, zwykłe paluszki; paluszki AA, AAA
jeden paluszek; dwa, cztery paluszki
paluszki 1,5 V
bateria paluszek
zasilanie paluszkami
adapter, aparat, lampka, ładowarka; zasilanie na paluszki
coś chodzi, działa na paluszki

Cytaty

	Nowoczesna cyfrowa taśma miernicza posiada prosty układ przycisków. [...] Takie urządzenie potrzebuje do zasilania zaledwie jednej zwykłej baterii typu paluszek. źródło: NKJP: (KOS): Pomiar w sekundę, Dziennik Polski, 2002-03-27
	Urządzenie zasilane jest baterią AA („paluszek”). Mysz S300 posiada wbudowaną diodę sygnalizującą potrzebę wymiany baterii. źródło: NKJP: Przemysław Mugeński: „Laserowy gryzoń” od Icon7, Dziennik Internautów, 2008-11-14
	Jedna maleńka bateryjka typu AA - zwana potocznie paluszkiem - może zatruć metr sześcienny gleby. źródło: NKJP: Gdzie wyrzucić zużyte baterie?, Dziennik Polski, 2003-12-19
	Konkurencję ma pobić nowa bateria R6 [...], która sama informuje użytkownika, kiedy przestanie działać. [...] Będą one kosztować tyle samo, ile zwykłe paluszki [...]. źródło: NKJP: Hanna Nowakowska: Amerykański Duracell chce podbić nasz rynek baterii, Gazeta Wyborcza, 1996-02-20

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	paluszek	paluszki
D.	paluszka	paluszków
C.	paluszkowi	paluszkom
B.	paluszek	paluszki
N.	paluszkiem	paluszkami
Ms.	paluszku	paluszkach
W.	paluszku	paluszki

4. wypiek

Definicja

cienki podłużny wypiek

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie rodzaje pokarmu/potraw i ich cechy

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

wypiek

Połączenia

słone paluszki
paluszki z ciasta francuskiego
paluszki z kminkiem, z makiem, z sezamem, z solą...
paluszki i chipsy, paluszki i chrupki, paluszki i krakersy, paluszki i orzeszki; paluszki i coca-cola, paluszki i soczki, paluszki i woda mineralna
barszcz, barszczyk, zupa z paluszkami
jeść paluszki

Cytaty

	Czy wziął pan paluszka z makiem czy z solą? źródło: NKJP: Michał Ogórek: Mister O'Goreck korzysta, Gazeta Wyborcza, 1996-08-03
	Po przeprowadzeniu kontroli w podejrzanym magazynie, [...] znaleziono ponad sześćdziesiąt ton towarów niewiadomego pochodzenia. Były to orzeszki, słone paluszki, chipsy, konserwy, coca-cola i ogromne ilości toreb plastikowych. źródło: NKJP: Kwitnie przemyt... reklamówek, Dziennik Polski, 1999-07-28
	Niektóre cukiernie w ogóle zrezygnowały z przygotowywania tego specjału i sprzedają tzw. paluszki greckie, które od tradycyjnych faworków różnią się tym, że są pieczone, a nie smażone w głębokim tłuszczu. źródło: NKJP: (AM): Dzień pączka, Dziennik Polski, 2003-02-27
	Około 360 osób spożyje wigilijny posiłek. W tym roku będzie to barszczyk z paluszkami, ziemniaki, karp, surówka i kompot. źródło: NKJP: (BEA): Poczęstunek na 360 osób, Dziennik Polski, 1998-12-24
	Są w ciągłej sprzedaży paluszki z ciasta francuskiego, z serem żółtym i śladowymi ilościami papryki mielonej. Smaczne, słonawe, kruche, lekkie [...]. źródło: NKJP: Słone paluszki z Kruczej (Chmielewska), Usenet -- pl.rec.ksiazki,2004-12-03

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	paluszek	paluszki
D.	paluszka	paluszków
C.	paluszkowi	paluszkom
B.	paluszek	paluszki
N.	paluszkiem	paluszkami
Ms.	paluszku	paluszkach
W.	paluszku	paluszki

5. mięsny

Definicja

niewielka, podłużna porcja mięsa lub ryby, przeznaczona do smażenia lub pieczenia

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie rodzaje pokarmu/potraw i ich cechy

Połączenia

paluszki krabowe, rybne
paluszki z dorsza, z mintaja, z sandacza; z homara, z kraba...

Cytaty

	Karolina ciągnie mnie do stoiska rybnego, żeby kupić paluszki dla Alka [...]. źródło: NKJP: Stare dziwaczki, Usenet -- pl.soc.dzieci, 2006-07-24
	Ale są paluszki rybne [...], które zawierają po prostu odfiletowane mięso ryby. źródło: NKJP: olivka; Maja Krężel: Odp: Sery pleśniowe a ciąża , Usenet -- pl.soc.dzieci, 2001-05-11
	Sprawdzają się dania takie jak paluszki rybne albo ryba na parze, kluski na parze, kluski z mięsem itp. źródło: NKJP: do mam pracujących, Usenet -- pl.soc.dzieci, 2005-10-18
	Na początek kulinarnych przygód proponuję [...] składankę tradycyjnych potraw cypryjskich, podawaną z domowym winem. Polecam też suwlaki - paluszki mięsne z rożna z plackami pszennymi, sałatą i sosami [...]. źródło: NKJP: Świat, Polityka, 2004

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	paluszek	paluszki
D.	paluszka	paluszków
C.	paluszkowi	paluszkom
B.	paluszek	paluszki
N.	paluszkiem	paluszkami
Ms.	paluszku	paluszkach
W.	paluszku	paluszki

Frazeologizmy

ktoś chodzi na palcach wokół/koło kogoś
ktoś chodzi na paluszkach wokół/koło kogoś
ktoś ma w małym palcu coś
ktoś ma w małym paluszku coś
ktoś ma w jednym paluszku coś
ktoś nie kiwnął palcem
ktoś nie kiwnął paluszkiem
palce lizać
paluszki lizać

Przysłowia

Paluszek i główka to szkolna wymówka
Paluszek i główka ...

Data ostatniej modyfikacji: 23.10.2025