UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

wywalić

Chronologizacja

SJPXVII, STR, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. wywalę
 wywalimy
2 os. wywalisz
 wywalicie
3 os. wywali
 wywalą

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. wywaliłem
+(e)m wywalił
 wywaliłam
+(e)m wywaliła
 wywaliłom
+(e)m wywaliło
 wywaliliśmy
+(e)śmy wywalili
 wywaliłyśmy
+(e)śmy wywaliły
2 os. wywaliłeś
+(e)ś wywalił
 wywaliłaś
+(e)ś wywaliła
 wywaliłoś
+(e)ś wywaliło
 wywaliliście
+(e)ście wywalili
 wywaliłyście
+(e)ście wywaliły
3 os. wywalił
 wywaliła
 wywaliło
 wywalili
 wywaliły

bezosobnik: wywalono

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. wywalmy
2 os. wywal
 wywalcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. wywaliłbym
bym wywalił
 wywaliłabym
bym wywaliła
 wywaliłobym
bym wywaliło
 wywalilibyśmy
byśmy wywalili
 wywaliłybyśmy
byśmy wywaliły
2 os. wywaliłbyś
byś wywalił
 wywaliłabyś
byś wywaliła
 wywaliłobyś
byś wywaliło
 wywalilibyście
byście wywalili
 wywaliłybyście
byście wywaliły
3 os. wywaliłby
by wywalił
 wywaliłaby
by wywaliła
 wywaliłoby
by wywaliło
 wywaliliby
by wywalili
 wywaliłyby
by wywaliły

bezosobnik: wywalono by

bezokolicznik: wywalić

imiesłów przysłówkowy uprzedni: wywaliwszy

gerundium: wywalenie

imiesłów przymiotnikowy bierny: wywalony

Pochodzenie

Zob.  walić 

1. śmieci

Definicja

pot. 
pozbyć się niechcianych albo niepotrzebnych przedmiotów, umieszczając je w specjalnie przeznaczonych do tego miejscach

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka czynności związane z codziennym życiem w domu

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wychrzanić, wypierniczyć, wyrzucić

Połączenia

  • wywalić pliki, śmieci, telewizor
  • wywalić do kosza, do pojemnika, do śmietnika
  • wywalić na śmietnik

Cytaty

- Jak to się dzieje, że zawsze dźwigam masę niepotrzebnych rzeczy, które trzeba wywalić? - dziwił się kiedyś zdobywca bieguna północnego, a dla mnie wzór prawdziwego trapera, Wojtek Moskal.

źródło: NKJP: Adam Wajrak: Wajrak w lesie, Gazeta Wyborcza - Magazyn, 1997-06-20

Jeżeli połamałeś płytkę i ją wywaliłeś, to byłeś głupi.

źródło: NKJP: Internet

Jak można [...] wywalić misia na śmietnisko!

źródło: NKJP: Jerzy Trammer: Gazeta Wyborcza - Magazyn, 1996-07-19

Składnia

bez ograniczeń + wywalić +
KOGO/CO + (SKĄD) + (DOKĄD)

2. pracownika

Definicja

pozbawić stanowiska w pracy lub organizacji

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Praca organizacja i hierarchia w pracy, stosunki służbowe

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wychrzanić, wypierniczyć, wyrzucić

Połączenia

  • wywalić z pracy, z roboty, ze szkoły
  • wywalić na zbity pysk

Cytaty

„Co ten burmistrz nabroił, że go chcą wywalić?” „Iść na to referendum czy nie iść” - pytają różni znajomi.

źródło: NKJP: Tadeusz Samselski: Prawda o referendum, Nakielski Czas, 2004-11-17

Nawet wyrzucony z pracy za picie alkoholu będzie czuł się pokrzywdzonym a za winnego swojego nieszczęścia uzna tego, co go z tej roboty wywalił.

źródło: NKJP: Internet

Pamiętasz, w szkole mieliśmy autentycznego skina i dwóch kiboli Legii. Wywalili go z budy, bo gdzieś przepadł na tydzień.

źródło: NKJP: Marek Bukowski: Wysłannik szatana, 1999

Gdy w listopadzie '96 powtórnie został prezydentem, pokonując zacnego, ale nudnego, p. Roberta Dole'a, moi przyjaciele konserwatyści z USA obiecali mi (o czym wtedy pisałem!), że najdalej w ciągu dwóch lat wywalą go z posady.

źródło: NKJP: Brzydkość, Dziennik Polski - Magazyn, 1998-09-24

Pan dyrektor został wywalony z posady w MSZ za umieszczenie stürmerowskich wypocin w ministerialnym przeglądzie mediów zagranicznych o Polsce.

źródło: NKJP: Daniel Passent: Bomba felietonowa, Polityka, 2006-07-15

Składnia

bez ograniczeń + wywalić +
KOGO + SKĄD + (za CO)

3. intruza z mieszkania

Definicja

pot. 
stanowczo nakazać komuś opuścić dane miejsce, grożąc, a nawet używając siły fizycznej

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wykinąć, wykopać, wykopsać, wyrzucić
hiperonimy:  usunąć

Połączenia

  • wywalić kogoś z domu, z hostelu, z mieszkania

Cytaty

Kiedy wyłamał zamek i wszedł do środka, było to już oficjalne włamanie i mogliśmy wezwać policję. Policja wywaliła Henia et consortes, a mama zlała domek lizolem, po pierwsze, żeby zdezynfekować, a po drugie, żeby zniechęcić ewentualnych kolejnych lokatorów.

źródło: NKJP: Jacek Dehnel: Lala, 2006

[...] bank mógł ją wywalić z chałupy. Razem z dzieckiem.

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Kisuny, 2008

Składnia

bez ograniczeń + wywalić +
KOGO + SKĄD

4. z szafy

Definicja

pot. 
rzucając czymś, spowodować, że przestanie się to znajdować w jednym miejscu, a zacznie znajdować w drugim

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości przestrzeni ułożenie względem siebie

Połączenia

  • wywalić ciuchy, rzeczy, ubrania
  • wywalić z plecaka, z szafy, z szuflady

Cytaty

Trzynacha wywalił zawartość wiadra do kubła stojącego najbliżej wyjścia.

źródło: NKJP: Jarosław Maślanek: Haszyszopenki, 2008

Przyszły karne odsetki z telekomunikacji i zawiadomienie ze spółdzielni o zaleganiu z czynszem. Tak go to rozwścieczyło, że wywalił z szafy moje ubrania.

źródło: NKJP: Lubomira Szawdyn: Z pamiętnika zakupoholiczki, Naj, nr 31, 2003

Musiałem wstać i wywalić z plecaka jeden śpiwór.

źródło: NKJP: Andrzej Stasiuk: Biały kruk, 1955

Listy, zdjęcia, pocztówki, wywalone z szuflad, zapomniane w rozgardiaszu rabunku i ucieczek lub porzucone rozmyślnie, by czym prędzej pozbyć się wspomnień.

źródło: NKJP: Krystyna Uniechowska-Dembińska: Był pałac, 2008

Składnia

bez ograniczeń + wywalić +
CO + SKĄD

5. drzwi

Definicja

pot. 
wypchnąć drzwi lub okno, uderzając w nie

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii stan skupienia, trwałość materii

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wyrwać

Połączenia

  • wywalić drzwi, okno

Cytaty

Ja zamykałem zakład na prosty klucz, a pierwsze włamanie miałem w roku 1981 po pogrzebie księdza Popiełuszki. Ja tam w obstawie byłem, no i następnego dnia drzwi wywalone i okradziony jestem.

źródło: NKJP: Jacek Hugo-Bader; współpraca Konrad Niklewicz: Ulica Brzeska, Gazeta Wyborcza - Magazyn, 1997-09-05

To wybuchł jeden z wadliwie zainstalowanych pieców. Wywalił grube żelazne drzwi kotłowni, wyrzucił na zewnątrz taczkę.

źródło: NKJP: Kira Gałczyńska: Nie wrócę tu nigdy, czyli Pożegnanie z Mazurami, 1998

Składnia

bez ograniczeń + wywalić +
CO

6. pieniądze

Definicja

pot. 
wydać dużo pieniędzy

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Finanse czynności, przedmioty związane z pieniędzmi

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  wydać

Połączenia

  • wywalić kasę, pieniądze

Cytaty

- Daj mi próbkę - poprosiłem. - W ciemno nie wywalę takiej sumy.

źródło: NKJP: Mariusz Ziomecki: Lato nieśmiertelnych, 2002

Ja już wolę dostać kwiatki zerwane przez mego chłopka na łące niż takie kupione w sklepie. O wiele bardziej cieszy fakt, że zrobił coś sam specjalnie dla mnie, a nie poszedł na łatwiznę i wywalił pieniądze w sklepie.

źródło: NKJP: Internet

Jest też projekt marketingu, kilku potencjalnych udziałowców, obsługa portu lotniczego, wieża kontrolna, pasy startowe, statut spółki, wszystkie dokumenty i notariusz na podorędziu. Nie ma tylko kogoś, kto wywali kilkadziesiąt miliardów na rozruch.

źródło: NKJP: Jacek Hugo-Bader: Leją naszych !!!, Gazeta Wyborcza, 1993-12-22

Składnia

bez ograniczeń + wywalić +
CO + (na CO)

7. język

Definicja

pot. 
wystawić w całości na widok

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka wygląd

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego zachowania i wyrażenia nieakceptowane społecznie

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  wystawić

Połączenia

  • wywalić brzuch, cyce, jęzor, język, ozór

Cytaty

To właśnie podczas tej krótkiej wymiany zdań ów wieniec, o którym wcześniej wspominałem, powrócił na moje czoło. I lekko niosłem go do sali numer sześć, gdzie wszyscy kumple z wywalonymi językami próbowali napisać swą pierwszą w życiu żałosną odezwę.

źródło: NKJP: Barbara Kosmowska: Hermańce, 2008

Nie chodzi o to, żeby chodzić do szkoły zakrytym od stóp do głów, ale wywalone brzuchy aż do żeber, kolczyki do ramion, włosy farbowane na fiolet itp. to przesada.

źródło: NKJP: Internet

Naraz rozwarł szeroko paszczę, ciarki zaczęły mi chodzić po ciele. Wywalił jęzor, chlapnął mnie jakby dla smaku, ale się waha.

źródło: NKJP: Janusz Głowacki: Rose Café i inne opowieści, 1997

Kobieta wywaliła język i przewróciła oczami.

źródło: NKJP: Joanna Szymczyk: Ewa i złoty kot, 2004

Składnia

bez ograniczeń + wywalić +
CO

Frazeologizmy

ktoś ma wywalone
ktoś wytrzeszczył oczy na kogoś/coś
ktoś wywalił gały na kogoś/coś
ktoś wywalił oczy na kogoś/coś
wywaliło korki
Data ostatniej modyfikacji: 08.12.2014
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN