Chronologizacja
1. narzędzie
Definicja
Pochodzenie
psł. *kosa
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia rolnictwo
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | narzędzie |
Połączenia
- chłopska, tradycyjna; ostra kosa
- kosa żniwiarza
- kosa w dłoni
- kosa i sierp, kosa i żniwiarz; kosy i cepy, kosy i siekiery, kosy i widły
- ostrze, ucho kosy
- kostucha, kościotrup z kosą
- użyć/używać kosy
- klepać, kuć, przekuć, ostrzyć; dzierżyć, mieć, trzymać; chwycić, odłożyć, wziąć kosę
- ciąć, kosić, machać, skosić, ścinać kosą
- chodzić, iść z kosą
Cytaty
|
Chłopi z Taplar zawsze kosili sierpem, ale kiedy zobaczyli, że kosa lepiej kosi, zmienili zdanie. źródło: NKJP: Maria Kruczkowska: Cicha rewolucja, Gazeta Wyborcza, 1997-06-30 |
|
|
Zboża wyłożonego czy z podmokłego pola kombajnem się nie zbierze. Do tego nadaje się tylko tradycyjna kosa. źródło: NKJP: Monika Dzierżyńska-Nowak: Nie tylko dla rolników, Gazeta Wyborcza, 1996-07-17 |
|
|
Zardzewiała kosa w kącie stodoły stoi, brusek już całkiem wysechł, a osełka pękła na dwoje. źródło: NKJP: Stanisława Żołnierczyk: Morawy, 1996 |
|
|
Klepanie kosy polegało na tym, że dziadek wbijał w ziemię coś w rodzaju żelaznego grzybka, z płaskim łbem i szpikulcem z dołu. Układał na grzybku ostrze kosy i, prawie leżąc na ziemi, z oczami przy grzybku, z chirurgiczną precyzją rozklepywał młotkiem krawędź na cieniusieńką, morderczo ostrą blaszkę. źródło: NKJP: Mariusz Ziomecki: Lato nieśmiertelnych, 2002 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kosa |
kosy |
|
| D. | kosy |
kos |
|
| C. | kosie |
kosom |
|
| B. | kosę |
kosy |
|
| N. | kosą |
kosami |
|
| Ms. | kosie |
kosach |
|
| W. | koso |
kosy |
2. broń
Definicja
Pochodzenie
Od: kosa w znacz. 'narzędzie rolnicze'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Wojsko i wojna broń
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja świat dawnych epok i wydarzenia historyczne
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | broń |
Połączenia
- chłopska, racławicka; bojowa; ostra kosa; skrzyżowane kosy
- kosy kosynierów
- kosa na sztorc
- kosa w ręce
- stawiać kosy na sztorc
- kosy i piki
- ostrze kosy
- chwycić, dzierżyć, mieć, trzymać; kuć, ostrzyć, przekuć kosę; kucie kos
- walczyć kosą
- chwycić za kosę
- iść, pójść, przyjść z kosami
Cytaty
|
Legendarna racławicka kosa okazała się nieprzydatna w obronnych potyczkach leśnych, a trudna do użycia w ataku bez przygotowania ogniowego. źródło: NKJP: Stefan Kieniewicz: Historia Polski 1795-1918, 1968 |
|
|
Ci przyszli z Santiago, od strony Villa zaś gęsiego brodzili bandosi z plantacji Romera, jednolicie ubrani jakby w mundury – gumiaki, poncho, słomiany kapelusz; a w ręku kosa na sztorc. źródło: NKJP: Witold Horwath: Ultra Montana, 2005 |
|
|
Igołomską kuźnię rozsławił i uwiecznił Artur Grottger, na którego grafice w jej wnętrzu odbywa się słynna scena kucia kos przez powstańców styczniowych. źródło: NKJP: U kowala złote lecą skry..., Dziennik Polski, 2003-03-01 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kosa |
kosy |
|
| D. | kosy |
kos |
|
| C. | kosie |
kosom |
|
| B. | kosę |
kosy |
|
| N. | kosą |
kosami |
|
| Ms. | kosie |
kosach |
|
| W. | koso |
kosy |
3. nóż
Definicja
Pochodzenie
Od: kosa w znacz. 'narzędzie rolnicze'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Wojsko i wojna broń
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | nóż |
Połączenia
- kosa między żebra; kosa pod żebra; kosa w brzuch, w plecy
- dostać, sprzedać komuś, wsadzić komuś kosę
- dostać kosą
Cytaty
|
Ja już mu wsadziłem kosę na żebro [...]. źródło: NKJP: Katarzyna Skrzydłowska: 15 lat więzienia za zabójstwo w dyskotece, Życie, 2000 |
|
|
Ci, którzy go widzieli mówią, że to była „fachowa kosa”. Nie jakiś tam składany szmelc czy kuchenny nożyk. źródło: NKJP: Matrix w realnym świecie, Dziennik Polski, 2003-09-19 |
|
|
Na, kolega - i wetknął sprężynówę Kostkowi. - A na cholerę mi kosa, kolega? Ja jestem spokojny człowiek. źródło: NKJP: Andrzej Stasiuk: Biały kruk,1955 |
|
|
Najbardziej tragiczne są walki przy pomocy kos, czyli noży. źródło: NKJP: Sławomir Czwal: Piekło, za które słono płacimy, Echo Dnia, 2005-04-15 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kosa |
kosy |
|
| D. | kosy |
kos |
|
| C. | kosie |
kosom |
|
| B. | kosę |
kosy |
|
| N. | kosą |
kosami |
|
| Ms. | kosie |
kosach |
|
| W. | koso |
kosy |
4. osoba
Definicja
Pochodzenie
Od: kosa w znacz. 'narzędzie rolnicze' (osoba wymagająca to taka, która "kosi")
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka określenia człowieka ze względu na jego usposobienie
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | piła |
Połączenia
- niezła, straszna kosa
- być kosą
Cytaty
|
Taka kosa wyrosła z naszej Kasi? źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Dobry powód, by zabijać, 2005 |
|
|
Też jestem na humanistyczno-prawniczym i też trafiła mi się niezła kosa, która całą lekcję potrafi tylko narzekać, że jej czasu brakuje. źródło: NKJP: Internet |
|
|
- Bardzo nie lubiłam pani Nowackiej - mówi jedna z uczennic. - Wszyscy mnie przestrzegali, że jest kosa. Wielu uczniów się jej bało. źródło: NKJP: Beata Turska, Marcin Margielewski: Dźgał, żeby pamiętały, Super Express, 1998 |
|
|
Straszna kosa, z sali gimnastycznej nie wychodziła, a tego niedoszłego samobójcę owszem, przekonała, żeby nikomu krzywdy nie robił i odłożył karabin, tyle że nie perswazją, a pięścią. źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Drzymalski przeciw Rzeczpospolitej, 2004 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kosa |
kosy |
|
| D. | kosy |
kos |
|
| C. | kosie |
kosom |
|
| B. | kosę |
kosy |
|
| N. | kosą |
kosami |
|
| Ms. | kosie |
kosach |
|
| W. | koso |
kosy |
5. wśród kibiców
Definicja
Noty o użyciu
Zwykle używane w stosunku do grup kibiców klubów sportowych.
Pochodzenie
Od: kosa w znacz. 'broń', 'nóż'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia relacji międzyludzkich
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport osoby i organizacje związane ze sportem
Połączenia
- największa kosa
- kosy i zgody
- kosa jest
Cytaty
|
Pomiędzy kibicami Glinika i Sandecji jest „kosa”, czyli wrogie stosunki, tak jest od zawsze. źródło: NKJP: Wrogie stosunki, Dziennik Polski, 2003-01-15 |
|
|
Bluzgać podczas meczu na kibiców drużyny, z którą się nie ma kosy - to niehonorowo. Ale jeśli kosa, a więc stan wojny, obowiązuje - można. źródło: NKJP: Wojny nieświęte, Dziennik Polski, 2002-10-26 |
|
|
Układ to nieagresja, czyli widzimy was i nie lecimy od razu z koszami. A kosa to nienawiść. źródło: NKJP: Piotr Wesołowski: Piłka Nożna, Gazeta Wyborcza, 1997-04-05 |
|
|
W bramie „Piwnicy pod Baranami” młody chłopak przyznaje, że „zawsze była kosa między Warszawą i Krakowem”. źródło: NKJP: Adam Wajrak: Warszawianin w Krakowie, Gazeta Wyborcza, 1994-01-07 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kosa |
kosy |
|
| D. | kosy |
kos |
|
| C. | kosie |
kosom |
|
| B. | kosę |
kosy |
|
| N. | kosą |
kosami |
|
| Ms. | kosie |
kosach |
|
| W. | koso |
kosy |
6. warkocz
Definicja
Pochodzenie
psł. *kosa 'włosy'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka wygląd
Połączenia
- dziewczęca, jasna, spleciona kosa
- kosa do ziemi
- dziewczyna, kobieta z kosą
- mieć kosę
Cytaty
|
Innym razem to piękna kobieta z kosą, zamykająca oczy zmęczonemu człowiekowi. źródło: NKJP: Agnieszka Sabor: Łowca narodowych chimer, Dziennik Polski, 2000-01-07 |
|
|
Śmierć według Schielego nie miała ciała romantycznego Thanatosa - bliźniaczego brata snu - pięknego młodzieńca gaszącego pochodnię ani krzepkiej dziewczyny z kosą. źródło: NKJP: Egon Schiele, Dodatek do Gazety Wyborczej, 1997-01-03 |
|
|
Nim na dywan zielonej trawy wbiegł, mignęła mu dziewczęca kosa, zadźwięczał dziewczęcy głos. źródło: NKJP: Ewa Nowacka: Emilia z kwiatem lilii leśnej, 1993 |
|
|
Pochód upostaciowanych tematów zamyka „Thanatos” , któremu Malczewski nadał kształt młodej, silnej dziewczyny z kosą. źródło: NKJP: Katarzyna Bik: Dziś otwiera się w Krakowie wystawa „Mitologia Malczewskiego? Gazeta Wyborcza, 1995-12-08 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kosa |
kosy |
|
| D. | kosy |
kos |
|
| C. | kosie |
kosom |
|
| B. | kosę |
kosy |
|
| N. | kosą |
kosami |
|
| Ms. | kosie |
kosach |
|
| W. | koso |
kosy |
7. półwysep
Definicja
Pochodzenie
Od: kosa w znacz. 'narzędzie rolnicze'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia ukształtowanie terenu
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | półwysep |
Połączenia
- kosa półwyspu
Cytaty
|
Rany zadane lądowi przez zimowe sztormy morze zabliźniało w lecie i kosa półwyspu - choć szczuplała u nasady - nie została przerwana na dłużej. źródło: NKJP: Włodzimierz Kalicki: Oddalający się półwysep, Gazeta Wyborcza, 1992-08-19 |
|
|
Helska kosa albo krowi ogon - to najdłuższy półwysep. źródło: NKJP: Internet; |
|
|
Kosy są to formy akumulacyjne połączone z lądem jednym końcem. źródło: NKJP: Internet; |
|
|
Koniecznie trzeba wejść na Kamienną Górę, wznoszącą się nad Śródmieściem, żeby ze szczytu obejrzeć panoramę Gdyni - zalesionych wzgórz, portu i morza aż po horyzont, z majaczącą w oddali kosą Półwyspu Helskiego. źródło: NKJP: Internet; |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kosa |
kosy |
|
| D. | kosy |
kos |
|
| C. | kosie |
kosom |
|
| B. | kosę |
kosy |
|
| N. | kosą |
kosami |
|
| Ms. | kosie |
kosach |
|
| W. | koso |
kosy |