UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

piła

Chronologizacja

1 połowa XV w., SStp

1. do cięcia

Definicja

ręczne lub maszynowe narzędzie do cięcia różnych materiałów, zwykle w formie metalowej listwy lub tarczy z wieloma zębami

Pochodzenie

psł. *pila 'jakieś narzędzie do obróbki drewna i metalu'

z st.-w.-niem. *fīla 'pilnik'

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Praca materiały i narzędzia pracy

CZŁOWIEK I TECHNIKA Budownictwo materiały, narzędzia i maszyny budowlane

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  narzędzie

Połączenia

  • elektryczna, ręczna, mechaniczna, spalinowa; diamentowa; ostra, tępa piła; piła łańcuchowa, motorowa, tarczowa
  • piła do cięcia (betonu, drewna, rur...), do betonu, do drewna, do drzewa, do metalu
  • piła w ręku
  • piła i siekiera
  • zęby; dźwięk, zgrzyt piły; niezawodność, warkot pił
  • piła cięła
  • używać piły
  • ciąć, obcinać, pociąć, przerzynać, rżnąć piłą
  • pójść pod piłę

Cytaty

Przewróconą topolę cięto na kawałki piłą łańcuchową, a następnie ściągano na bok.

źródło: NKJP: (PB): Szczęście w nieszczęściu, Dziennik Polski, 2001-08-23

Gdy ciął drewno piłą, sztacheta uderzyła go w głowę.

źródło: NKJP: Irena Morawska: Pat w Czerwonce, Gazeta Wyborcza, 1994-03-11

Albo pociąć piłami do metalu, osobno koła, osobno korpus - orzekł jakiś oficer artylerii.

źródło: NKJP: Magdalena Tulli: W czerwieni, 1998

Jak się okazało w bagażniku auta była piła motorowa do cięcia drewna [...].

źródło: NKJP: Kronika policyjna, Tygodnik Ciechanowski, 2003-04-04

Na początek w ruch poszły hałaśliwe piły spalinowe.

źródło: NKJP: R.Nadaj, Plener z udziałem zagranicznych gości: Rzeźbią szwoleżerów, Tygodnik Ciechanowski, 2006-09-10

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. piła
 piły
D. piły
 pił
C. pile
 piłom
B. piłę
 piły
N. piłą
 piłami
Ms. pile
 piłach
W. piło
 piły

2. obrabiarka

Definicja

obrabiarka wyposażona w narzędzie do cięcia metalu, drewna, szkła

Pochodzenie

psł. *pila 'jakieś narzędzie do obróbki drewna i metalu'

z st.-w.-niem. *fīla 'pilnik'

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny rodzaje urządzeń i maszyn

CZŁOWIEK I TECHNIKA Budownictwo materiały, narzędzia i maszyny budowlane

Relacje znaczeniowe

synonimy:  pilarka
hiperonimy:  obrabiarka

Połączenia

  • potężna piła; piła ciesielska, mechaniczna
  • piła do cięcia metali

Cytaty

Niemal bezgłośne urządzenia laserowe zastąpiły przemysłowe piły do cięcia metali (nawet do 125 dB).

źródło: NKJP: Wojciech Markiewicz: Na tropach ciszy, Polityka, 2000-10-21

Udany kryształ to dopiero półprodukt, który hiperprecyzyjne szlifierki i piły przerabiają na drobną siateczkę cienkich, krzemowych płytek [...].

źródło: NKJP: Piotr Żbikowski: Nocne życie kryształu, Gazeta Wyborcza, 1992-06-05

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. piła
 piły
D. piły
 pił
C. pile
 piłom
B. piłę
 piły
N. piłą
 piłami
Ms. pile
 piłach
W. piło
 piły

3. instrument

Definicja

instrument muzyczny wykonany ze specjalnie hartowanej stali, kształtem przypominający piłę - narzędzie

Pochodzenie

psł. *pila 'jakieś narzędzie do obróbki drewna i metalu'

z st.-w.-niem. *fīla 'pilnik'

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka muzyka

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  instrument

Połączenia

  • piła muzyczna
  • mistrz piły

Cytaty

Piła pozostaje z pewnością najmniej typowym instrumentem, co widać po reakcjach zaproszonych gości: najpierw zaskoczenie, potem tłumione chichoty.

źródło: NKJP: Anna Grużewska, Mirosław Pęczak: Piłowanie Mendelssohn, Polityka, 2003-05-24

Na nic zdają się tłumaczenia, że grał autentyczny wirtuoz, a piła to instrument niełatwy.

źródło: NKJP: Anna Grużewska, Mirosław Pęczak: Piłowanie Mendelssohn, Polityka, 2003-05-24

Piła muzyczna wygląda zupełnie jak zwykła piła, ale specjalnie hartowana stal daje jej zdecydowanie lepszą głośność, skalę i wytrzymałość.

źródło: Internet;

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. piła
 piły
D. piły
 pił
C. pile
 piłom
B. piłę
 piły
N. piłą
 piłami
Ms. pile
 piłach
W. piło
 piły

4. osoba

Definicja

pot. 
osoba wymagająca, konsekwentna i uparta

Pochodzenie

psł. *pila 'jakieś narzędzie do obróbki drewna i metalu'

z st.-w.-niem. *fīla 'pilnik'

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka określenia człowieka ze względu na jego usposobienie

Relacje znaczeniowe

synonimy:  kosa

Połączenia

  • cholerna, potworna piła
  • być piłą

Cytaty

Nie wiem, czy opłaca się ryzykować pracę. Ordynator jest cholerna piła ...

źródło: NKJP: Michał Bielecki: Dziewczyna z Banku Prowincjonalnego S. A., 1997

Wszyscy mówili, że Jarra jest potworna piła, że obcina, katuje... wkuwali jak najęci, a to trzeba było zrozumieć, nie wkuć.

źródło: NKJP: Jacek Dehnel, Lala, 2008

Ale ilu polonistów czy nauczycieli historii umie porwać? Garstka. Większość, to „nudne piły ” - szkoła takimi stoi, jak wiek wieków.

źródło: NKJP: Ewa Berberyusz: Bronię lekcji religii, Gazeta Wyborcza, 1992-05-27

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. piła
 piły
D. piły
 pił
C. pile
 piłom
B. piłę
 piły
N. piłą
 piłami
Ms. pile
 piłach
W. piło
 piły

5. coś nudnego

Definicja

pot. 
coś bardzo nieciekawego, nudnego, męczącego w odbiorze

Pochodzenie

psł. *pila 'jakieś narzędzie do obróbki drewna i metalu'

z st.-w.-niem. *fīla 'pilnik'

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  nuda

Połączenia

  • nudna piła; piła szkolna
  • być piłą
  • uczynić z czegoś piłę

Cytaty

Wiedzieliśmy, że jeśli uda się nasza kampania promocyjna, mająca na celu przekonanie ludzi, że film Bajona to nie jest nudna piła szkolna, tylko odczytanie na nowo Żeromskiego - to do kina powinno przyjść pomiędzy 2 a 2,5 mln widzów.

źródło: NKJP: Łakomie patrzymy na Europę, Dziennik Polski, 2001-06-30

W PRL czytelnicy bali się sensacji po polsku bardziej niż diabeł święconej wody. Słusznie zresztą, bo na ogół były to naszpikowane ideologią nudne piły.

źródło: NKJP: Katarzyna Janowska: Ach, żeby tak kogoś zabić, Polityka, 2004-11-27

Prezydent zagrał chytrze, biorąc sobie najlepsze tematy, nam zostawiając nudne piły takie jak przyszłość Europy, stosunki bilateralne i globalne ocieplenie, o czym nikomu nie chce się już gadać.

źródło: NKJP: Prezydent bierze tematy, Polityka, 2008-05-03

Josipek promienny, głównie on dostarcza wyborne konterfekty polityczne (a nie są to nudne piły, z tryptyku o Hitlerze zapamiętałem, że wódz miał tylko jedno jąderko).

źródło: NKJP: Tadeusz Zimecki, Ja, Franek..., 2001

Tak, jak opowiadając swoją pierwszą wizytę pani Lidii, postawił nacisk na możliwie najdoskonalsze rozciągnięcie historii w czasie, nasycenie jej szczegółami i uczynienie z niej nudnej piły [...].

źródło: NKJP: Jacek Dehnel: Balzakiana, 2008

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. piła
 piły
D. piły
 pił
C. pile
 piłom
B. piłę
 piły
N. piłą
 piłami
Ms. pile
 piłach
W. piło
 piły

6. do gry

Definicja

pot. 
ekspresywnie o piłce - kulistym przedmiocie służącym do gry

Pochodzenie

Zob. piłka (do gry)

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport przedmioty związane ze sportem

Cytaty

Z upływem minut narastała ich przewaga, do przerwy Meres jeszcze 3 razy musiał wyjmować piłę z siatki. A bramek mogło być jeszcze więcej.

źródło: NKJP: Klasa A, Wadowice, Dziennik Polski, 2001-06-25

Gospodarze zdobywali gole po prostych błędach bramkarza Żurawianki. Najładniejszego zdobył R. Dmitrzak, który posłał piłę głową w tzw. długi róg.

źródło: NKJP: V liga, Przemyśl-Jarosław, Dziennik Polski, 2003-05-05

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. piła
 piły
D. piły
 pił
C. pile
 piłom
B. piłę
 piły
N. piłą
 piłami
Ms. pile
 piłach
W. piło
 piły

7. gra

Definicja

pot. 
ekspresywnie o piłce nożnej - grze

Pochodzenie

Zob. piłka (do gry)

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport dyscypliny, imprezy i rozgrywki sportowe

Połączenia

  • piła nożna
  • gra w piłę
  • grać w piłę

Cytaty

Skończyliśmy grać w piłę i nie bardzo wiedzieliśmy, co dalej ze sobą począć.

źródło: NKJP: Jarosław Maślanek: Haszyszopenki, 2008

Mieliśmy wtedy zastępstwo na wuefie, to znaczy, że chłopcy mogli grać w piłę, a dziewczyny podlizywać się pani przy huśtawkach.

źródło: NKJP: Wojciech Kuczok: Opowieści przebrane, 2005

Lubi też grać w piłę nożną i siatkówkę.

źródło: NKJP: Przemysław Puch: Słownik biznesmenów polskich, Gazeta Wyborcza, 1994-08-19

Wśród dziewcząt na bieżni wyróżniała się Dominika z Myślenic (triumfowała w biegu na 100 i 200 metrów), która zdradziła, że oprócz biegania lubi także grać w piłę nożną.

źródło: NKJP: Poprawiali życiowe rekordy, Dziennik Polski, 2002-05-27

Ja znam raciborską piłę nożną, jej sukcesy i obecny stan.

źródło: NKJP: (MiR): Jerzy Dudek zna raciborską SMS, Nowiny Raciborskie bezpartyjny magazyn regionalny, 2006-10-24

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. piła
 piły
D. piły
 pił
C. pile
 piłom
B. piłę
 piły
N. piłą
 piłami
Ms. pile
 piłach
W. piło
 piły

Frazeologizmy

ryba piła
Data ostatniej modyfikacji: 19.11.2024
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN