Chronologizacja
Pochodzenie
psł. (dial.) *ščeka 'dolna część twarzy'
Nosowość w wyrazie polskim wtórna.
1. złamana
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych
Połączenia
- dolna, górna; mocna, potężna, silna; złamana szczęka; bezzębne, masywne, wydłużone; uzbrojone, zaopatrzone w zęby szczęki
- obie szczęki
- szczęki małpy, rekina, zwierzęcia; mężczyzny...
- nos i szczęka, żuchwa i szczęka
- budowa, kształt; kości; kontuzja, uraz szczęki
- ochraniacz na szczękę
- szczęka boli, pękła, wypadła (z zawiasów)
- zacisnąć/zaciskać szczęki
- drutowanie; złamanie szczęki
- poruszać, ruszać szczękami
Cytaty
|
Umowa przewiduje wykonywanie niemal wszystkich usług: ekstrakcji i resekcji zębów, plastyki szczęk, a także bardziej skomplikowanych działań w ambulatoriach. - Mogą zgłaszać się nawet pacjenci ze złamaną szczęką [...]. źródło: NKJP: (GC): Bliżej ze szczękami, Dziennik Polski, 2002-01-07 |
|
|
[...] pancerne Placodermi typu Dinichthys miały masywne szczęki z ostrymi krawędziami i parometrowe rozmiary, ale węgorzowato wydłużony ogon dowodzi bardzo ograniczonych pływackich możliwości. źródło: NKJP: Jerzy Dzik: Dzieje życia na Ziemi : wprowadzenie do paleobiologii, 2003 |
|
|
Pierwsze pterozaury miały w pełni uzębione szczęki i długie ogony, natomiast u form późniejszych nastąpiła redukcja ogona, a szczęki pozbawione zębów upodobniły się bardziej do dzioba. źródło: NKJP: CommonsDelinker: Pterozaury, Wikipedia.pl, 2009-04-16 |
|
|
Kotłują się na ziemi, pies miażdży w szczękach prawe ramię drwala, zbliża zakrwawiony pysk do gardła człowieka. źródło: NKJP: Tomasz Kołodziejczak, Krew i kamień, 2003 |
|
|
[...] w jednym z grobowców w Mehrgarh w Pakistanie archeolodzy natknęli się na szczękę pełną leczonych przez prehistorycznego człowieka zębów. źródło: NKJP: Plomby sprzed 9 tysięcy lat, Super Express,2006 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | szczęka |
szczęki |
|
| D. | szczęki |
szczęk |
|
| C. | szczęce |
szczękom |
|
| B. | szczękę |
szczęki |
|
| N. | szczęką |
szczękami |
|
| Ms. | szczęce |
szczękach |
|
| W. | szczęko |
szczęki |
2. broda
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | szczena |
Połączenia
- końska, kwadratowa, mocno zarysowana, wystająca, wysunięta szczęka
- cios, strzał w szczękę
- uderzyć (łokciem, pięścią) w szczękę
- szczęka jak u Gołoty
Cytaty
|
[...] koszykarz gospodarzy, próbując odepchnąć rywala, trafił go łokciem w szczękę. źródło: NKJP: Malone nokautuje, Dziennik Polski, 1998-04-10 |
|
|
Mężczyzna wypowiadający te słowa był potężnie zbudowany. [...] Wysunięta szczęka ocieniona była smugą mocnego zarostu. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Festung Breslau, 2006 |
|
|
[...] rozmawiasz z koleżanką o czymś błahym, lecz ważnym, o metodach depilacji na przykład. Mówicie szeptem, ale i tak jej facet posyła wam ironiczne spojrzenia, znacząco pocierając wygoloną szczękę. źródło: NKJP: Anna Sawicka: W świecie uczuć, prasa, 2000 |
|
|
To moja ławka. Moja i tylko moja. – Ale dlaczego? – zapytał jeden z byczków, o końskiej niedogolonej szczęce, małym czole i wyłupiastych oczach. źródło: NKJP: Tomasz Piątek: Pałac Ostrogskich, 2008 |
|
|
[...] odzywał się z rzadka, trąc pięścią kwadratową szczękę. źródło: NKJP: Wojciech Jagielski: Wieże z kamienia, 2004 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | szczęka |
szczęki |
|
| D. | szczęki |
szczęk |
|
| C. | szczęce |
szczękom |
|
| B. | szczękę |
szczęki |
|
| N. | szczęką |
szczękami |
|
| Ms. | szczęce |
szczękach |
|
| W. | szczęko |
szczęki |
3. u bezkręgowców
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych
Połączenia
- szczęki chrabąszcza, chrząszcza
- żuwaczki i szczęki
Cytaty
|
Część larw nasionnicy zginie w czasie samego przekopywania, a te, które znajdą się na powierzchni, zostaną wydziobane przez ptaki lub zginą w szczękach drapieżnych chrząszczy biegaczowatych. źródło: NKJP: W koszyczku jabłuszko, w jabłuszku robaczek..., Dziennik Polski - Dom, 2002-06-12 |
|
|
Pod ścianami krzesła, każde inne i każde skądinąd - drogie i zmielone wewnątrz szczękami robaczków antyki. źródło: NKJP: Andrzej Bobkowski: Szkice piórkiem : (Francja 1940-1944), 1957 |
|
|
Duże głaszczki szczęk, podobne wręcz do odnóży krocznych, i niepodzielona pazurkowata stopa (tarsus) to następne cechy prymitywizmu odziedziczone po wijowych przodkach. źródło: NKJP: Jerzy Dzik: Dzieje życia na ziemi : wprowadzenie do paleobiologii, 1992 |
|
|
Lu wzięła miseczkę i wyjadła miód, pozostawiając litościwie cienką warstwę na dnie.[...] wkrótce osa odnalazła to, czego szukała. Lu patrzyła, jak z czułkami opuszczonymi w dół i poruszającym się rytmicznie odwłokiem, przebierając przednimi nóżkami, zagarnia miód potężnymi szczękami. źródło: NKJP: Anna Bolecka: Concerto d'amore, 2004 |
|
|
Pijawki szczękowe mogą być ektopasożytami okresowymi, stałymi lub drapieżnikami. Ich gardziel ma trzy podłużne nabrzmienia i u większości gatunków jest zaopatrzona w szczęki. źródło: NKJP: Beau.bot: Pijawki szczękowe, Wikipedia.pl, 2009-04-12 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | szczęka |
szczęki |
|
| D. | szczęki |
szczęk |
|
| C. | szczęce |
szczękom |
|
| B. | szczękę |
szczęki |
|
| N. | szczęką |
szczękami |
|
| Ms. | szczęce |
szczękach |
|
| W. | szczęko |
szczęki |
4. imadła
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny budowa urządzeń i maszyn
Połączenia
- stalowe, żelazne szczęki; szczęki hamujące, hamulcowe
- szczęki chwytaka, hamulca, imadła, nożyc, suwmiarki...
Cytaty
|
Na kuny, na lisy, na kota też może być - odpowiada łamaną polszczyzną handlarz. Bierze potrzask i delikatnie, uważając na palce, rozwiera szczęki. źródło: NKJP: Adam Wajrak: Śmiercionośne żelastwo zza Buga, Gazeta Wyborcza, 1993-02-17 |
|
|
Azbest używany jest do wyrobu tkanin ogniotrwałych, okładzin ciernych szczęk hamulcowych, farb ogniotrwałych, materiałów izolacyjnych oraz niepalnych materiałów budowlanych. źródło: NKJP: Eko informacje, Nowiny Raciborskie, 2004-01-13 |
|
|
Podszedł do obrabiarki, wziął jakiś kawałek metalu, niewątpliwie część automatycznego ołówka i z surową miną włożył w szczęki suwmiarki. źródło: NKJP: Szybkie życie, Dziennik Polski, 2000-06-17 |
|
|
Szczypczyki działają na zasadzie dwóch dźwigni jednostronnych, połączonych razem z jednej strony i ze szczękami chwytnymi z drugiej. źródło: NKJP: Pjahr: Pinceta, Wikipedia.pl, 2009-06-01 |
|
|
Automatyczną wymianę szczęk lub całych uchwytów wykonuje robot lub manipulator. źródło: NKJP: Jan Kosmol: Automatyzacja obrabiarek i obróbki skrawaniem, 1995 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | szczęka |
szczęki |
|
| D. | szczęki |
szczęk |
|
| C. | szczęce |
szczękom |
|
| B. | szczękę |
szczęki |
|
| N. | szczęką |
szczękami |
|
| Ms. | szczęce |
szczękach |
|
| W. | szczęko |
szczęki |
Inne uwagi
Zwykle lm
Składnia
|
+ | szczęka | + |
CZEGO
|
5. w narcie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny budowa urządzeń i maszyn
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport przedmioty związane ze sportem
Cytaty
|
Termoplastyczny element umieszczony pod szczęką oraz pod piętą wiązania skutecznie tłumi drgania, przeciwdziałając zmęczeniu podczas długotrwałej jazdy. źródło: Internet |
|
|
Kluczem było jednak przekonstruowanie podeszwy buta i uzbrojenie jej metalową płytą usztywniającą, na której zaciskały się szczęki wiązania... źródło: Internet |
|
|
Żeby założyć narty, trzeba było buty wsunąć w stalowe szczęki (tzw. baki), a następnie opleść nogi i narty, do których przymocowane były specjalne metalowe koluszka, grubymi solidnymi rzemieniami o długości nawet 2 metrów. źródło: NKJP: (pg): Długie rzemienie, Dziennik Polski, 2003-02-12 |
|
|
Wiązania telemarkowe od poprzednich typów wiązań nart odróżnia kabel, lub inne patenty łapiące but za piętę i dociskające go do szczęk [...]. źródło: Internet |
|
|
W kandaharach przód buta umocowany był w specjalnych metalowych szczękach, które potocznie nazywane też były bakami. źródło: NKJP: Kandahary, Dziennik Polski - Nowy Sącz, 2003-02-10 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | szczęka |
szczęki |
|
| D. | szczęki |
szczęk |
|
| C. | szczęce |
szczękom |
|
| B. | szczękę |
szczęki |
|
| N. | szczęką |
szczękami |
|
| Ms. | szczęce |
szczękach |
|
| W. | szczęko |
szczęki |
Inne uwagi
Zwykle lm