UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

rozum

Chronologizacja

XIV w., Bańk
XIV w., Bor

Pochodzenie

psł. *orz-umъ 'rozumienie, pojmowanie’ > ‘rozum, umysł'

Zob. rozumieć, umieć.

1. umysł

Definicja

ogół zdolności człowieka związanych z myśleniem

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka

Połączenia

  • ludzki; analityczny; chłodny, zimny rozum
  • rozum człowieka
  • rozum i serce, rozum i sumienie, rozum i wola; wiara i rozum, zmysły i rozum
  • osąd, wskazania; potęga; kult, mit rozumu; wyższość rozumu nad siłą, uczuciem, wiarą...
  • wiara w rozum
  • sprzeczny, zgodny z rozumem
  • rozum dyktuje, podpowiada coś
  • odbierać komuś rozum
  • ogarnąć, pojąć, poznać coś rozumem
  • wierzyć w rozum

Cytaty

[...] Jezus-Bóg przychodzi na świat jako słabe, bezradne niemowlę. [...] Takiej tajemnicy rozum ludzki nie jest w stanie ogarnąć.

źródło: NKJP: Jan Twardowski: Blisko Jezusa, 1996

Fale tsunami zabiły w Azji ponad ćwierć miliona ludzi. Trudno to objąć rozumem.

źródło: NKJP: Sonia Raduńska: Kartki z białego zeszytu, 2008

[...] w swoim własnym mniemaniu byliśmy jednostkami wybitnymi, obdarzonymi ponadprzeciętnymi rozumami [...].

źródło: NKJP: Wczorajszy rozdział, Akant, 2009-01

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. rozum
rozumy
D. rozumu
rozumów
C. rozumowi
rozumom
B. rozum
rozumy
N. rozumem
rozumami
Ms. rozumie
rozumach
W. rozumie
rozumy

2. rozsądek

Definicja

umiejętność trafnej oceny sytuacji

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka cechy charakteru, temperamentu, zdolności i umiejętności

Połączenia

  • swój, własny; prosty, trzeźwy, zdrowy rozum
  • rozum i doświadczenie; spryt i rozum
  • nabrać, nauczyć się rozumu
  • mieć; odzyskać, stracić rozum
  • wykazać się; (nie) grzeszyć rozumem

Cytaty

[...] podrośnie, nabierze rozumu i zrozumie, że w naszych czasach człowiek bez wykształcenia jest jak kaleka [...].

źródło: NKJP: Jerzy Andrzejewski: Apelacja, 1968

Może i ja nie jestem zbyt bystry, ale swój rozum mam i widzę, że to nie jest prawdziwy powód.

źródło: NKJP: Dariusz Banek: Samo życie. Odcinek 238, 2010

Kropa - to całodobowe tornado leżało teraz potulnie w koszu na tylnym siedzeniu, jakby przeczuwając swym psim rozumem, że trzeba być cicho, bo państwo mają poważny kłopot.

źródło: NKJP: Zbigniew Górniak: Siostra i byk, 2009

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. rozum
rozumy
D. rozumu
rozumów
C. rozumowi
rozumom
B. rozum
rozumy
N. rozumem
rozumami
Ms. rozumie
rozumach
W. rozumie
rozumy

Inne uwagi

Zwykle lp

Frazeologizmy

chłopski rozum
coś nauczyło rozumu kogoś
ktoś bierze na rozum coś
ktoś bierze na zdrowy rozum coś
ktoś dostaje małpiego rozumu
ktoś dostał małpiego rozumu
ktoś idzie po rozum do głowy
ktoś sięga po rozum do głowy
ktoś ma więcej szczęścia niż rozumu
ktoś nauczy rozumu kogoś
ktoś odchodzi od zmysłów
ktoś odchodzi od rozumu
ktoś poszedł po rozum do głowy
ktoś sięgnął po rozum do głowy
ktoś pozjadał wszystkie rozumy
ktoś zjadł wszystkie rozumy
ktoś pojadł wszystkie rozumy
ktoś stracił zmysły
ktoś stracił rozum
ktoś postradał rozum
ktoś wziął na rozum coś
ktoś wziął na zdrowy rozum coś
na zdrowy rozum
niespełna rozumu
pada na mózg komuś
pada na rozum komuś
padło na mózg komuś
padło komuś na rozum
pomieszało się w głowie komuś
rozum pomieszał się komuś

Przysłowia

Co głowa, to rozum
Długie włosy, krótki rozum
Jak / Jeżeli (Pan) Bóg chce ukarać, to rozum odbiera
Kogo Pan Bóg chce ukarać, temu / to mu rozum odbiera
Każdy głupi ma swój rozum

Kogo Pan Bóg chce ukarać, temu / to mu rozum odbiera
Od wódki rozum krótki
Data ostatniej modyfikacji: 04.08.2014
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN
Open toolbar

Menu dostępności

  • Powiększ tekst

  • Zmniejsz tekst

  • Wysoki kontrast

  • Resetuj