Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *nosъ
1. część ciała
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego zmysły
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | kichawa |
Połączenia
- długi, garbaty, haczykowaty, krzywy, mały, mięsisty, orli, perkaty, prosty, szpiczasty, wydatny, zakrzywiony, zadarty; opuchnięty, spuchnięty; czerwony, siny; cieknący, przytkany, zatkany, zapchany, zasmarkany, zawalony nos
- nos i gardło, nos i tchawica, nos i zatoki; głowa i nos, oczy i nos, uszy i nos
- czubek, koniec, nasada; kształt; nieżyt, uraz, złamanie nosa
- aerozole, krople, spray; chusteczka, chustka do nosa; !?chusteczka, !?chustka; dziurka !?od nosa; gile, katar, kozy, krew, smarki, wydzielina; krwawienie, krwotok, wyciek; wymaz z nosa
- oddech, wydech przez nos
- dziurki; kolczyk, kółko w nosie
- obetrzeć, wytrzeć/wycierać (chusteczką, rękawem); przepłukiwać, udrażniać, wydmuchać, wysiąkać, wysmarkać; zatkać/zatykać; pudrować, przypudrować; marszczyć, zmarszczyć; przekłuwać nos
- włożyć, wsadzić (palec) do nosa; krwawić; coś cieknie, kapie, leci, wychodzi z nosa; zdjąć coś z nosa
- oddychać, parskać; wciągnąć (powietrze), wypuścić (dym, powietrze) przez nos
- dłubać, podłubać w nosie
Cytaty
|
[...] nietrzeźwy rowerzysta stracił panowanie nad kierowanym przez siebie pojazdem i wywrócił się, łamiąc sobie nos i doznając otarcia naskórka twarzy. źródło: NKJP: (DOER): Głową w bramę, Dziennik Polski, 2000-11-27 |
|
|
Niektórzy mężczyźni lubią smutne dziewczyny, ale od ponuractwa robią się zmarszczki. Tu – pokazała kąciki ust – i tu – pokazała skrzydełka nosa. źródło: NKJP: Jacek Dehnel: Balzakiana, 2008 |
|
|
Umieszczony pod nosem czujnik rejestruje rytm oddechu [...]. źródło: NKJP: Język na skróty, Dziennik Polski, 2002-03-30 |
|
|
Z równo nad czołem przyciętą grzywką i piegami na nosie wciąż jeszcze wyglądała jak mała, grzeczna dziewczynka. źródło: NKJP: Ida Fink: Ślady, 1996 |
|
|
Kobiety, a nawet mężczyźni, noszą kolczyki w uszach, pierścienie w nosach i kółka na wargach. źródło: NKJP: Adam Elbanowski: Nowe królestwo Grenady. Historia naturalna, obyczajowa i domniemana, 2006 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | nos |
nosy |
|
| D. | nosa |
nosów |
|
| C. | nosowi |
nosom |
|
| B. | nos |
nosy |
|
| N. | nosem |
nosami |
|
| Ms. | nosie |
nosach |
|
| W. | nosie |
nosy |
Informacja normatywna
Uznawane za niepoprawne w połączeniach: chustka od nosa , chusteczka od nosa
2. węch
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego zmysły
Cytaty
|
Przede wszystkim jednak pies ratowniczy musi mieć „nos”, czyli bardzo dobry węch. źródło: NKJP: Tylko nas informujcie, Dziennik Polski, 2001-03-22 |
|
|
Bulik jest udanym psem myśliwskim, który w spadku po terierach odziedziczył wyśmienity nos. Węszenie sprawia bullterierowi mnóstwo radości [...]. źródło: Internet |
|
|
Labrador jest psem myśliwskim wykorzystywanym głównie do pracy po strzale [...]. Praca ta jednak jest najczęściej wykonywana przez spaniele. Wykazują się nadzwyczajną miłością do wody, łatwością prowadzenia, doskonałym nosem i wytrwałością oraz zadziwiającą ochotą do aportowania. źródło: Internet |
|
|
Udomowiona przez człowieka świnia zachowała po swoich przodkach doskonały nos. źródło: NKJP: Poza Protokołem, Dziennik Polski, 2003-11-12 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | nos |
nosy |
|
| D. | nosa |
nosów |
|
| C. | nosowi |
nosom |
|
| B. | nos |
nosy |
|
| N. | nosem |
nosami |
|
| Ms. | nosie |
nosach |
|
| W. | nosie |
nosy |
3. intuicja
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka cechy charakteru, temperamentu, zdolności i umiejętności
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | intuicja, psi węch, szósty zmysł |
Połączenia
- własny; doskonały, niezły, wyjątkowy, znakomity; dziennikarski, polityczny, prawniczy, trenerski, strzelecki... nos
- nos do biznesu, do interesów, do transferów...
- nos w biznesie
- mieć nosa
Cytaty
|
Mój prawniczy nos podpowiadał mi, że coś tu nie gra. źródło: NKJP: Bogdan Wasztyl: Wewnętrzna sprawa firmy?, Dziennik Polski, 2000-06-02 |
|
|
[...] nie od dziś wiadomo, że dobry reżyser ma nosa do wyszukiwania talentów wśród pięknych i młodych aktorek. źródło: NKJP: Sławomir Shuty: Ruchy, 2008 |
|
|
Intuicja w dziedzinie finansów, prawdziwy nos w biznesie - pozwoli Ci zauważyć nowe szanse i twórczo wykorzystać nadarzające się okazje. źródło: NKJP: Jakub Ciećkiewicz: Horoskop, Dziennik Polski, 2003-08-02 |
|
|
Trener liczy na nos w wyznaczeniu zastępcy Głowackiego. źródło: NKJP: Jerzy Sasorski: Do Splitu bez czterech, Dziennik Polski, 2001-09-12 |
|
|
Mówiono o jego trenerskim nosie, o intuicji. Teoria nosa miała duże powodzenie, bo Górski nie rościł sobie nigdy pretensji do przesadnie naukowego podejścia do futbolu. źródło: NKJP: Kazimierz Odnowiciel: Dziennik Polski, 2001-03-02 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2, m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | nos |
nosy |
|
| D. | nosa |
nosów |
|
| C. | nosowi |
nosom |
|
| B. | nosa nos |
nosy |
|
| N. | nosem |
nosami |
|
| Ms. | nosie |
nosach |
|
| W. | nosie |
nosy |
Inne uwagi
Forma B. lp #nosa# używana głównie w połączeniu "mieć nosa"
Składnia
|
+ | nos | + |
(do CZEGO)
|
4. buta
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kształty i figury
Połączenia
- długie, kwadratowe, szpiczaste, wąskie, wydłużone, zakręcone do góry nosy
- nos maszyny, samochodu, samolotu...
- buty, obuwie, pantofle, półbuty, trzewiki z jakimiś nosami
Cytaty
|
Doronin starał się obrócić śmigłowiec nosem ku napastnikowi, ale nie rozumiałem, dlaczego robi to aż tak gwałtownie, ryzykując katastrofę. źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Kisuny, 2008 |
|
|
Gąsior robił, co mógł, ale obijał się między nami jak ostatni pijaczyna, nogi wlokły się daleko za nim i gdy zaczynał ryć nosami butów, stawaliśmy. źródło: NKJP: Andrzej Stasiuk: Biały kruk, 1996 |
|
|
Deski należy przewozić ułożone nosami do tyłu i to też jest wymóg przepisów drogowych. źródło: NKJP: Mariusz Janicki, Piotr Pytlakowski: Bezpieczne narty 2006, Polityka, 2006-01-21 |
|
|
Rekwizyty też miał prawidłowo dobrane: wystrzępioną, przydługą marynarkę, do tego czarne gumiaki o tępych nosach, dokładnie takie, w jakich dziadek paradował okrągły rok. źródło: NKJP: Mariusz Ziomecki: Lato nieśmiertelnych, 2002 |
|
|
Jeszcze tylko długi łuk i przed nosem „Sokoła” wyrasta ogromny budynek w kształcie rotundy - to szpital. źródło: NKJP: Nocny lot z sercem, Dziennik Polski, 1998-07-21 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | nos |
nosy |
|
| D. | nosa |
nosów |
|
| C. | nosowi |
nosom |
|
| B. | nos |
nosy |
|
| N. | nosem |
nosami |
|
| Ms. | nosie |
nosach |
|
| W. | nosie |
nosy |
Składnia
|
|
+ | nos | + |
CZEGO
|