UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

monopol

Chronologizacja

SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Pochodzenie

fr. monopole

z łac. monopōlium 'wyłączne prawo sprzedaży'

Pierwotnym źródłem jest gr. monopṓlion 'wyłączne prawo sprzedaży'

1. prawo

Definicja

wyłączne prawo do produkcji, handlu lub świadczenia jakichś usług

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Biznes funkcjonowanie firm i przedsiębiorstw

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa regulacje prawne

Połączenia

  • absolutny, całkowity, nieograniczony, pełny; komunistyczny, kościelny; szkodliwy monopol; monopol gospodarczy, handlowy
  • monopol adwokatów, komunistów, lewicy, liberałów; banków, biur projektowych, mediów, poczty, telewizji (naziemnej, publicznej); państwa, partii; władzy; !?eksportu, !?handlu
  • monopol dla inwestora, dla przedsiębiorstw medycznych; dla handlu
  • monopol na dostawy (gazu, ropy, ...), na eksport, na gaz, na handel, na import, na koordynację dostaw ropy, na paliwo, na sprzedaż (telefonów, żelazek, ...), na usługi (radionadawcze, telekomunikacyjne), na wódkę, na żeglugę
  • monopol na drodze wodnej, na rynku (pracy, ubezpieczeń, ...); monopol w dziedzinie handlu, kinematografii..., w energetyce, w gospodarce, w mediach, w produkcji (cynku, papierosów, ...), w przemyśle, w sferze produkcji (cukru, telefonii komórkowej, ...), w zakresie loterii pieniężnych, w dystrybucji wideo...
  • monopol sprzyja, szkodzi komuś/czemuś
  • dać/dawać, dostać, mieć, posiadać, przejąć, sprawować, utrzymać/utrzymywać, uzyskać, zachować, zdobyć; akceptować; burzyć, łamać, odebrać/odbierać, ograniczyć/ograniczać, przełamać, przerwać, rozbić, skruszyć, stracić, tracić, zlikwidować, złamać, znieść, zwalczać monopol
  • dysponować, objąć; straszyć monopolem
  • dążyć, doprowadzić/doprowadzać, dopuścić/dopuszczać, prowadzić do monopolu; korzystać, rezygnować, zrezygnować z monopolu
  • uderzać w monopol
  • walczyć, zerwać z monopolem
  • oparty na monopolu

Cytaty

Dojście demokratów do władzy byłoby prawdziwym przełomem politycznym, bo złamałoby praktyczny monopol liberałów na rządzenie Japonią.

źródło: NKJP: Adam Szostkiewicz: Poczta pełna ryżu, Polityka, 2005-09-10

Pan minister, prezentując projekt, powiedział, że po 1989 r. odeszliśmy od monopolu w dziedzinie kinematografii.

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 25.04.1997

Sergiusz Pawłowicz – twórca Janosika, który uparcie walczył z monopolem programu Płatnik - powiedział Gazecie Prawnej, że teraz znów będziemy mieli monopol trzech firm, które opracowały bezpieczny podpis.

źródło: NKJP: Marcin Maj: Podpis kwalifikowany niekoniecznie od lipca, Dziennik Internautów, 2008-04-22

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. monopol
 monopole
D. monopolu
 monopoli
C. monopolowi
 monopolom
B. monopol
 monopole
N. monopolem
 monopolami
Ms. monopolu
 monopolach
W. monopolu
 monopole

Inne uwagi

Zwykle lp

Składnia

bez ograniczeń + monopol +
(KOGO/CZEGO) + (na CO)

Informacja normatywna

Uznawane za niepoprawne: monopol czegoś, np. monopol eksportu, monopol handlu

2. przedsiębiorstwo

Definicja

przedsiębiorstwo lub grupa przedsiębiorstw decydująca o produkcji i cenie jakiegoś towaru lub usługi i przez to mająca wpływ na to, czy jest ona dostępna dla kupujących

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Biznes funkcjonowanie firm i przedsiębiorstw

Relacje znaczeniowe

synonimy:  monopolista

Połączenia

  • informatyczny; państwowy, prywatny, obcy monopol; lokalne, międzynarodowe; lukratywne monopole; monopol alkoholowy, cukrowy, spirytusowy, tytoniowy, zapałczany; bawełniany; energetyczny, naftowy, nuklearny, paliwowy; medialny, wydawniczy
  • kierować, zarządzać monopolem

Cytaty

Ojciec 39-letniej Nino Burdżanadze - człowiek bogaty i wpływowy już w czasach radzieckich - kieruje monopolem bawełnianym w Gruzji [...].

źródło: NKJP: Szewardnadze ustąpił, Dziennik Polski, 2003-11-24

[...] zagraniczni inwestorzy boją się takich miejsc, zwłaszcza po groźbach PKK, która nie chce modernizacji kraju pod butem tureckich i obcych monopoli.

źródło: NKJP: Robert Sołtyk: Z dynamitem i ogniem, Gazeta Wyborcza, 1993-11-09

[...] zapowiada wzrost roli państwa w monopolu naftowym [...].

źródło: NKJP: Daniel Passent: Przytulić naród, Polityka, 2006-04-15

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. monopol
 monopole
D. monopolu
 monopoli
C. monopolowi
 monopolom
B. monopol
 monopole
N. monopolem
 monopolami
Ms. monopolu
 monopolach
W. monopolu
 monopole

3. sklep

Definicja

pot. 
sklep, w którym można kupić napoje alkoholowe

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Biznes handel i usługi

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie używki

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  sklep

Połączenia

  • całodobowy monopol
  • polecieć do monopolu

Cytaty

Pojawił się sklep mięsny o poetyckiej nazwie Gnatex, niebieskie neony nad całodobowym monopolem Malibu, a w kioskach zachodnie papierosy.

źródło: NKJP: Edyta Różańska: Zawsze będę się potykać, Gazeta Wyborcza, 1996-11-12

Nie jest tak źle. Prezydent już poleciał do monopolu po flaszeczkę! Ależ będzie ubaw...

źródło: NKJP: Usenet, 2008-01-14

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. monopol
 monopole
D. monopolu
 monopoli
C. monopolowi
 monopolom
B. monopol
 monopole
N. monopolem
 monopolami
Ms. monopolu
 monopolach
W. monopolu
 monopole

4. na moralność

Definicja

prawo do zachowywania się i myślenia w jakiś sposób, które ktoś sam sobie nadał

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne

Połączenia

  • monopol na bezkarność, na mądrość, na miłość, na moralność, na nieomylność, na patriotyzm, na polskość, na prawdę, na przemoc, na rację, na rozsądek, na słuszność, na wiarę, na wiedzę, na zbawienie, na zwycięstwo
  • przyznawać, rezerwować sobie monopol na coś

Cytaty

[...] niekoniecznie większość parlamentarna ma monopol na słuszność w każdej sprawie.

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 14.02.2002

- Nikt nie ma monopolu na mądrość i nikt nie zna recepty na wszystkie problemy - powiedział starosta.

źródło: NKJP: Inauguracyjne sesje, Dziennik Polski, 2002-11-20

Z czasem krąg osób objętych miłością dziecka się rozszerza. Jest tata, potem babcia i dziadek, cioteczne rodzeństwo i ciotka, i wujkowie. [...] i matce, która traci monopol na miłość dziecka, jest stosunkowo łatwo się z tym pogodzić.

źródło: NKJP: Mama Nesi: Z pamiętnika młodej matki, 2000, prasa

Podobnie jak Jim Courier, Andre Agassi, Michael Chang, Patrick McEnroe Sampras z powodzeniem broni amerykańskiego monopolu na zwycięstwo w tegorocznym Australian Open.

źródło: NKJP: Tenis: Australian Open, Gazeta Wyborcza, 1995-01-23

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. monopol
 monopole
D. monopolu
 monopoli
C. monopolowi
 monopolom
B. monopol
 monopole
N. monopolem
 monopolami
Ms. monopolu
 monopolach
W. monopolu
 monopole

Inne uwagi

Zwykle lp

Składnia

bez ograniczeń + monopol +
na CO
Data ostatniej modyfikacji: 31.07.2011
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN