UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

runąć

Chronologizacja

SKN, SJPXVII, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	runę	runiemy
2 os.	runiesz	runiecie
3 os.	runie	runą

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	runąłem +(e)m runął	runęłam +(e)m runęła	runęłom +(e)m runęło	runęliśmy +(e)śmy runęli	runęłyśmy +(e)śmy runęły
2 os.	runąłeś +(e)ś runął	runęłaś +(e)ś runęła	runęłoś +(e)ś runęło	runęliście +(e)ście runęli	runęłyście +(e)ście runęły
3 os.	runął	runęła	runęło	runęli	runęły

bezosobnik: runięto

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		ruńmy
2 os.	ruń	ruńcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	runąłbym bym runął	runęłabym bym runęła	runęłobym bym runęło	runęlibyśmy byśmy runęli	runęłybyśmy byśmy runęły
2 os.	runąłbyś byś runął	runęłabyś byś runęła	runęłobyś byś runęło	runęlibyście byście runęli	runęłybyście byście runęły
3 os.	runąłby by runął	runęłaby by runęła	runęłoby by runęło	runęliby by runęli	runęłyby by runęły

bezosobnik: runięto by

bezokolicznik: runąć

imiesłów przysłówkowy uprzedni: runąwszy

gerundium: runięcie

rodzaj gramatyczny: dk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	runięcie	runięcia
D.	runięcia	runięć
C.	runięciu	runięciom
B.	runięcie	runięcia
N.	runięciem	runięciami
Ms.	runięciu	runięciach
W.	runięcie	runięcia

Pochodzenie

psł. *ruchnǫti 'upaść, zwalić się'

W polszczyźnie doszło do izolowanego uproszczenia grupy spółgłoskowej -chn- > -n-. Podobny proces zaszedł w st.czes. runúti ‘upaść, zwalić się’, natomiast w ros. rúchnut' ‘runąć, upaść, zwalić się’ grupa spółgłoskowa się utrzymała.
Zob. ruszyć

1. spaść

Definicja

bezwładnie spaść z dużej wysokości

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii ruch i spoczynek

Połączenia

samolot runął
runąć na ziemię; w dół

Cytaty

	Mężczyzna wspiął się na barierkę, rozłożył ręce i runął w dół. Krzyki obserwatorów zagłuszyły odgłos upadku. źródło: NKJP: Mariusz Czubaj: 21:37, 2010
	Ćma nocna wciąż zalegała przyrodę, więc baczyliśmy, żeby nieopatrznym krokiem nie runąć w przepaść. źródło: NKJP: Arkady Fiedler: Wyspa Robinsona, 1954
	Za to na głowy atakujących runął grad kamieni, płonących snopków siana, strzał. źródło: NKJP: Tomasz Kołodziejczak: Krew i kamień, 2003
	Próbował ominąć chmury obniżając lot. Te jednak w tym czasie znajdowały się za nisko, były na wysokości 20 metrów i maszyna runęła na ziemię z wysokości kilkunastu metrów. źródło: NKJP: (ćma): Po katastrofie śmigłowca pod Radomskiem To był błąd pilota, Express Ilustrowany, 2001-11-12

Składnia

runąć

DOKĄD

2. całym ciałem

Definicja

straciwszy równowagę, upaść całym ciałem na coś

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii ruch i spoczynek

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	wytrąbić się
	hiperonimy:	gruchnąć

Połączenia

runąć całym ciałem, twarzą
runąć na deski, na podłogę, na ziemię
runąć jak długi, jak kłoda

Cytaty

Poślizgnął się na lastrykowej posadzce i runął na ziemię.

źródło: NKJP: Marek Krajewski, Mariusz Czubaj: Róże cmentarne, 2009

Cięty przez skroń, chwilę stał jeszcze, chwiejąc się na nogach. Potem jęknął i runął na wznak, przewracając stojący na środku izby blat na kozłach.

źródło: NKJP: Marcin Pielesz: Skutki niewłaściwej diety, Esensja, 2009-05-11

Składnia

runąć

na CO + (CZYM)

3. ruszyć w jakimś kierunku

Definicja

gwałtownie z wielką siłą ruszyć w jakimś kierunku

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii ruch i spoczynek

Połączenia

tłum runął; fala runęła
runąć do drzwi

Cytaty

Orkiestra zagrała pożegnalnego marsza. Tłum zakołysał się i runął między kotary, za którymi zniknął kierownik. Ludzie przepychali się, wywracali, obserwowałem straszne sceny.

źródło: NKJP: Janusz Głowacki: Rose Café i inne opowieści, 1997

- Płacić, bo chlusnę! Gest nie wymagał przekładu na obcy język. Runęli do drzwi, porzucając torby i kapelusze z piórkiem.

źródło: NKJP: Ewa Przybylska: Dotyk motyla, 1994

Korzystając z zamętu, Izraelici z furią runęli na wroga i zadali mu dotkliwą klęskę.

źródło: NKJP: Zenon Kosidowski: Opowieści biblijne, 1963

Składnia

runąć

na KOGO/(CO)

4. rozpaść się

Definicja

rozpaść się, zwalić się, ulegając w ten sposób zniszczeniu

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii stan skupienia, trwałość materii

Połączenia

budynek, zamek; dach runął; drzewo runęło; mury runęły
runąć w gruzy

Cytaty

– Blanche, spójrz! Zamek runął! Budowla istotnie zniknęła, jej miejsce zajął krąg dymiących ruin.

źródło: NKJP: Ale nas zbaw ode złego, Esensja, 2006-05

Bardzo go wtedy korciło, żeby wrócić do Polski, zwłaszcza kiedy runął berliński mur, ale był wtedy zakochany w Petrze, Szwedce, i nie wyobrażał sobie, że mógłby ją zostawić.

źródło: NKJP: Grażyna Plebanek: Nielegalne związki, 2001

Składnia

Rz_nieżywotny

runąć

5. przestać istnieć

Definicja

przestać istnieć wskutek niepomyślnych nagle pojawiających się okoliczności

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające

Cytaty

Bezmiar tej tragedii chyba jeszcze nie dotarł do świadomości Aleksandry M. Byli szczęśliwą rodziną. Szczęście runęło w ciągu zaledwie kilkunastu minut tamtego niedzielnego wieczora.

źródło: NKJP: Grażyna Zdrojewska: Diabelska pułapka Poszły tam z ciekawości Wszyscy płakali Syreny w wiejskiej ciszy, Express Ilustrowany, 2002-05-10

Kiedy komunizm runął i granice się otwarły, Polacy wykazali niebywałą inicjatywę w uprawianiu handlu.

źródło: NKJP: Andrzej Osęka: Walizki i stocznia, Gazeta Wyborcza, 1996-08-10

Składnia

Rz_nieżywotny

runąć

Data ostatniej modyfikacji: 11.05.2014