UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

oddech

Chronologizacja

SStp, SPXVI, SKN, SJPXVII, STR, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Pochodzenie

Zob. oddychać

1. oddychanie

Definicja

rytmiczne i odruchowe wciąganie i wypuszczanie powietrza nosem lub ustami

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego czynności i stany fizjologiczne

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych

Połączenia

  • cichy, charczący, chrapliwy głośny; miarowy, prawidłowy, regularny, równy, rytmiczny; przerywany, urywany, utrudniony; przyspieszony, szybki, zwolniony; ciężki, krótki, słaby oddech
  • oddech przez nos, przez usta
  • brak oddechu
  • oddech zamiera, zanika
  • tracić, wstrzymać oddech

Cytaty

Spoza zasłony dochodził spokojny oddech śpiącej.

źródło: NKJP: Iwona Surmik: Talizman złotego smoka, 2002

Równy, spokojny i głęboki oddech dostarcza tlenu, oczyszcza i uspokaja nasz organizm.

źródło: NKJP: Jan Tylka: Poradź sobie ze stresem, Wiedza i Życie, 1996

Chorzy na astmę mają kłopoty z oddechem, dlatego ich życie to ciągła walka wspomagana lekami.

źródło: NKJP: Zdobyli tatrzański Everest, Dziennik Polski, 2001-06-11

Słyszałem wyraźnie postękiwania zwierząt, chrapliwe, świszczące oddechy tragarzy, gniewne okrzyki konwojentów.

źródło: NKJP: Marian Brandys: Śladami Stasia i Nel, 1993

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. oddech
 oddechy
D. oddechu
 oddechów
C. oddechowi
 oddechom
B. oddech
 oddechy
N. oddechem
 oddechami
Ms. oddechu
 oddechach
W. oddechu
 oddechy

2. wydech

Definicja

strumień wydychanego powietrza

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego czynności i stany fizjologiczne

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych

Relacje znaczeniowe

synonimy:  chuch, wydech

Połączenia

  • ciepły, gorący; lodowaty, zimny; wilgotny; kwaśny, nieświeży; pachnący, świeży oddech
  • czuć, poczuć czyjś oddech

Cytaty

Szli jedni za drugimi tak gęsto, że gorący oddech z tyłu idących oblewał karki przodowym.

źródło: NKJP: Stanisław Sławomir Nicieja: Twierdze kresowe Rzeczypospolitej, 2006

Francuski poemat „Powieść o Róży” czy „Dekameron” Boccaccia dowodzą, że brudne paznokcie, cuchnący oddech, dłubanie w nosie nie zachęcały dworskich kochanków do zbliżeń i umizgów.

źródło: NKJP: Agnieszka Krzemińska: Brat brud, Polityka, 2009-03-21

Dowiadujemy się, że aby podobać się kobietom, należy pielęgnować dłonie, dbać o świeży oddech i stosować wody toaletowe z dodatkiem cynamonu, [...].

źródło: NKJP: Mirosław Pęczak: Dla tych, co nie wiedzą, jak być facetem, Polityka, 2008-12-13

Dotykał mnie spoconymi dłońmi, czułam na twarzy jego kwaśny oddech i ogarnęło mnie uczucie lekkiego obrzydzenia.

źródło: NKJP: Maria Nurowska: Rosyjski kochanek, 1996

[...] czekał już na lotnisku [...] w odrapanym, zagrzybionym baraku, zawilgotniałym od oddechów pasażerów.

źródło: NKJP: Wojciech Jagielski: Wieże z kamienia , 2004

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. oddech
 oddechy
D. oddechu
 oddechów
C. oddechowi
 oddechom
B. oddech
 oddechy
N. oddechem
 oddechami
Ms. oddechu
 oddechach
W. oddechu
 oddechy

3. wdech

Definicja

strumień wdychanego powietrza

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego czynności i stany fizjologiczne

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wdech

Połączenia

  • głęboki, głębszy oddech
  • oddech do płuc
  • oddech przez nos, przez usta
  • brać/wziąć, wciągnąć oddech

Cytaty

Weź głęboki oddech przez nos i zatrzymaj powietrze przez pięć sekund.

źródło: NKJP: 28 rzeczy które Cosmodziewczyna powinna umieć, Cosmopolitan, 1999

Hunt cofnął się na moment wraz z oddechem, do płuc, przepony.

źródło: NKJP: Jacek Dukaj: Czarne oceany , 2001

Wziął głęboki oddech przez usta, co było błędem, ponieważ mroźnie powietrze wleciało mu prosto do płuc.

źródło: Internet

Bierzemy głęboki oddech i wypuszczamy powietrze w miarę unoszenia tułowia do pełnego wyprostu przesuwając w tym czasie sztangę po powierzchni nóg.

źródło: Internet

Niech pan teraz zrobi kilka głębokich oddechów i wydechów, aż to świństwo ulotni się z pańskich płuc.

źródło: NKJP: Zbigniew Nienacki: Księga strachów, 1987

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. oddech
 oddechy
D. oddechu
 oddechów
C. oddechowi
 oddechom
B. oddech
 oddechy
N. oddechem
 oddechami
Ms. oddechu
 oddechach
W. oddechu
 oddechy

4. powiew

Definicja

książk. 
wrażenie lekkiego ruchu powietrza unoszącego jakiś zapach

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego zmysły

Relacje znaczeniowe

synonimy:  dech, powiew

Połączenia

  • oddech lasu, morza, zieleni, ziemi; lata, wiosny; nocy

Cytaty

W ciszy drzew, w pochylonym już ku zachodowi słońcu, w oddechu ziemi i trawy głos wilgi, połyskującej w locie jak złota strzała, brzmiał melancholijnie.

źródło: NKJP: Maria Klimas-Błachutowa: Siedem krów tłustych, 1965

Mam bisior, złotogłów, jedwabie, balsamy, olejki wonniejsze niźli oddech wiosny.

źródło: NKJP: Franciszek Fenikowski: Długie morze, 1963

Morze było spokojne, łagodny wiatr południowy marszczył fale i niósł ciepły oddech Sycylii.

źródło: NKJP: Halina Rudnicka: Uczniowie Spartakusa, 1996

Przez dolinę wchodziły oddechy południa do najcieplejszego miasta Niemiec.

źródło: NKJP: Jarosław Iwaszkiewicz: Sława i chwała. Wyd. 2. T. 1-3., 1977

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. oddech
 oddechy
D. oddechu
 oddechów
C. oddechowi
 oddechom
B. oddech
 oddechy
N. oddechem
 oddechami
Ms. oddechu
 oddechach
W. oddechu
 oddechy

Inne uwagi

Zwykle lp.

Składnia

bez ograniczeń + oddech +
CZEGO

5. odpoczynek

Definicja

pot. 
krótki odpoczynek

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny urlop i wypoczynek

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wytchnienie
hiperonimy:  odpoczynek

Połączenia

  • dłuższy, głębszy; krótki oddech
  • oddech od codzienności, od obowiązków, od pracy, od zajęć
  • oddech i wypoczynek
  • chwila, czas oddechu
  • potrzebować, zaczerpnąć oddechu
  • wziąć oddech

Cytaty

Lipiec i sierpień to dla stacji telewizyjnych, podobnie jak dla ich publiczności, czas oddechu, ale i przygotowań do zmagań w następnym sezonie.

źródło: NKJP: Krystyna Lubelska: Potwór z Loch Ness, Polityka, 2002-06-22

Teraz mam więcej oddechu, czas na relaks.

źródło: NKJP: Rozmawiał: Rafał Stanowski: Staram się żyć normalnie, Dziennik Polski, 2005-10-31

„Warsztat” powstał z potrzeby posiadania azylu, który daje możliwość oddechu, przebywania wśród przyjaciół, również z teatru.

źródło: NKJP: Jolanta Ciosek: Na najwyższych obrotach, Dziennik Polski, 2005-06-25

Realizacja filmu Pedofile po raz pierwszy w karierze doprowadziła mnie do takiego stanu, że potrzebuję oddechu. Chwili uspokojenia.

źródło: NKJP: Rafafał Stanowski: Mój film to protest, Dziennik Polski, 2005-05-11

Mam w zespole aż ośmiu studentów, którym mnóstwo czasu zajmują zajęcia na uczelni, więc dłuższy oddech od piłki przyda nam się bardzo.

źródło: NKJP: Pokazali charakter, Dziennik Polski, 2003-10-24

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. oddech
D. oddechu
C. oddechowi
B. oddech
N. oddechem
Ms. oddechu
W. oddechu

Składnia

bez ograniczeń + oddech +
(od CZEGO)

6. swoboda

Definicja

książk. 
swoboda i wolność w działaniu

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność

Relacje znaczeniowe

synonimy:  swoboda

Połączenia

  • oddech działania
  • potrzebować, szukać oddechu
  • mieć oddech

Cytaty

Utrzymanie własnej państwowości, uwolnienie jej z pęt, równało się przywilejowi swobodnego oddechu.

źródło: NKJP: Paweł Jasienica: Rzeczpospolita Obojga Narodów. Dzieje agonii, 1989

[...] ci ludzie inaczej się ruszali, inaczej reagowali, myśleli i mówili szczerzej i na bardziej wrażliwych Rosjanach robiło to wrażenie nieraz gwałtowne, budziło potrzebę pełnego oddechu, gwałtowną tęsknotę za życiem bez strachu.

źródło: NKJP: Józef Czapski: Na nieludzkiej ziemi. [Zawiera również ] Wspomnienia starobielskie. Walka, 1947

Aznar był niegdyś politykiem sztywnym, spiętym, bez oddechu. Przed tymi wyborami wzięli go w obroty eksperci, nauczyli swobody bycia, umiejętności kierowania tłumem.

źródło: NKJP: Mirosław Banasiak: Wybory parlamentarne w Hiszpanii wygrała centroprawica, Gazeta Wyborcza, 1996-03-04

I to odwieczna Rosja jest tą, która porusza się, szuka przestrzeni i oddechu w tym samym znaczeniu, w jakim Rosja szukała ich zawsze.

źródło: NKJP: Andrzej Bobkowski: Szkice piórkiem : (Francja 1940-1944), 1957

Był osobowością znakomicie zrównoważoną, dobrze ułożonym puzzlem biznesowym. Miał oddech, wyobraźnię, zdolność do podjęcia każdego ryzyka, ale jednocześnie chłodny umysł [...].

źródło: NKJP: Sławomir Mizerski: Odejście króla Midasa, Polityka, 2004-05-22

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. oddech
D. oddechu
C. oddechowi
B. oddech
N. oddechem
Ms. oddechu
W. oddechu

7. rozmach

Definicja

książk. 
rozmach i polot twórczy

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające

Połączenia

  • epicki, literacki oddech
  • książka, miasto, powieść... z oddechem

Cytaty

Książeczka jest pyszna, nie tylko techniczna, odsłaniająca tajemnice wnętrza chronometrów, ale także historyczna, napisana z oddechem, lekko.

źródło: NKJP: Piękna choroba pana Wojciecha, Dziennik Polski, 2006-07-15

[...] w rozmowach [...] z rodzimymi inteligentami zebranych w „Męce twórczej” jest sporo dystansu wobec ciśnienia chwili i dużo literackiego oddechu.

źródło: NKJP: Mariusz Czubaj: Ziemniaczana część naszej osobowości, Polityka, 2004-11-13

Poza tym Niemcy potrzebują prawdziwej, nowoczesnej stolicy, miasta z oddechem, robiącego wrażenie.

źródło: NKJP: Renata Gluza: Bonn wraca do Beethovena, Gazeta Wyborcza, 1996-03-01

Opowiadania o wiedźminie z miejsca zyskały sobie liczne grono wielbicieli, rozwinięcie cyklu w postaci pełnej rozmachu i epickiego oddechu powieści wydawało się nieuniknione.

źródło: NKJP: Wojciech Birek: „Krew elfów” - pierwsza powieść autora bestsellerowych opowiadań fantasy, Gazeta Wyborcza, 1994-11-16

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. oddech
D. oddechu
C. oddechowi
B. oddech
N. oddechem
Ms. oddechu
W. oddechu

Frazeologizmy

coś zapiera oddech
coś zapiera oddech w piersiach
coś zatyka oddech
ktoś czuje czyjś oddech na plecach
ktoś łapie drugi oddech
ktoś łapie oddech
ktoś poczuł na plecach oddech czyjś
ktoś złapał drugi oddech
ktoś złapał oddech
ktoś chwycił oddech
na jednym oddechu
oddech zamarł w piersiach komuś
płytki oddech
Data ostatniej modyfikacji: 10.02.2014
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN