Chronologizacja
XIV w., Bor
Pochodzenie
psł. *časъ 'wycinek czasu, pora, moment'
1. upływający
Definicja
Noty o użyciu
Wyraz używany w specyficznych znaczeniach i odcieniach znaczeniowych w terminologii różnych nauk, np. w filozofii, w fizyce.
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości czasu upływ czasu
Połączenia
- cały czas
- czas i odległość
- miary, upływ czasu
- czas płynie, upływa, mija
- spędzać; marnować czas
Cytaty
|
Ruszyłem w drogę. Mijałem wciąż takie same chaty. Czas i odległość przestały mieć dla mnie konkretny wymiar. źródło: NKJP: Jacek Głębski: Droga do Ite, 2006 |
|
|
Przystali do partyzantki. W jakiś czas potem zginęli obaj w lasach świętokrzyskich. źródło: NKJP: Jarosław Iwaszkiewicz: Brzezina i inne opowiadania Kościół w Skaryszewie, 2006 |
|
|
Zza drzwi cały czas dobiegały ożywione głosy i dało się wyczuć wzmożony ruch na korytarzu. źródło: NKJP: Mariusz Czubaj: 21:37, 2010 |
|
|
Motywy zegarów, zbiorów liczb i cyfr, uzmysławiają upływ czasu, fakt, że wszystko co miało początek, zmierza nieubłaganie do kresu. źródło: NKJP: Ludwik Filip Czech: Twarze i maski, Akant, 2010-02 |
|
|
Zaczęłam od tego, że nazwałam się Eda Kivo. Wszyscy pękali ze śmiechu. Ale czas płynie, moje dziecko, a ludzie się przyzwyczajają. I w końcu zapomnieli, że jestem Edzia Kiwała spod Lublina. źródło: NKJP: Marek Ławrynowicz: Korytarz, 2006 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czas |
czasy |
|
| D. | czasu |
czasów |
|
| C. | czasowi |
czasom |
|
| B. | czas |
czasy |
|
| N. | czasem |
czasami |
|
| Ms. | czasie |
czasach |
|
| W. | czasie |
czasy |
Inne uwagi
Zwykle lp
2. właściwy
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości czasu kalendarz i miary czasu
Połączenia
- dokładny czas
- czas odjazdu, przyjazdu; rozpoczęcia czegoś
- odmierzać; podać czas
- oddać, zrobić coś; zdążyć na czas
- zdążyć przed czasem
- być, zrobić coś po czasie
Cytaty
|
Dotarłem kwadrans przed czasem i usiadłem przy stoliku na głównym tarasie. źródło: NKJP: Wiesław Koluch: Z pamiętnika polskiego najemnika, 2000 |
|
|
Dopiero po czasie uświadomiłam sobie, jakim szczęściem było dla mnie wtedy spotkanie Kutza. źródło: NKJP: Elżbieta Baniewicz: Anna Dymna - ona to ja, 1997 |
|
|
[...] tam, gdzie w firmie nie ma ogólnego regulaminu pracy, szef będzie musiał także podać czas rozpoczęcia i zakończenia pracy oraz inne szczegółowe ustalenia obowiązujące zatrudnionego, np. dobową i tygodniową normę czasu pracy, termin wypłaty wynagrodzeń, długość okresu wypowiedzenia [....]. źródło: NKJP: Krzysztof Zając Kolejne zmiany w kodeksie pracy, Express Ilustrowany, 2003-09-17 |
|
|
Przekazał jej moje polecenie, słowo w słowo, tak jak kazałem. Jeżeli ją coś zdziwiło, nie dała tego po sobie poznać. Na koniec z własnej inicjatywy podał jej dokładny czas na zegarze samochodu. źródło: NKJP: Mariusz Ziomecki: Lato nieśmiertelnych, 2002 |
|
|
Olimpiada miała się rozpocząć o godz. 12. Jednak Komisja Główna w Szczecinie nie wysłała na czas materiałów. źródło: NKJP: MAJ): Olimpiady czas, Gazeta Krakowska, 2006-11-21 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czas |
czasy |
|
| D. | czasu |
czasów |
|
| C. | czasowi |
czasom |
|
| B. | czas |
czasy |
|
| N. | czasem |
czasami |
|
| Ms. | czasie |
czasach |
|
| W. | czasie |
czasy |
Inne uwagi
Zwykle lp
3. środkowoeuropejski
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości czasu kalendarz i miary czasu
Połączenia
- czas środkowoeuropejski; letni, zimowy; lokalny, miejscowy; warszawski, moskiewski
- czas Greenwich
- zmiana czasu
- stosować jakiś czas
Cytaty
|
Mało kto wie, że przez niemieckie Goerlitz i polski Zgorzelec przebiega 15. południk długości geograficznej wschodniej, według którego ustalany jest czas środkowoeuropejski. źródło: NKJP: (KAB): Najdokładniejszy czas jest nad Nysą, Słowo Polskie Gazeta Wrocławska, 2007-07-13 |
|
|
...najwyższa pora, aby w naszym kraju wprowadzić stosowanie czasu UTC jako czasu urzędowego. źródło: NKJP: Sprawozdanie z 53. posiedzenia Senatu RP w dniu 8 stycznia 2004 r. |
|
|
Transmisja z publicznego pogrzebu [Michalea Jacksona] rozpocznie się o 10:00 czasu lokalnego, czyli o godzinie 19:00 w Polsce. źródło: NKJP: Internet |
|
|
Według fachowców, zmiana czasu z letniego na zimowy to już przeżytek i przynosi więcej strat niż pożytku. Przejście na czas zimowy sprawi, że banki będą miały przerwę w dostępie do systemów internetowych oraz telefonicznych. źródło: NKJP: Ewelina Oleksy: Zmień czas na zimowy, Dziennik Bałtycki, 2009-10-24 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czas |
czasy |
|
| D. | czasu |
czasów |
|
| C. | czasowi |
czasom |
|
| B. | czas |
czasy |
|
| N. | czasem |
czasami |
|
| Ms. | czasie |
czasach |
|
| W. | czasie |
czasy |
Inne uwagi
Zwykle lp
4. jazdy
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości czasu kalendarz i miary czasu
Połączenia
- w tym samym czasie
- czas jazdy, lotu, podróży; trwania czegoś; pracy; choroby; pobytu
Cytaty
|
W 1926 roku z Dworca Fabrycznego kursowały tylko dwie pary bezpośrednich pociągów osobowych do Warszawy (czas jazdy wynosił 2 godz. 50 min.) oraz jedna pospiesznych z czasem jazdy 2 godz. 25 min. źródło: NKJP: Michał Jerczyński; Tomasz Roszak: Szlakiem łódzkiej kolei, 2003 |
|
|
Spółka Giesche podniosła zarobki w kopalni o dziesięć procent. Skróciła czas pracy. W 1905 roku wynosił od dziesięciu do dwunastu godzin w zależności od stanowiska, w 1914 - osiem i pół godziny. W czasie wojny został wydłużony do dziewięciu godzin. źródło: NKJP: Małgorzata Szejnert: Czarny ogród, 2007 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czas |
czasy |
|
| D. | czasu |
czasów |
|
| C. | czasowi |
czasom |
|
| B. | czas |
czasy |
|
| N. | czasem |
czasami |
|
| Ms. | czasie |
czasach |
|
| W. | czasie |
czasy |
Składnia
|
+ | czas | + |
CZEGO
|
5. na mecie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport czynności związane ze sportem
Połączenia
- najlepszy, rekordowy; życiowy czas
- czas biegu, wyścigu; etapu; pierwszego,drugiego... okrążenia
- czas na mecie, na półmetku
- jazda (indywidualna) na czas
Cytaty
|
Po trudnym maratonie w Warszawie, gdzie osiągnąłem życiowy czas 2:46:11 uważam, że rezultat, który wywalczyłem w Koszycach jest dla mnie bardzo dobry. źródło: NKJP: (DG): Tym razem na Słowacji, Gazeta Krakowska, 2003-10-09 |
|
|
Sprint olimpijski jest wyścigiem torowym rozgrywanym na dystansie trzech okrążeń za startu zatrzymanego, w której dwie drużyny po trzech kolarzy walczą o uzyskanie najlepszego czasu. źródło: NKJP: Z Marcinem Mientkim Andrzej Dembowski: Sprintem do Sydney, Gazeta Miejska, 2000 |
|
|
Rumunka była również najszybsza na dystansie 1500 metrów. Uzyskała czas 2:07.53. Drugi czas wyścigu „wykręciła” nasza reprezentantka Katarzyna Woźniak – 2:10.70. źródło: NKJP: Stefan Leśniowski: Zakopiańczycy w Erfurcie, Gazeta Krakowska, 2007-02-07 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czas |
czasy |
|
| D. | czasu |
czasów |
|
| C. | czasowi |
czasom |
|
| B. | czas |
czasy |
|
| N. | czasem |
czasami |
|
| Ms. | czasie |
czasach |
|
| W. | czasie |
czasy |
6. wolny
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny
Połączenia
- wolny czas
- mieć; znaleźć/znajdować czas
- dysponować czasem
Cytaty
|
Pozwalam sobie na rzadki luksus posiadania wolnego czasu. Spaceruję po małych, starych uliczkach. źródło: NKJP: Andrzej Urbańczyk: Dziękuję ci, Pacyfiku, 1997 |
|
|
Oczywiście, jeśli mam czas, staram się uczestniczyć w różnych festiwalach. źródło: NKJP: Magda Karpińska: Tak, słucham..., Metropol, 2001 |
|
|
Pochodzę z Torunia, ale w Vancouver mieszkam już od 21 lat. Dlatego mam trochę inne spojrzenie na olimpijskie wydarzenia, niż ktoś świeżo przybyły z Polski. Niestety, nie dysponuję czasem, by pisać o igrzyskach, lecz chętnie podeślę zdjęcia. źródło: NKJP: Pozdrowienia od torunianki z deszczowego Vancouver!, Gazeta Pomorska, 2010-02-25 |
|
|
Napisałem ci w mailu, gdzie jest poczta i gdzie masz szukać dokumentów, mogę ci zatem przekazać sprzęt. Tylko niczego nie zepsuj, bo nie mam czasu na odtwarzanie danych z kopii. źródło: NKJP: Tomasz Konatkowski: Nie ma takiego miasta, 2010 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czas |
czasy |
|
| D. | czasu |
czasów |
|
| C. | czasowi |
czasom |
|
| B. | czas |
czasy |
|
| N. | czasem |
czasami |
|
| Ms. | czasie |
czasach |
|
| W. | czasie |
czasy |
Inne uwagi
Zwykle lp
7. smutny
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości czasu kalendarz i miary czasu
Połączenia
- deszczowy, brzydki, ładny, piękny, słoneczny; wojenny; radosny; smutny, straszny, okropny czas
- czas słoty; wojny; siewów, żniw
Cytaty
|
Odpowiedziałem, że przecież wcale nie musi moknąć. Wystarczy deszczowy czas przeczekać pod dachem. Dachów, chwalić Boga, mamy pod dostatkiem. źródło: NKJP: Sławomir Mrożek: Opowiadania 1960-1965, 1997 |
|
|
I śpiew słyszano taki: - By źródło: NKJP: Konstanty Ildefons Gałczyński: Poezje, 1994 |
|
|
[...] budziliśmy się tamtego dnia i nie wiadomo było co się dzieje. Wkoło samochody wojskowe, czołgi. W telewizji głucha cisza. Dopiero potem pokazał się Jaruzel i powiedział o co chodzi. Stan wojenny to był w ogóle smutny czas. źródło: NKJP: Tomasz Elbanowski: Mój 13 grudnia, Mazowieckie To i Owo, 2006-10-12 |
|
|
Coś Cię pcha stale naprzód - wielka siła witalna, nieposkromiona i tajemnicza. A wówczas chce się żyć, chce się kochać, uprawiać twórczość - czytać, pisać, uczestniczyć w wydarzeniach kulturalnych, kreować rzeczywistość. Taki radosny czas zaczyna się właśnie w Twoim życiu. źródło: NKJP: Dziennik Polski, 2002-03-23 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czas |
czasy |
|
| D. | czasu |
czasów |
|
| C. | czasowi |
czasom |
|
| B. | czas |
czasy |
|
| N. | czasem |
czasami |
|
| Ms. | czasie |
czasach |
|
| W. | czasie |
czasy |
Inne uwagi
Zwykle lp
Składnia
|
|
+ | czas | + |
JAKI
|
|
|
+ | czas | + |
CZEGO
|
8. na odpoczynek
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
ATEMATYCZNY
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | pora I |
Połączenia
- odpowiedni, sprzyjający czas
- nadszedł, przyszedł; minął czas
Cytaty
|
Miałem propozycję objęcia stanowiska wiceministra finansów, ale nie był to odpowiedni czas, żeby ją przyjąć. źródło: NKJP: SOS dla miasta, Gazeta Krakowska, 2006-10-04 |
|
|
Kiedy byłem chłopcem, marzyłem o walce ze smokiem, o uwolnieniu pięknej księżniczki, o nagrodzie. Wreszcie nadszedł czas, żeby spełnić marzenia. źródło: NKJP: Anna Bolecka: Uwiedzeni, 2009 |
|
|
Najpierw starała się poznać siebie, jak radził Sokrates, swoje możliwości, silne i słabe strony. Później przyszedł czas na leczenie i hartowanie okaleczonej osobowości w kuźni duchowej. źródło: NKJP: Józef Kozielecki: Zbrodnia, 2003 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czas |
czasy |
|
| D. | czasu |
czasów |
|
| C. | czasowi |
czasom |
|
| B. | czas |
czasy |
|
| N. | czasem |
czasami |
|
| Ms. | czasie |
czasach |
|
| W. | czasie |
czasy |
Inne uwagi
Zwykle lp
Składnia
|
|
+ | czas | + |
żeby ZDANIE
|
|
|
+ | czas | + |
na CO
|
9. gramatyczny
Definicja
Noty o użyciu
Używany jako składnik wielowyrazowych terminów specjalistycznych, np. czas deiktyczny , czas historyczny . Ich objaśnienia należy szukać w podręcznikach gramatyki.
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Język
Połączenia
- czas przeszły, przyszły, teraźniejszy, zaprzeszły
- czasownik w czasie (teraźniejszym, przeszłym, przyszłym)
- kategoria gramatyczna czasu; forma czasu (teraźniejszego, przeszłego, przyszłego); następstwo czasów
- odmieniać (się) przez czas
Cytaty
|
W świetle teorii kognitywistycznej podstawowe pojęcia gramatyczne, takie jak np. kategoria osoby, czasu, żywotności, a także udział paradygmatu przypadka w kształtowaniu poprawności linearnego ciągu składniowego mają charakter stopniowalny. źródło: NKJP: Mariusz Gołąb: Język i rzeczywistość w twórczości Mirona Białoszewskiego, 2001 |
|
|
Z wielkich ludzi nauki i kultury lubił jeszcze stosować czas zaprzeszły znakomity historyk literatury prof. Stanisław Pigoń, zmarły w grudniu 1968 roku: „Tej to wersji znalazłem był i ogłosiłem dwie redakcje bliźniacze” [...]. źródło: NKJP: Jan Miodek: O ciekawych archaizmach w książce Zbigniewa Herberta, Wiedza i Życie, 1997 |
|
|
Zauważ, że wszystkie zdania sformułowane zostały w czasie przyszłym. źródło: NKJP: Katarzyna Ostrowska: Jak osiągnąć sukces w świecie ducha i materii, 2001 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | czas |
czasy |
|
| D. | czasu |
czasów |
|
| C. | czasowi |
czasom |
|
| B. | czas |
czasy |
|
| N. | czasem |
czasami |
|
| Ms. | czasie |
czasach |
|
| W. | czasie |
czasy |