UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

dyktator

Chronologizacja

SPXVI, SJPXVII, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Pochodzenie

łac. dictātor 'urzędnik rzymski sprawujący nieograniczoną władzę w okresie nadzwyczajnego niebezpieczeństwa'

1. tyran

Definicja

przywódca utrzymujący się przy władzy dzięki przemocy i terrorowi

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego zachowania i wyrażenia nieakceptowane społecznie

Połączenia

  • każdy, kolejny; były, dotychczasowy, nowy, ostatni, ówczesny; krwawy, surowy; komunistyczny, wojskowy; argentyński, chilijski, hiszpański, koreański, kubański, libijski, radziecki... dyktator
  • scheda po dyktatorze
  • obalić dyktatora

Cytaty

Żaden dyktator nigdy nie ustąpił dobrowolnie.

źródło: NKJP: Krzysztof Burnetko; Witold Bereś: Marek Edelman. Życie. Po prostu, 2008

Wkrótce jednak nazistowski dyktator uznał, że taktyczne porozumienie ze wschodnim sąsiadem mogłoby właściwie przekształcić się w bardziej trwały związek.

źródło: NKJP: Stanisław Żerko: Orzeł z szakala, Polityka, 2009-01-24

Punktem wyjścia była pamiętna decyzja sędziego Baltasara Garzona o postawieniu w stan oskarżenia dawnego chilijskiego dyktatora Augusto Pinocheta - i w konsekwencji zatrzymanie go w Londynie (w 1998 r.).

źródło: NKJP: Możemy sądzić wszystkich!, Polityka, 2005-10-15

Nawet najsilniejsi i najbardziej doświadczeni dyktatorzy nie potrafią wyzwolić się od presji środowiska i rządzić w oderwaniu od ogólnie akceptowanej politycznej kultury.

źródło: NKJP: Roman Frister: Asad i Spółka, Polityka, 2000-06-24

Wywołanie kolejnej wojny z Izraelem ma też odwrócić uwagę społeczeństw arabskich od wielu nierozwiązanych problemów wewnętrznych. Odpowiednie ukierunkowanie powszechnej nienawiści pozwoli na dalsze utrzymanie władzy wielu reżimom i dyktatorom.

źródło: NKJP: Getto nienawiści, Dziennik Polski, 2006-08-11

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m1

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. dyktator
 dyktatorzy
 ndepr
dyktatory
 depr
D. dyktatora
 dyktatorów
C. dyktatorowi
 dyktatorom
B. dyktatora
 dyktatorów
N. dyktatorem
 dyktatorami
Ms. dyktatorze
 dyktatorach
W. dyktatorze
 dyktatorzy
 ndepr
dyktatory
 depr

2. przywódca

Definicja

przywódca o dużych uprawnieniach, sprawujący władzę w okresie szczególnego zagrożenia

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa

Połączenia

  • dożywotni; kolejny, nowy, ostatni, pierwszy, późniejszy, przyszły; faktyczny dyktator
  • dyktator Rzymu; powstania
  • ogłosić się dyktatorem

Cytaty

Cezar rozpoczął wprowadzanie licznych reform, dotyczących głównie wojska, administracji imperium i finansów. Ale przede wszystkim, jako dożywotni dyktator zadbał o swój własny splendor i chwałę, organizując cztery tryumfy.

źródło: NKJP: AlohaBOT: Bitwa pod Alezją, Wikipedia.pl, 2009-04-01

Zawiodły nadzieje Romualda Traugutta (dyktatora, czyli przywódcy powstania), że podtrzymując zryw przez zimę 1863-1864, doczeka korzystnego dla Polski przesilenia.

źródło: NKJP: Jerzy Zdrada: Biel, czerwień, czerń, Polityka, 2008-02-23

Wojciech Korfanty [...] wieloletni poseł do Reichstagu i na sejm pruski. Po zakończeniu I wojny światowej został członkiem Naczelnej Rady Ludowej, komisarzem plebiscytowym na Górnym Śląsku z ramienia rządu, a wreszcie dyktatorem trzeciego powstania śląskiego.

źródło: NKJP: 18. posiedzenie Senatu RP, stenogram, wersja robocza, 2002

Od kwietnia wojskami powstańczymi kierowali kolejno gen. Ludwik Mierosławski oraz dyktatorzy powstania gen. Marian Langiewicz i Romuald Traugutt.

źródło: NKJP: Historia Polski (1831-1914), Wikipedia.pl, 2009-04-15

Na cmentarzu w neogotyckiej kaplicy z 1864 spoczywają prochy gen. Józefa Chłopickiego, jednego z dyktatorów powstania listopadowego w 1831, leczącego się w krzeszowickim uzdrowisku (zm. w 1854 w Krakowie).

źródło: NKJP: Lech Szaraniec: Górny Śląsk, 1997

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m1

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. dyktator
 dyktatorzy
 ndepr
dyktatory
 depr
D. dyktatora
 dyktatorów
C. dyktatorowi
 dyktatorom
B. dyktatora
 dyktatorów
N. dyktatorem
 dyktatorami
Ms. dyktatorze
 dyktatorach
W. dyktatorze
 dyktatorzy
 ndepr
dyktatory
 depr

Składnia

bez ograniczeń + dyktator +
CZEGO

3. autorytet

Definicja

osoba uważana za autorytet w jakiejś dziedzinie i dlatego naśladowana

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia osób wchodzących w relacje międzyludzkie

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające

Połączenia

  • dyktator ekonomiczny, muzyczny...
  • dyktator dobrego smaku, kultury, mody filmowej, fryzjerskiej, samochodowej, tenisowej..., opinii literackich, stylu, żurnalistyki...; wybiegów

Cytaty

W Europie reżyser na planie jest kreatorem, dyktatorem.

źródło: NKJP: Rafał Stanowski: Strzelba do wynajęcia , Dziennik Polski, 2006-06-08

Lully był kolejno skrzypkiem, aktorem, tancerzem, wreszcie jako nadworny kompozytor stał się dyktatorem muzycznym Paryża, z wyłącznym prawem wystawiania muzycznych dzieł scenicznych.

źródło: NKJP: Marek Dąbrowski: V Festiwal Oper Barokowych , Gazeta Wyborcza, 1997-11-14

Gust kształci się latami i żaden dyktator stylu nic tu nie zmieni.

źródło: Internet

W edukacji kadr menedżerskich, urzędników państwa, polityków i wreszcie tych, którzy rządzą sferą symboliczną, dyktatorów stylu - coraz większą rolę odgrywać będzie kształtowanie zdolności do korzystania z zasobów ludzkich, własnych i cudzych.

źródło: NKJP: Andrzej Leder: Po drugiej stronie duszy, Polityka, 2000-05-27

Petroniusz jako „dyktator dobrego smaku” – kto jest dzisiaj dyktatorem dobrego smaku?

źródło: Internet

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m1

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. dyktator
 dyktatorzy
 ndepr
dyktatory
 depr
D. dyktatora
 dyktatorów
C. dyktatorowi
 dyktatorom
B. dyktatora
 dyktatorów
N. dyktatorem
 dyktatorami
Ms. dyktatorze
 dyktatorach
W. dyktatorze
 dyktatorzy
 ndepr
dyktatory
 depr

Składnia

bez ograniczeń + dyktator +
JAKI
bez ograniczeń + dyktator +
CZEGO

4. domowy

Definicja

osoba, która rości sobie prawo do decydowania o wszystkim w jakimś środowisku

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia osób wchodzących w relacje międzyludzkie

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

Połączenia

  • dyktator (polskiej) prywatyzacji
  • dyktator w AWS, w Solidarności

Cytaty

Dyktatorem biorącym na siebie cały ciężar odpowiedzialności i decyzji był Józef Beck w zakresie polityki zagranicznej; dyktatorem w sprawach wojska i obrony narodowej marszałek Śmigły-Rydz [...].

źródło: NKJP: Andros 64: Józef Beck, Wikipedia.pl , 2009-06-06

Karen i Curt muszą się natrudzić, żeby poskromić tego małego domowego dyktatora.

źródło: NKJP: Iza Bednarz: Wygrała swoje miejsce na ziemi, Echo Dnia, 2005-09-16

Odnoszę wrażenie, że w obecnej, katastrofalnej sytuacji, przy takim bezrobociu, które mamy, pracodawca nie może być dyktatorem we wszystkich sprawach codziennych.

źródło: NKJP: Sprawozdanie z 23. posiedzenia Senatu RP w dniu 6 sierpnia 2002 r.

[...] kpt. Wiktor T. Drymmer, który jako kierownik Wydziału Osobowego (później Biura Personalnego) stał się „na długie lata dyktatorem urzędników służby zagranicznej” [...].

źródło: NKJP: Waldemar Michowicz: Historia dyplomacji polskiej, 1995

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m1

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. dyktator
 dyktatorzy
 ndepr
dyktatory
 depr
D. dyktatora
 dyktatorów
C. dyktatorowi
 dyktatorom
B. dyktatora
 dyktatorów
N. dyktatorem
 dyktatorami
Ms. dyktatorze
 dyktatorach
W. dyktatorze
 dyktatorzy
 ndepr
dyktatory
 depr

Frazeologizmy

dyktator mody
Data ostatniej modyfikacji: 18.10.2013
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN