Chronologizacja
1. despota
Definicja
Pochodzenie
łac. tyrannus
z gr. týrannos
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa
Połączenia
- krwawy, wielki tyran; afrykańscy tyrani
- despota i tyran, dyktator i tyran
- obalić tyrana
- być, stać się tyranem
Cytaty
|
Komisarz [...] przyznaje, że opłaty, kontrybucje i rekwizycje mogą się wydać uciążliwe, ale skończą się, gdy tylko zostanie obalony tyran. źródło: NKJP: Wojciech Jagielski: ZAIR. Chętnych na szkolenie w powstańczych obozach reedukacyjnych są tysiące. Ich absolwentów czeka kariera, Gazeta Wyborcza, 1997-04-25 |
|
|
Byliśmy rządzeni przez tyrana, który miał do dyspozycji armię, policję, służby specjalne. źródło: NKJP: Irak czeka na demokrację, Dziennik Polski - Świat, 2003-04-14 |
|
|
Mieszko I był politykiem genialnym, ale Chrobry przerósł ojca o głowę. [...] W polityce wewnętrznej był krwawym tyranem. Przeciwników politycznych mordował, cudzołożników kazał kastrować, łamiącym post - wybijać zęby. źródło: NKJP: Włodzimierz Kalicki: ŻYWOT TRZECI, Gazeta Wyborcza - Magazyn, 1997-05-30 |
|
|
Zabijanie tyranów było aprobowane przez wielu najwybitniejszych pisarzy, filozofów i moralistów, włączając średniowiecznych teologów chrześcijańskich, powołujących się na przykłady biblijne [...]. źródło: NKJP: Leszek Kołakowski, Zbigniew Nagalski: Gazeta Wyborcza, 1999-03-13 |
|
|
[...] gdy przyjrzymy się bliżej polityce wielkich mecenasów sztuki od Augusta poczynając,[...] do czasów najnowszych, to stwierdzamy, że piękno uświetniało dwory, podnosiło prestiż tyranów, że dzieła sztuki służyły maskowaniu gwałtu, ucisku, niewoli. źródło: NKJP: Jan Szczepański: Wizje naszego życia, 1995 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | tyran |
tyrani |
ndepr |
| tyrany |
depr | ||
| D. | tyrana |
tyranów |
|
| C. | tyranowi |
tyranom |
|
| B. | tyrana |
tyranów |
|
| N. | tyranem |
tyranami |
|
| Ms. | tyranie |
tyranach |
|
| W. | tyranie |
tyrani |
ndepr |
| tyrany |
depr |
2. domowy
Definicja
Pochodzenie
łac. tyrannus
z gr. týrannos
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka określenia człowieka ze względu na jego usposobienie
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia osób wchodzących w relacje międzyludzkie
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | autokrata, despota, dzierżymorda |
Połączenia
- domowy tyran
- mąż, ojciec, szef tyran
- nazwać kogoś tyranem
Cytaty
|
Szef, który nie da z pracy telefonować do męża,[...] nie da wyskoczyć do sklepu czy do fryzjera - taki szef jawi się w oczach pracujących pań jako bezduszny tyran. źródło: NKJP: Andrzej Osęka: Jawa czy sen, Gazeta Wyborcza, 1994-02-19 |
|
|
Picasso ukazany zostaje jako bezwzględny egoista i domowy tyran - przede wszystkim jednak jako macho, seksistowska świnia, jak mawiają feministki. źródło: NKJP: Paweł Mossakowski: Picasso - twórca i niszczyciel, Gazeta Wyborcza - Magazyn, 1997-11-28 |
|
|
[...] Karol był dogmatycznym, oschłym tyranem, który zamknął swoją żonę w kuchni i w dziecinnym pokoju. źródło: NKJP: Kinga Dunin: Tabu, 1998 |
|
|
Wieczorami siadały w pokoju na piętrze i mama opowiadała jej o swoich nieszczęściach: o ojcu tyranie, który ją bił; o szefie tyranie, który na nią krzyczy [...]. źródło: NKJP: Wojciech Tochman: REPORTAŻ, Gazeta Wyborcza - Magazyn, 1994-05-20 |
|
|
Domowi tyrani potrafią skutecznie kamuflować swoje prawdziwe oblicze, manipulować nie tylko ofiarami, lecz także otoczeniem, osobami próbującymi interweniować. źródło: NKJP: Przystań słabszych, Dziennik Polski - Magazyn, 2000-11-03 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | tyran |
tyrani |
ndepr |
| tyrany |
depr | ||
| D. | tyrana |
tyranów |
|
| C. | tyranowi |
tyranom |
|
| B. | tyrana |
tyranów |
|
| N. | tyranem |
tyranami |
|
| Ms. | tyranie |
tyranach |
|
| W. | tyranie |
tyrani |
ndepr |
| tyrany |
depr |
3. w starożytnej Grecji
Definicja
Pochodzenie
gr. týrannos
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja świat dawnych epok i wydarzenia historyczne
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | władca |
Połączenia
- ateński, grecki tyran
- tyran Koryntu, Syrakuz
Cytaty
|
Tym, którzy zdołali spełnić wysokie wymagania Jazona, tyran płacił wysoki żołd. źródło: NKJP: Jan M. Długosz: Wzór na tyrana, Polityka, 2009-02-07 |
|
|
Arystyp [...] udał się na dwór Dionizjusza, tyrana Syrakuz, gdzie zasłynął jako lizus i pochlebca. źródło: NKJP: Jerzy Stawiński: Piszczyk, 1997 |
|
|
Greccy tyrani, jak na przykład Periander z Koryntu, nieraz sami bywali mędrcami, gorzej było z cesarzami rzymskimi, jak Neron, o czym przypominamy sobie, gdy Plutarch przez Wielką Grecję i swoje Żywoty sławnych mężów wprowadza nas już w nową erę. źródło: NKJP: Eugeniusz Kabatc: Vinum sacrum et profanum : wino w kulturze, wino w naturze, wino na naszym stole, 2003 |
|
|
Wyspą władali greccy tyrani, rzymscy gubernatorzy, arabscy emirowie, normańscy królowie, niemieccy cesarze, hiszpańscy wicekrólowie, władcy Neapolu i Piemontu. źródło: NKJP: Miłada Jędrysik: SYCYLIA, Gazeta Wyborcza - Magazyn, 1995-08-04 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | tyran |
tyrani |
ndepr |
| tyrany |
depr | ||
| D. | tyrana |
tyranów |
|
| C. | tyranowi |
tyranom |
|
| B. | tyrana |
tyranów |
|
| N. | tyranem |
tyranami |
|
| Ms. | tyranie |
tyranach |
|
| W. | tyranie |
tyrani |
ndepr |
| tyrany |
depr |
Składnia
|
+ | tyran | + |
(CZEGO)
|