Chronologizacja
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | książę |
książęta |
ndepr |
| książęta |
depr | ||
| D. | księcia przestarz. książęcia |
książąt |
|
| C. | księciu przestarz. książęciu |
książętom |
|
| B. | księcia przestarz. książęcia |
książąt |
|
| N. | księciem przestarz. książęciem |
książętami |
|
| Ms. | księciu przestarz. książęciu |
książętach |
|
| W. | książę |
książęta |
ndepr |
| książęta |
depr |
Inne uwagi
Spotyka się formy lm zbudowane analogicznie do form lp: M. lm księcia ; D.B. lm księciów ; C. lm księciom ; N. lm księciami ; Ms lm księciach . Żadne źródło naukowe nie uwzględnia tych form, a żadne źródło normatywne nie orzeka wprost, że są one niepoprawne.
Pochodzenie
płn. psł. *kъnęžę 'młodociany syn władcy'
1. władca
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | władca |
Połączenia
- wielki książę; książę cieszyński, czerski, krakowski, kujawski, legnicki, mazowiecki, pomorski, szczeciński, śląski, wielkopolski, wrocławski; bawarski, kijowski, litewski, moskiewski, pruski, saski; zwierzchni; książęta dzielnicowi; brzescy, gdańscy, głogowscy, haliccy, legniccy, oleśniccy, raciborscy
- książę Albrecht, Brzetysław I, Henryk Brodaty, Henryk Pobożny, Konstanty Mieszko I...; książę elektor
- książę Bawarii, Burgundii, Luksemburga, Monako, Polski, Rumunii, Serbii; Śląska, Wielkopolski; Polan, Słowian
- książę z dynastii Piastów, Rurykowiczów, Wittelsbachów...; z linii Piastów, z rodu Gryfitów, Mojmirowiców
- książę na Śląsku
- książę i księżna; książęta i biskupi, książęta i królowie, książęta i margrabiowie
- bunt przeciwko księciu
- książę pochodził z linii, z rodu; z Francji, z Polski...; kazał wybudować, zbudować coś; nadał prawa, statut...; pojął za żonę, poślubił kogoś, ożenił się z kimś; dowodził czymś
Cytaty
|
W tym samym mniej więcej czasie wysłane zostało do Rzymu inne poselstwo z Polski w doniosłej sprawie politycznej, jaką było upraszanie papieża o koronę królewską dla księcia Bolesława. źródło: NKJP: Marek Borucki: Polacy w Rzymie : od czasów Mieszka I do Jana Pawła II, 1995 |
|
|
Małżeństwo córki Bolesława, Dobrawy, z księciem polskim Mieszkiem w 965 r. doprowadziło do bliskiego sojuszu polsko-czeskiego i chrztu Polski. źródło: NKJP: Zbigniew Mikołejko: Żywoty świętych poprawione, 2004 |
|
|
W połowie X w. dominującą pozycję na ziemiach czeskich zdobyła rządząca w Pradze dynastia Przemyślidów. [...] Rozrastał się zaszczepiony przed wiekiem na czeskiej ziemi Kościół, prascy książęta podbili Śląsk, ziemię krakowską i ustalili granice swych włości aż na Bugu. źródło: NKJP: Włodzimierz Kalicki: Żywot trzeci, Gazeta Wyborcza, 1997-05-30 |
|
|
W niespokojnym okresie końca XIII i początku XIV w., gdy dochodziło do bezpardonowych walk książąt o dzielnice i buntów rycerstwa, miasta angażowały się w spory i wpływały na obsadę tronów książęcych, a także broniły swoich interesów, zawiązując konfederacje. źródło: NKJP: Andrzej Chwalba (red.): Obyczaje w Polsce : od średniowiecza do czasów współczesnych : praca zbiorowa, 2005 |
|
|
W XIII w. Pakość była przedmiotem walk pomiędzy książętami wielkopolskimi i kujawskimi; w 1259 zdobyta została przez księcia kujawskiego Kazimierza. źródło: NKJP: Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska : przewodnik, 1997 |
Składnia
|
+ | książę | + |
(JAKI)
|
|
|
+ | książę | + |
(CZEGO)
|
Skróty
2. królewicz
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa
Połączenia
- książę austriacki, francuski, hiszpański...
- książę Edward, Karol, Philippe...
- książę z dynastii Plantagenetów
Cytaty
|
Wielką Brytanię miałby reprezentować książę Karol, syn królowej Elżbiety II, oraz premier John Major (jeśli jeszcze będzie premierem po zapowiedzianych na 1 maja 1997 roku wyborach parlamentarnych [...]). źródło: NKJP: Grzegorz Jaszuński: Hongkong dla Chin?, 1997 |
|
|
Musi pan wiedzieć, Kloss, że książę jest potomkiem carów gruzińskich i jedynym legalnym pretendentem do tronu. źródło: NKJP: Andrzej Zbych (Andrzej Szypulski, Zbigniew Safjan): Stawka większa niż życie, 2000 |
|
|
W uroczystości uczestniczyło większość szefów państw Ameryki Południowej, a także prezydent Iranu Mahmud Ahmadineżad oraz następca tronu Hiszpanii, książę Filip. źródło: NKJP: Tik: Rafael Correa, Wikipedia.pl, 2009-05-10 |
|
|
Ekologia, bezrobocie i zabytki - to główne akcenty 24-godzinnej, nieoficjalnej wizyty w Krakowie księcia Karola, następcy tronu brytyjskiego. źródło: NKJP: 24 godziny księcia Karola, Dziennik Polski - Kraj, 2002-06-08 |
|
|
[...] faktycznym celem polskiej wyprawy będzie nie tylko pokonanie Turków i odbicie portów czarnomorskich z ich rąk, ale także osadzenie na tronie mołdawskim polskiego księcia Zygmunta (przyszłego Zygmunta Starego). źródło: NKJP: P: Stefan III Wielki, Wikipedia.pl, 2009-03-27 |
Skróty
3. arystokrata
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne
Połączenia
- tytularny książę
- książę biskup, kardynał; junior; książę Adam Czartoryski, Krzysztof Radziwiłł, Paweł Sanguszko, Stanisław Lubomirski; książę Andrzej Bołkoński, Myszkin
- książę cesarstwa; Kentu, Walii, Windsoru
- książę na Brzegu, na Klewaniu, na Pszczynie; na Birżach i Dubinkach; na Korcu, na Kalwarii Zebrzydowskiej i Oleksińcu
Cytaty
|
Książę August Czartoryski, wojewoda ruski, dzięki małżeństwu z Marią Zofią, córką Zofii i hetmana Adama Mikołaja, a wdową po wojewodzie połockim Stanisławie Denhoffie - dziedziczką co najmniej dwóch wielkich fortun, stał się jednym z najbogatszych magnatów ówczesnej Rzeczypospolitej. źródło: NKJP: Maria Irena Kwiatkowska, Marek Kwiatkowski, Krzysztof Wesołowski: Znane i nieznane : rezydencje, ludzie, wydarzenia, 2001 |
|
|
My, którzy gardzimy libertynami z partii demokratycznej i zwyczajowo popieramy republikanów, tym razem jak jeden mąż oddaliśmy głosy na demokratę i cieszyliśmy się jak dzieci, że wreszcie katolik, w dodatku szwagier księcia Radziwiłła, obejmuje najwyższy urząd w naszej przybranej ojczyźnie. źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999 |
|
|
[...] w 1553 r. wydarzyła się historia godna awanturniczego romansu: Beata księżna Ostrogska przyobiecała była rękę córki, Halszki, Dymitrowi księciu Sanguszce, potem się jednak rozmyśliła. źródło: NKJP: Jerzy Ziomek: Renesans, 1995 |
|
|
Panią Luci wprowadzono na książęce pokoje. Potargana, posiniaczona i rozdygotana od płaczu piękność rzymskiego zaułka stanęła oko w oko z jednym z najwykwintniejszych przedstawicieli „wielkiego świata”, z wybrednym estetą, który zdążył już poznać całe piękno Europy, z księciem, któremu swatano na żonę córki królów i cesarzy. źródło: NKJP: Marian Brandys: Nieznany Książę Poniatowski, 1996 |
|
|
Utrwalono podział stanowy społeczeństwa, wydzielając ze stanu szlacheckiego osobny „stan magnacki” oraz nadając zamożnej szlachcie za gotówkę tytuły książąt, hrabiów i baronów. źródło: NKJP: Stefan Kieniewicz: Historia Polski 1795-1918, 1996 |
Skróty
4. poetów
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka określenia człowieka ze względu na jego działalność intelektualną
Połączenia
- książę poetów, reporterów
- nazywać, zwać kogoś księciem
Cytaty
|
[...] patrząc na szkic ludzkiego płodu trudno się oprzeć wrażeniu, że mistrz Leonardo czerpał jakąś tajemną wiedzę na temat ludzkiego organizmu. PRZERÓSŁ SWOJĄ EPOKĘ 500 lat do przodu. Nazywano go genialnym dyletantem, niekiedy księciem dyletantów. źródło: NKJP: Kazimierz Sikorski: Tajemnica geniuszu Da Vinci, prasa, 2006 |
|
|
Ignacy Krasicki, u szczytu sławy zwany księciem poetów i będący ozdobą królewskich obiadów czwartkowych, spędził w Wiecznym Mieście dwa lata na pogłębianiu wiedzy, zwiedzaniu zabytków i poznawaniu obyczajów rzymskiej społeczności, zwłaszcza duchowieństwa. źródło: NKJP: Marek Borucki: Polacy w Rzymie : od czasów Mieszka I do Jana Pawła II, 1995 |
|
|
Pożegnalny obiad zjadam w kantynie na najwyższym piętrze gmachu przy Avenue Appia. Jest członek Akademii Francuskiej Joseph Kessel, który rusza do Ameryki Łacińskiej. Kessel był księciem reporterów. źródło: NKJP: Lucjan Wolanowski: Upał i gorączka, 1996 |
|
|
Piero Antinori, który po przodkach odziedziczył tytuł markiza, ale enolodzy nazywają go księciem win, powiedział kiedyś ostrzegawczo: „We Włoszech wino robiło się zawsze łatwo. A to dlatego, że Włochy to kraj dla upraw winnych najlepszy. [...]”. źródło: NKJP: Eugeniusz Kabatc: Vinum sacrum et profanum : wino w kulturze, wino w naturze, wino na naszym stole, 2003 |
|
|
[...] w majątku Krawarz na Śląsku zmarł Michał Sędziwój, „książę alchemików”, znany w Europie jako Sendivogius Polonus, uczony zamieszkały przy wiele lat w rynku w Nowym Sączu, absolwent Akademii Krakowskiej, który potrafił przemieniać ołów w złoto. źródło: NKJP: Kalendarium Nowego Sącza, Dziennik Polski - Nowy Sącz , 2001-11-07 |
Składnia
|
|
+ | książę | + |
CZEGO
|
5. z bajki
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia osób wchodzących w relacje międzyludzkie
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | królewicz |
Połączenia
- wymarzony książę
- książę z bajki
- czekać na księcia
Cytaty
|
Jak mówią, skończyły się czasy, kiedy można było czekać na księcia z bajki lub liczyć na interwencję dobrej wróżki. źródło: NKJP: To nie ja będę Ligią, Dziennik Polski - Magazyn, 2000-03-10 |
|
|
Historia jak z bajki o Kopciuszku. Bankrutującą fabrykę chce uratować książę z Florydy. źródło: NKJP: Paweł Kwaśniewski, Leszek K. Talko; Współpraca Jacek Kalabiński: Jeszcze pół roku temu wydawało się, że sprzedaż skytrucków z Mielca będzie się liczyć w ... , Gazeta Wyborcza, 1995-02-03 |
|
|
Nieziemski dźwięk przenosił do krainy marzeń, skąd przybywał wymarzony książę z tysiąca baśni i codziennie wszeptywał do małego ucha najcudowniejsze ze słów. źródło: NKJP: Wiesława Maria Korczyńska: Wróć..., 2001 |
|
|
Kobiecie urodzonej i wychowanej w Polsce mężczyzna-obcokrajowiec wydaje się być księciem z bajki, który zabierze ją do innego, lepszego świata. źródło: NKJP: listy do cosmo, prasa, 1999 |
|
|
„Staramy się zachęcać kobiety właśnie do niezależności.” - mówi Ewa Sydor, Dyrektor Marketingu Levi Strauss Poland - „Do tego, aby nie czekały całe życie na księcia, aby zdały sobie sprawę z własnych możliwości i potencjału. [...]”. źródło: NKJP: Oprac. KAK: Księżniczka po polsku, Echo Dnia, 2006-05-10 |