Chronologizacja
1.a grupa osób
Definicja
Pochodzenie
Rzeczownik odczasownikowy (pierwotnie nazwa czynności, wtórnie skonkretyzowana) od rządzić (zob.).
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | gabinet, Rada Ministrów |
Połączenia
- aktualny, nowy, obecny, poprzedni; cały, własny rząd; rząd lewicowy, liberalny, prawicowy, rewolucyjny, tymczasowy; emigracyjny; londyński, lubelski; centralny; amerykański, austriacki, brytyjski, niemiecki, polski; koalicyjny
- rząd fachowców; Daszyńskiego, Hanny Suchockiej, Jerzego Buzka, Leszka Millera, Mieczysława Rakowskiego; premiera Tuska; PiS, PO, SLD; Armenii, Federacji Rosyjskiej, Meksyku, Niemiec, Polski, Rzeczypospolitej Polskiej; RP
- rząd na emigracji; w Berlinie, w Dublinie, w Londynie, w Moskwie, w Warszawie...
- rząd i administracja, rząd i armia, rząd i Sejm; opozycja i rząd, parlament i rząd, związki zawodowe i rząd
- członek, minister, premier, pełnomocnik, przedstawiciel, rzecznik, szef, wicepremier; obrady, posiedzenie; decyzja, deklaracja, działania, informacja, polityka, propozycja, reakcja, rozporządzenie, stanowisko; siedziba; dymisja, upadek, zmiana rządu
- absolutorium, poparcie dla rządu; apel do rządu; wotum nieufności wobec rządu
- atak na rząd
- dialog, konsultacje, negocjacje, pertraktacje, porozumienie, relacje, stosunki, umowa; konflikty, napięcia, nieporozumienia, spór między/pomiędzy rządem a kimś; kontrola nad rządem; konsultacje, rozmowy, ustalenia, uzgodnienia; współdziałanie, współpraca z rządem
- funkcja, posada, stanowisko; dyskusja, praca, zmiana; minister, przedstawiciel, wiceminister, wicepremier w rządzie
- rząd podał się do dymisji, upadł; obiecuje, zgłasza poprawkę; podjął/podejmuje decyzję, działania, kroki...
- urzędujący rząd
- tworzyć; obalić rząd
- kierować rządem
- apelować do rządu
- dyskutować, konsultować, negocjować, rozmawiać, uzgadniać, współdziałać, współpracować, wynegocjować z rządem
- wymusić/wymuszać na rządzie; (obowiązek, odpowiedzialność) ciąży, spoczywa na rządzie; zasiadać w rządzie
- w imieniu rządu; wspólnie z rządem
Cytaty
|
W rządzie w tej chwili trwa praca nad ustawą, która będzie mogła z tego tytułu osobom wówczas nie wynagrodzonym w sposób należyty dać rekompensatę w postaci bonów rekompensujących i zwiększających zakres powszechnej prywatyzacji w ten właśnie sposób. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 13.12.1995 |
|
|
Sejm staje przed dylematem, jak rozstrzygnąć kwestię absolutorium dla rządu, ponieważ w tym roku budżetowym działały co najmniej dwa rządy. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 31.08.1994 |
|
|
Już 16 listopada 1918 r. Piłsudski wysłał do rządów Ententy depesze notyfikujące powstanie państwa polskiego. źródło: NKJP: Waldemar Michowicz: Historia dyplomacji polskiej, 1995 |
|
|
W Warszawie rząd RFN podpisał z rządem polskim układ pokojowy (w sierpniu z ZSRR). źródło: NKJP: Teresa Torańska: Oni, 1997 |
|
|
Rząd dokładał starań, aby jak za dawnych czasów Rzym przyciągał turystów z całego świata. źródło: NKJP: Marek Borucki: Polacy w Rzymie : od czasów Mieszka I do Jana Pawła II, 1995 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rząd |
rządy |
|
| D. | rządu |
rządów |
|
| C. | rządowi |
rządom |
|
| B. | rząd |
rządy |
|
| N. | rządem |
rządami |
|
| Ms. | rządzie |
rządach |
|
| W. | rządzie |
rządy |
1.b posiedzenie
Definicja
Pochodzenie
Rzeczownik odczasownikowy (pierwotnie nazwa czynności, wtórnie skonkretyzowana) od rządzić (zob.).
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | Rada Ministrów, rządy |
Połączenia
- przekazać, wysłać na rząd
- coś stanie; omówić, uchwalić na rządzie
Cytaty
|
Dla mnie ta autopoprawka, którą przekazałam na rząd, była wypełnieniem kompromisu. źródło: NKJP: Stenogram z 74. posiedzenia Komisji Śledczej do zbadania ujawnionych w mediach zarzutów dotyczących przypadków korupcji podczas prac nad nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji (SRTV) w dniu 9 października 2003 r. |
|
|
Dostałam informację piątego, to jest w czwartek, że to staje na rządzie, że pani minister [...] przedłoży to na rząd [...]. źródło: NKJP: Stenogram z 79. posiedzenia Komisji Śledczej do zbadania ujawnionych w mediach zarzutów dotyczących przypadków korupcji podczas prac nad nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji (SRTV) w dniu 5 listopada 2003 r. |
|
|
To, czy on został złożony 23 lipca rano czy nie nie miało to najmniejszego znaczenia, ponieważ autopoprawka w tym kształcie, w którym trafiła na Radę Ministrów, po prostu została wysłana na rząd. źródło: NKJP: Kłopoty z dokumentami, Dziennik Polski, 2003-09-24 |
|
|
Klamka zapadła, premier podjął dla was niekorzystną decyzję, uchwalamy to na rządzie jutro, chyba że redaktor [...] załatwi z premierem coś innego. źródło: NKJP: Sygnał z Agory, Dziennik Polski, 2003-10-22 |
|
|
Biuro prasowe MWGzZ dało do zrozumienia, że kontyngenty „staną najprawdopodobniej na rządzie”. źródło: NKJP: Artur Morka, Jacek Pawlicki, Agnieszka Łakoma: Paliwa, Gazeta Wyborcza, 1996-05-07 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rząd |
rządy |
|
| D. | rządu |
rządów |
|
| C. | rządowi |
rządom |
|
| B. | rząd |
rządy |
|
| N. | rządem |
rządami |
|
| Ms. | rządzie |
rządach |
|
| W. | rządzie |
rządy |
2.a budynków
Definicja
Pochodzenie
psł. *rędъ 'szereg, rząd’ > ‘miejsce w szeregu, kolejność, następstwo’, ‘uporządkowanie, porządek, ład'
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Ilość, liczby i liczenie ogólne określenia ilości
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości przestrzeni ułożenie względem siebie
Połączenia
- dolny, pierwszy rząd
- rząd baraków, budynków, domów, kamienic, pawilonów; aut, samochodów, taksówek, tramwajów; drzwi, okien; kamieni, kolumn, słupków; foteli, krzeseł, ławek; drzew, krzewów; cyprysów, lip, palm, platanów, pni, sosen, topoli; guzików, orderów; cyfr, liczb, liter
- liczba, rozstawa rzędów
- (cztery, trzy) miejsca w rzędzie; gęstość, odległość w rzędzie
- siedzieć, stanąć, stać, ustawiać się; stawiać, ustawić w rzędzie; rosnąć; posiać, siać w rzędach; sadzenie w rzędzie
Cytaty
|
Jegomość wyróżniał się, poza muszką, ogromną zajęczą wargą, spod której wyłaniał się równiutki rząd białych zębów – jednak łatwo było zgadnąć, że dziadziunio nie ma co się chełpić amerykańskim uśmiechem, bo to sztuczna szczęka, nic więcej. źródło: NKJP: Mariusz Sieniewicz: Rebelia, 2007 |
|
|
Uderzył w rząd betonowych słupków, ubezpieczających jezdnię, zniósł kilka z nich, potem auto wyłamało rogatkę i „osiadło” na betonowej płycie, osłaniającej przepust pod torami. źródło: NKJP: Współpracownik: Jakby zbliżał się anioł śmierci..., Tygodnik Ciechanowski, 2006-01-01 |
|
|
Od tego czasu unieważnił dwie decyzje urzędników prezydenta, nakazał też wstrzymanie prac budowlanych w Rynku – mimo że remont ma się ku końcowi i robotnikom zostało do ułożenia kilka rzędów granitowej kostki. źródło: NKJP: Anna Kajtoch, Marta Paluch: Kto ryje pod rynkiem?, Gazeta Krakowska, 2006-07-28 |
|
|
Sala zabudowana była amfiteatralnie ustawionymi rzędami krzeseł i foteli, które łagodnie opadały ku dołowi, gdzie stał mały stolik. źródło: NKJP: Bronisław Świderski: Słowa obcego, 1998 |
|
|
[...] mamy wrażenie jakbyśmy znaleźli się w tunelu, przez który jak przez okno widzimy to, co znajduje się za nim, bo wszystkie drzewa rosną gęsto w rzędach, są w tym samym wieku i stykają się ze sobą koronami. źródło: NKJP: Krzysztof Pawłowski: MONOKULTURA LEŚNA NIE JEST LASEM, Zielone Brygady. Pismo Ekologów, 2000-07-01 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rząd |
rzędy |
|
| D. | rzędu |
rzędów |
|
| C. | rzędowi |
rzędom |
|
| B. | rząd |
rzędy |
|
| N. | rzędem |
rzędami |
|
| Ms. | rzędzie |
rzędach |
|
| W. | rzędzie |
rzędy |
Składnia
|
+ | rząd | + |
KOGO/CZEGO
|
2.b ludzie
Definicja
Pochodzenie
psł. *rędъ 'szereg, rząd’ > ‘miejsce w szeregu, kolejność, następstwo’, ‘uporządkowanie, porządek, ład'
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny rozrywka
Połączenia
- pierwszy, ostatni rząd
- rzędy klaszczą, krzyczą; bawiły się (znakomicie)
Cytaty
|
Aby wszyscy mogli zobaczyć artystów, dla ostatnich rzędów ustawiono ekran. źródło: NKJP: Tadeusz Płatek: Kiepura przyjechał!, Gazeta Krakowska, 2005-08-16 |
|
|
Dwa rzędy popijały w samolocie własnoręcznie wykonane drinki. źródło: NKJP: Tomasz Szlendak: Leniwe maskotki rekiny na smyczy, 2005 |
|
|
Gdy większość osób składających aktorce gratulacje posiłkowała się mikrofonem, ona rozmawiała z publicznością bez tego urządzenia. – Mogę głośniej – powiedziała w pewnej chwili, „ponad” oklaskami. – Nie trzeba – odkrzyknęły ostatnie rzędy II balkonu. – Słyszymy panią bez zarzutu. źródło: NKJP: Henryka Wach - Malicka: Panuje nad słowem jak czarodziejka Jubileusz 45-lecia krakowska aktorka Anna Polony obchodziła w środę w... Teatrze Śląskim, Dziennik Zachodni, 2005-12-03 |
|
|
Ale publiczność przy wszystkich bawi się znakomicie. O, choćby tam z tyłu. Całe rzędy falują. źródło: NKJP: (GeP): Rekordowa liczba uczestników, Gazeta Krakowska, 2002-01-21 |
|
|
Obwieszona mikrofonami i słuchawkami zaczyna ożywiać zmarznięty tłum. – Kiedy podnoszę ręce do góry, pierwsze rzędy klaszczą! źródło: NKJP: Igor Cieślicki: Na wyciągnięcie ręki, Trybuna Śląska, 2001-12-18 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rząd |
rzędy |
|
| D. | rzędu |
rzędów |
|
| C. | rzędowi |
rzędom |
|
| B. | rząd |
rzędy |
|
| N. | rzędem |
rzędami |
|
| Ms. | rzędzie |
rzędach |
|
| W. | rzędzie |
rzędy |
3. osiągnięć
Definicja
Pochodzenie
psł. *rędъ
Kwalifikacja tematyczna
ATEMATYCZNY
Połączenia
- w rzędzie (dojrzałych) artystów, (głównych) faworytów, (głównych) konkurentów, mistrzów, prekursorów czegoś, biznesowych rekinów; baranów, zbrodniarzy; mocarstw; (najbardziej) dochodowych koncernów; wielkich wydarzeń...
- awansować; !?należeć, zaliczać się; podnieść, wynieść, zaliczyć; spaść; sprowadzić, zepchnąć do rzędu kogoś /czegoś
- postawić, stawiać; znaleźć się w rzędzie kogoś / czegoś
Cytaty
|
Nie !?należę do rzędu kobiet, które łatwo rezygnują z życia. źródło: NKJP: Jan Brzechwa: Gdy owoc dojrzewa, 1958 |
|
|
Pierwszym punktem programu był Koncert potrójny C-dur op. 56 Beethovena. Nie zalicza się on do rzędu jego arcydzieł, a grywany bywa rzadko także dlatego, że dość trudno zebrać trójkę odpowiednich solistów. źródło: NKJP: Schaeffer śpiewa, Dziennik Polski - Kraj, 1999-11-23 |
|
|
Grody kasztelańskie nie były wielkie i zwykle nie miały przed sobą oszałamiających perspektyw. Większość z nich historia zdegradowała do rzędu wsi. źródło: NKJP: Włodzimierz Kalicki: Jak dzieliliśmy Polskę, Gazeta Wyborcza - Magazyn, 1998-03-13 |
|
|
[...] chociaż stan bezpieczeństwa ruchu w Polsce zaczął się powoli poprawiać, nadal pozostawia bardzo dużo do życzenia i stawia nas w rzędzie krajów niezwykle niebezpiecznych [...]. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 05.09.2001 |
|
|
Stosowanie nadajników III generacji wpływa na znaczną poprawę jakości i niezawodności nadawania programów. Obecna produkcja tych nowoczesnych urządzeń zaspakaja wszystkie potrzeby kraju i stawia tę dziedzinę twórczości technicznej w rzędzie czołowych osiągnięć świata. źródło: NKJP: B. W.: POLSKIE OSIĄGNIĘCIA TECHNICZNE, prasa, 1979 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rząd |
rzędy |
|
| D. | rzędu |
rzędów |
|
| C. | rzędowi |
rzędom |
|
| B. | rząd |
rzędy |
|
| N. | rzędem |
rzędami |
|
| Ms. | rzędzie |
rzędach |
|
| W. | rzędzie |
rzędy |
Inne uwagi
Zwykle lp
Składnia
|
|
+ | rząd | + |
CZEGO
|
Informacja normatywna
Uznawane za niepoprawne w połączeniu: należeć do rzędu jakichś osób
4. koński
Definicja
Pochodzenie
psł. *rędъ
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt zwierzęta domowe i hodowlane
Połączenia
- bogaty, wojskowy, zbrojny rząd; rząd jeździecki, koński
- rząd na konia
Cytaty
|
Jadący bok w bok z dziewczyną rycerz miał - nie można było tego przeoczyć - ospę za sobą, śladów nie kryła krótka szpakowata broda. Rząd gniadosza, na którym jechał, był mocno wystrzępiony, a kolczug, jaką nosił, nie noszono od czasów bitwy legnickiej. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Narrenturm, 2002 |
|
|
Do polowań na wiatraki siwkowi nie zakładano ciężkiego, bojowego, opancerzonego rzędu. źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Smoczy pazur, 2003 |
|
|
Jeźdźców obowiązuje następujący strój: czarny żakiet lub ciemna marynarka z cylindrem lub toczkiem, plastron, białe bryczesy, czarne buty z cholewami, ostrogi i białe rękawiczki. Obowiązującym rzędem jest siodło typu angielskiego i podwójna uzda (wędzidło i munsztuk z łańcuszkiem). źródło: NKJP: Wojtek Tworek z pomocą Mamy: Elementarz obserwatora WKKW, EKO-U Nas, 2003 |
|
|
Rzędy końskie przybrane były srebrem i złotem, a w bogatych strojach szlachty polskiej przyciągały wzrok sobolowe kołpaki z pióropuszami, zdobnymi w drogie kamienie. źródło: NKJP: Karol Olgierd Borchardt: Szaman morski, 1988 |
|
|
Na ekspozycji zobaczymy regalia, wyroby złotnicze, cenne okazy broni i rzędów końskich; uzbrojenie polskie i zachodnioeuropejskie. źródło: NKJP: (DAG): Perła baroku i prywatne apartamenty na Wawelu, Gazeta Krakowska, 2006-12-08 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rząd |
rzędy |
|
| D. | rzędu |
rzędów |
|
| C. | rzędowi |
rzędom |
|
| B. | rząd |
rzędy |
|
| N. | rzędem |
rzędami |
|
| Ms. | rzędzie |
rzędach |
|
| W. | rzędzie |
rzędy |
5. w biologii
Definicja
Pochodzenie
psł. *rędъ
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt
Połączenia
- osobny rząd
- rząd gadów, naczelnych, owadów, pajęczaków, ptaków, ssaków, ślimaków; dzięciołów, kuraków, nurów, perkozów, sów...; brodzących; gołębiowatych, wróblowatych; roślin
- rodzina i rząd
Cytaty
|
W rozwoju królestwa zwierzęcego najbardziej udane okazały się dwie linie: linia owadów, której kulminacją są owady rzędu błonkoskrzydłych, tworzące społeczności (takie jak mrówki i pszczoły), oraz linia kręgowców, która do najwyższej formy doszła w gatunku ludzkim. źródło: NKJP: Leszek Kołakowski: Bergson, 1997 |
|
|
Charakterystycznym składnikiem faun karbońskich są kolczaste krocionogi z rzędu Euphoberiida, osiągające kilkadziesiąt centymetrów długości ciała. źródło: NKJP: Jerzy Dzik: Dzieje życia na ziemi: wprowadzenie do paleobiologii, 2003 |
|
|
Wczesnym majowym rankiem, zaraz po tym, jak ruszyły pierwsze autobusy, [...] jakiś szaropióry przedstawiciel rodziny Columbidae, rzędu Columbiformes wdarł się do mojej kuchni, zdemolował ją i zanieczyścił białozielonkawymi odchodami. źródło: NKJP: Michał Komar: O obrotach losów i ciał, 1998 |
|
|
Klimat Australii sprzyja ciepłolubnym gadom (Reptilia). Występują tu przedstawiciele 3 rzędów: żółwie (Testudines), krokodyle (Crocodilia) oraz łuskonośne (Squamata) w skład którego wchodzą jaszczurki i węże. źródło: NKJP: Jrmo: Fauna Australii, Wikipedia.pl, 2009-06-01 |
|
|
Książka opisuje 17 rzędów ptaków, od nurów po dzięcioły. źródło: NKJP: Robert Paziewski: Klub Sprzedaży Wysyłkowej, Las Polski, 2009-10-16 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rząd |
rzędy |
|
| D. | rzędu |
rzędów |
|
| C. | rzędowi |
rzędom |
|
| B. | rząd |
rzędy |
|
| N. | rzędem |
rzędami |
|
| Ms. | rzędzie |
rzędach |
|
| W. | rzędzie |
rzędy |
Składnia
|
|
+ | rząd | + |
CZEGO
|
6. w gramatyce
Definicja
Pochodzenie
Rzeczownik od czasownika rządzić (zob.).
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Język
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | rekcja |
Połączenia
- rząd biernikowy, celownikowy, dopełniaczowy, miejscownikowy, narzędnikowy
- rząd czasownika, przyimka
- składnia rządu
Cytaty
|
Dotychczasowe przykłady pokazują dostatecznie jasno, że między tradycyjnym rządem a zgodą nie ma jakiejś istotnej różnicy. Mechanizm tych związków zasadza się na wymaganiu formy przez nadrzędnik, co nowsze opisy składni [...] nazywają AKOMODACJĄ. źródło: NKJP: Alicja Nagórko, Zarys gramatyki języka polskiego, 1996 |
|
|
[...] przymiotniki polskie na -alny są przeważnie tworzone od czasowników przechodnich o rządzie biernikowym, a nie od nieprzechodnich czasowników o rządzie dopełniaczowym [...]. źródło: NKJP: Unikalny?, Usenet -- pl.hum.polszczyzna, 2002-01-14 |
|
|
Jeśli chodzi o czasowniki, to często określony rząd jest stałą właściwością danego czasownika (wiąże się to z jego znaczeniem lub budową słowotwórczą) [...]. źródło: Internet |
|
|
Wiele czasowników cechuje rząd bezpośredni (bez pomocy przyimka) obok rządu przyimkowego, np.: Wierzyć czemu a. wierzyć w co [...]. źródło: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rząd |
rządy |
|
| D. | rządu |
rządów |
|
| C. | rządowi |
rządom |
|
| B. | rząd |
rządy |
|
| N. | rządem |
rządami |
|
| Ms. | rządzie |
rządach |
|
| W. | rządzie |
rządy |
Inne uwagi
Zwykle lp