UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

kanon

Chronologizacja

SPXVI, SJPXVII, STR, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Pochodzenie

łac. canōn 'prawidło, norma, zasada; zbiór świętych ksiąg rekomendowanych przez Kościół'

z gr. kanṓn

1. lektur

Definicja

zbiór tekstów o podstawowym znaczeniu

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka literatura

Połączenia

  • klasyczny, nowy, tradycyjny; podstawowy; światowy kanon; kanon kulturowy, literacki
  • kanon arcydzieł, gatunku, kultury, lektur, literatury, myśli
  • miejsce; zmiana w kanonie
  • ustalić kanon
  • należeć do kanonu; wybrać coś z kanonu

Cytaty

Do tego wszystkiego doszła jeszcze sprawa „Popiołów” Żeromskiego. Na ekrany kin wszedł właśnie dwuczęściowy film Andrzeja Wajdy według tej powieści należącej do kanonu lektur szkolnych i wywołało to zupełnie nieoczekiwane skutki.

źródło: NKJP: Antoni Libera: Madame, 2003

„Piękni dwudziestoletni” mają swoje niezaprzeczalne miejsce w kanonie literatury polskiej.

źródło: NKJP: Mirosław Pęczak: Prawdziwe zmyślenie, Polityka, 2008-10-11

Część książek, które trafiają do naszej redakcji wyślemy do Polaków mieszkających w Petersburgu. Będą to głównie książki historyczne oraz te należące do kanonu polskiej klasyki.

źródło: NKJP: Marta Ciemnoczołowska: Romanse dla pań, Głos Wielkopolski, 2004-03-15

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. kanon
 kanony
D. kanonu
 kanonów
C. kanonowi
 kanonom
B. kanon
 kanony
N. kanonem
 kanonami
Ms. kanonie
 kanonach
W. kanonie
 kanony

Inne uwagi

Zwykle lp

Składnia

bez ograniczeń + kanon +
CZEGO

2. ważne zasady

Definicja

zbiór ogólnie przyjętych zasad, ustaw, norm

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego

Połączenia

  • obowiązujący; klasyczny, tradycyjny kanon; współczesne kanony; kanon estetyczny, etyczny, moralny
  • kanon estetyki, mody, piękna, urody; postępowania, wartości, wiary, wiedzy, wychowania, wykształcenia, zachowania
  • przestrzegać kanonu
  • ustalić/ustalać, wyznaczać kanon czegoś
  • należeć do kanonu; odejść od kanonu
  • mieścić się w kanonie

Cytaty

Plaża to miejsce specyficzne - obowiązuje tu też szczególny kanon zachowań. Strój jest swobodny, ale nie możemy czuć się tak jak we własnym domu.

źródło: NKJP: Joanna Bogiel-Jażdżyk: Plaża z kulturą, Super Express, 2006

Zmieniły się kanony urody i cellulitis stał się defektem estetycznym.

źródło: NKJP: Olga Kowalczyk: Kto nie lubi pomarańczowej skórki, Cosmopolitan, 1999

Co prawda, operowanie pilarką nie należy do kanonu prac inżyniera leśnika, lecz etos ludzi zawodowo związanych z lasem jest jeden.

źródło: NKJP: Małgorzata Dworak: I Ogólnopolskie Otwarte Mistrzostwa Drwali w Tucholi, Las Polski, 2009-09-01

To krótki tekst, „liczący dziewięć rozbudowanych zdań”. Składa się z inwokacji, zasad określających stosunek składającego przysięgę do swojego nauczyciela i do sztuki (medycznej) oraz z ogólnych kanonów postępowania lekarskiego.

źródło: NKJP: Andrzej Szczeklik: Kore: o chorych, chorobach i poszukiwaniu duszy medycyny, 2007

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. kanon
 kanony
D. kanonu
 kanonów
C. kanonowi
 kanonom
B. kanon
 kanony
N. kanonem
 kanonami
Ms. kanonie
 kanonach
W. kanonie
 kanony

Składnia

bez ograniczeń + kanon +
CZEGO

3. święte księgi

Definicja

rel. 
zbiór ksiąg uznanych za święte

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół wyznania: zasady i prawdy wiary

Połączenia

  • kanon buddyjski, hebrajski, katolicki
  • kanon Nowego Testamentu, Starego Testamentu; świętych ksiąg
  • miejsce (księgi) w kanonie

Cytaty

Ma swoje święte księgi buddyzm. Obejmują one kanon ksiąg świętych i kanonicznych, spisany w języku pali i zwany tipitaka, czyli „trójkosz”. Sama już nazwa wskazuje, że kanon buddyjski składa się z trzech części [...].

źródło: NKJP: Witold Tyloch: Dzieje ksiąg Starego Testamentu: szkice z krytyki biblijnej, 1994

Kościół [...] twierdzi, że Józef nie miał wcześniej ani żony, ani dzieci. Z kolei wzmianka o braciach Jezusa pojawia się nawet w tekstach dopuszczonych przez Kościół do kanonu Nowego Testamentu. Trzeba jednak być bardzo ostrożnym z wnioskami.

źródło: NKJP: Adam Szostkiewicz: Cieśla, Dziewica i Bóg, Polityka, 2003-12-20

Tyloch podaje też, że wcale nie jest pewne to, iż kanon ST Żydzi ustalili na synodzie w Jabne, a wiele danych wskazuje wręcz, że ostatecznie stało się to dopiero gdzieś w III wieku.

źródło: Internet

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. kanon
 kanony
D. kanonu
 kanonów
C. kanonowi
 kanonom
B. kanon
 kanony
N. kanonem
 kanonami
Ms. kanonie
 kanonach
W. kanonie
 kanony

4. utwór muzyczny

Definicja

muz. 
utwór polifoniczny, w którym linię melodyczną głosu rozpoczynającego powtarzają kolejno wszystkie występujące głosy

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka muzyka

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  utwór

Połączenia

  • kanon Taize
  • kanon z Taize
  • śpiewać, wykonać, zaśpiewać kanon

Cytaty

Największe wrażenie wywarła na mnie odmawiana wspólnie, we wszystkich językach jednocześnie, modlitwa „Ojcze Nasz” oraz wspólne śpiewanie kanonów Taize, a także brat Roger, założyciel wspólnoty, który odwiedzał poszczególne namioty.

źródło: NKJP: (MATYS): Byliśmy w Barcelonie, Dziennik Bałtycki, 2001-01-09

W kościele św. Marcina grał w niedzielę fragmenty Bachowskiej „Kunst der Fuge”, a więc sięgnął po „koronę” muzyki polifonicznej. Bachowskie fugi i kanony w jego wykonaniu miały doskonałą konstrukcję i szlachetną postać brzmieniową.

źródło: NKJP: Anna Woźniakowska: Wieczór niedzielny, Dziennik Polski, 2008-07-01

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. kanon
 kanony
D. kanonu
 kanonów
C. kanonowi
 kanonom
B. kanon
 kanony
N. kanonem
 kanonami
Ms. kanonie
 kanonach
W. kanonie
 kanony

5. w prawie kościelnym

Definicja

rel. 
pojedynczy przepis prawny w prawie kościelnym

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół wyznania: zasady i prawdy wiary

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  przepis

Połączenia

  • kanon prawa kanonicznego
  • kanon dotyczy czegoś, mówi o czymś
  • zacytować kanon

Cytaty

Katechizm Kościoła Katolickiego stwierdza, że „separacja małżonków z utrzymaniem węzła małżeńskiego może być uzasadniona w pewnych przypadkach przewidzianych przez prawo kanoniczne” [...]. Szczegółowe normy w tym względzie podaje Kodeks Prawa Kanonicznego w kanonach 1151-1155.

źródło: NKJP: Marek Dziewiecki: Miłość przemienia: przezwyciężanie trudności w małżeństwie i rodzinie, 2007

Ksiądz Jankowski jest właściwie jedynym zwolennikiem budowy ołtarza z pieniędzy ze sprzedaży wina. [...] Zabrania [...] tego arcybiskup powołując się m.in. na brak zgody władz kościelnych, o której mówi kanon 286 prawa kanonicznego.

źródło: NKJP: (M.Ż.): Nieetyczny Monsignore?, Dziennik Bałtycki, 2005-01-28

„Nie wystarczy unikać herezji - cytował kanon 1324 [...] - lecz należy starannie wystrzegać się wszelkich błędów, które są jej bliskie” i „przestrzegać konstytucji i dekretów, na mocy których Stolica Apostolska zakazuje i zabrania głoszenia takich poglądów”.

źródło: Internet

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. kanon
 kanony
D. kanonu
 kanonów
C. kanonowi
 kanonom
B. kanon
 kanony
N. kanonem
 kanonami
Ms. kanonie
 kanonach
W. kanonie
 kanony

Skróty

kan.

6. część mszy

Definicja

rel. 
najważniejsza część mszy świętej

Noty o użyciu

Zapisywane również wielką literą.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół sakramenty i obrzędy religijne

Połączenia

  • kanon mszy świętej
  • kanon składa się z czegoś
  • odprawić kanon

Cytaty

We Mszy Świętej tylko kanon [...] jest stale taki sam, zaś „czytania”, psalm, Ewangelia, kazanie, część modlitw, pieśni śpiewane w czasie Mszy, a jeszcze kolor ornatu, zmieniają się w zależności od zaleceń kalendarza liturgicznego.

źródło: NKJP: Maria Mojzesowicz: Rozmowa o Mszy świętej, Wychowawca, 2009-01

Postawa kapłana (wzniesione ręce, pochylenie, przyklękanie) i gesty jakie wykonuje (wielokrotny znak krzyża) są również świadectwem wagi tej części mszy. Kanon składa się z kilku części [...].

źródło: Internet

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. kanon
 kanony
D. kanonu
 kanonów
C. kanonowi
 kanonom
B. kanon
 kanony
N. kanonem
 kanonami
Ms. kanonie
 kanonach
W. kanonie
 kanony

7. modlitwa

Definicja

rel. 
modlitwa eucharystyczna odmawiana w czasie najważniejszej części mszy

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół sakramenty i obrzędy religijne

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  modlitwa

Połączenia

  • kanon rzymski
  • wersja kanonu
  • odmówić/odmawiać kanon

Cytaty

„Na Wielkanoc miałem chrzest 22-letniego milicjanta, byli jego koledzy z milicji [...]. I teraz tych chłopców, którzy nie chodzą do Kościoła, mam męczyć łaciną? Zdecydowałem się [...] i odmówiłem kanon po polsku. Wytłumaczyłem to potem biskupowi, nie miał zastrzeżeń”.

źródło: NKJP: Jarosław Makowski, Marek Zając: Ks. Michal Czajkowski, Tygodnik Powszechny, 2001-06-04

Kanon rzymski w nowym rycie jest najbardziej uroczystą i najbardziej rozbudowaną z kilku modlitw eucharystycznych. Zasadniczo jest oparty na łacińskiej wersji kanonu, jednak nie jest dosłownym jego tłumaczeniem.

źródło: Internet

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. kanon
 kanony
D. kanonu
 kanonów
C. kanonowi
 kanonom
B. kanon
 kanony
N. kanonem
 kanonami
Ms. kanonie
 kanonach
W. kanonie
 kanony
Data ostatniej modyfikacji: 15.07.2013
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN