UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

republika

Chronologizacja

SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Pochodzenie

z fr. république

< łac. res publica (gdzie: res 'rzecz', publlca - przymiotnik r.ż. od publicus); dosłownie 'rzecz publiczna, dobra, własność państwowa; państwo'

1.a ustrój

Definicja

forma rządów polegająca na sprawowaniu władzy przez organy powoływane na określony czas w wyborach, a zasady tego wyboru określa konstytucja

Wymowa

[republika] lub pot. [republika]

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	republikanizm
	hiperonimy:	ustrój

Połączenia

republika federalna, parlamentarna, prezydencka; islamska, laicka, socjalistyczna, świecka
republika i demokracja
zasady; zwolennicy republiki
ogłosić, proklamować; obalić republikę
opowiedzieć/opowiadać się za republiką

Cytaty

	Ze względu na kompetencje i znaczenie prezydenta ustrój USA nazwano republiką prezydencką. źródło: NKJP: Andrzej Chwalba: Historia Powszechna. Wiek XIX, 2008
	[...] w ten sposób zgładził wielkiego wodza [...], który w latach pięćdziesiątych wystąpił przeciw cesarzowi i chciał ogłosić republikę. źródło: NKJP: Ryszard Kapuściński: Cesarz, 1978
	Pryncypat był zatem ustrojem pośrednim między republiką a monarchią. źródło: NKJP: Wojciech Dajczak: Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, 2009
	Oto kilka podstawowych informacji o San Marino... Powierzchnia: 61 km kw. Ludność: 27 tys. osób. [...] Ustrój: republika. źródło: NKJP: Futbolowy kopciuszek, Dziennik Polski, 2002-09-06
	[...] wróg Polski, Bismarck, zapowiadał, że wojna austriacko-rosyjska przyniesie odbudowanie Polski niepodległej, a równocześnie przestrzegał, że Rosja jest bliższa republice niżby się ludziom jego epoki wydawać mogło. źródło: NKJP: Henryk Wereszycki: Koniec sojuszu trzech cesarzy, 1977

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	republika	republiki
D.	republiki	republik

C.	republice	republikom
B.	republikę	republiki
N.	republiką	republikami
Ms.	republice	republikach
W.	republiko	republiki

Składnia

republika

(JAKA)

1.b państwo

Definicja

państwo, w którym osoby i organy sprawujące władze są wyłaniane w wyborach ma określony czas, a zasady tego wyboru określa konstytucja

Noty o użyciu

Używane w nazwach własnych, np. Republika Południowej Afryki, Ukraińska Republika Ludowa.

Wymowa

[republika] lub pot. [republika]

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

państwo

Połączenia

nadmorska, sąsiednia; mała; młoda; suwerenna, wolna; samozwańcza, separatystyczna republika; republika federalna, parlamentarna, prezydencka; islamska, laicka, socjalistyczna, świecka; republiki bałtyckie, nadbałtyckie; poradzieckie, postradzieckie
Republika Dominikany, Konga, Malty...
ambasador, kanclerz, konsul, ministrowie, politycy, premier, prezydent, przedstawiciel; armia, parlament, rząd, senat, władze; mieszkańcy, obywatele; ambasada, konsulat; granice, landy, obszar, stolica, teren, terytorium; gospodarka; konstytucja, flaga, obywatelstwo, prawo; niepodległość, suwerenność, upadek; dzieje republiki
stosunki, umowa z jakąś republiką
sytuacja, wojna w republice
republika powstała
podbić republikę
należeć do republiki
mieszkać w republice
u schyłku republiki

Cytaty

	Dwa razy republika była pod okupacją wojskową, ale tylko przez kilka miesięcy [...] źródło: NKJP: Jacek Derek: Poddani świętego Marina, Dziennik Zachodni, 2001-09-22
	Ostatni rząd republiki weimarskiej nie miał [...] chęci normalizacji stosunków ze swym wschodnim sąsiadem. źródło: NKJP: Waldemar Michowicz: Historia dyplomacji polskiej, 1995
	W nocy z wtorku na środę republikę na Morzu Karaibskim nawiedziło koszmarne w skutkach trzęsienie ziemi. źródło: NKJP: (bog): Trzęsienie ziemi na Haiti. MSZ szuka czterech Polaków, Gazeta Pomorska, 2010-01-13
	Rzeczpospolita Polska jest republiką demokratyczną, państwem prawa i porządku publicznego. źródło: NKJP: Grzegorz Mathea: IV Rzeczpospolita, 2005
	Monroe zajął zbyt przychylne stanowisko wobec republik latynoamerykańskich. źródło: NKJP: Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki, 2002

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	republika	republiki
D.	republiki	republik

C.	republice	republikom
B.	republikę	republiki
N.	republiką	republikami
Ms.	republice	republikach
W.	republiko	republiki

Składnia

republika

(JAKA)

2. związkowa

Definicja

jednostka administracyjna w niektórych państwach świata, mająca dużą samodzielność w zakresie polityki wewnętrznej

Wymowa

[republika] lub pot. [republika]

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa

Połączenia

republika autonomiczna; poszczególne; dawne republiki; republiki związkowe; radzieckie
republiki Związku Radzieckiego
republika wchodzi w skład czegoś
składać się z republik
dzielić się na republiki

Cytaty

	Zdaniem Jelcyna w Czeczenii „toczy się walka o integralność terytorialną Rosji”. - Żadna republika nie ma prawa opuszczać Federacji - powiedział we wczorajszym wystąpieniu telewizyjnym. źródło: NKJP: Andrzej Łomanowski: Żadnych marzeń, panowie, Gazeta Wyborcza, 1994-12-28
	Innych [...] działań wymaga współpraca z Polakami [...] w Abchazji – autonomicznej republice Gruzji. źródło: NKJP: Sprawozdanie z 15. posiedzenia Senatu RP w dniu 30 kwietnia 2002 r.
	Sojusz [...] ma rozpatrzyć nowe kandydatury w roku 2002. Wśród nich są trzy państwa bałtyckie: Estonia, Łotwa i Litwa - niegdyś sowieckie republiki. źródło: NKJP: (PAP): Obrona przeciwrakietowa niepokoi prezydenta Putina, Metropol, 2001-02-21
	Jugosławią rządziło kolektywne kierownictwo, którego zadaniem było strzec jedności federacji, złożonej z kilku republik o sporej autonomii. źródło: NKJP: Kalendarium 2002, Polityka, 2003-04-19

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	republika	republiki
D.	republiki	republik

C.	republice	republikom
B.	republikę	republiki
N.	republiką	republikami
Ms.	republice	republikach
W.	republiko	republiki

Składnia

republika

(JAKA)

3. poetów

Definicja

książk.

miejsce bądź środowisko zdominowane przez ludzi niezwykłych lub wybitnych i stanowiących zamkniętą grupę

Wymowa

[republika] lub pot. [republika]

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne

Połączenia

republika literacka
republika artystów, poetów, uczonych

Cytaty

	Na wspomnianej konferencji w Mikołowie widziałem liczną grupę młodych ludzi, dla których realia czasu, kiedy rodził się mit poety, muszą być prehistorią. I choć Mikołów to zapewne wyjątek, Republika Poetów [...], ta obecność młodzieży zdała mi się symptomatyczna. źródło: NKJP: Mirosław Pęczak: Pod gwiazdą rozpaczną, Polityka, 2001-12-08
	Podczas gdy stary Paryż od zawsze był królestwem malarzy, Nowy Jork wyrastał na nowe kulturalne i artystyczne imperium - republikę fotografów. źródło: NKJP: Kamila Sławińska: Nowy Jork. Przewodnik niepraktyczny, 2008
	W każdym razie obecnie mamy nadal do czynienia z małą republiką artystów, z dziwną międzynarodówką, odciętą od niewtajemniczonych, jak międzynarodówka znawców esperanta. źródło: NKJP: Czesław Miłosz: Próba porozumienia, Kultura, 1956
	Obaj należą do tej kosmopolitycznej republiki uczonych [...]. źródło: NKJP: Adam Krzemiński: Rady mędrców, Polityka, 2009-07-04

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	republika	republiki
D.	republiki	republik

C.	republice	republikom
B.	republikę	republiki
N.	republiką	republikami
Ms.	republice	republikach
W.	republiko	republiki

Składnia

	+	republika	+	KOGO
	+	republika	+	JAKA

Frazeologizmy

republika bananowa
republika kolesiów

Data ostatniej modyfikacji: 02.12.2012