UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

tonąć

Chronologizacja

1 połowa XV w., SStp

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. tonę
 toniemy
2 os. toniesz
 toniecie
3 os. tonie
 toną

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. tonąłem
+(e)m tonął
 tonęłam
+(e)m tonęła
 tonęłom
+(e)m tonęło
 tonęliśmy
+(e)śmy tonęli
 tonęłyśmy
+(e)śmy tonęły
2 os. tonąłeś
+(e)ś tonął
 tonęłaś
+(e)ś tonęła
 tonęłoś
+(e)ś tonęło
 tonęliście
+(e)ście tonęli
 tonęłyście
+(e)ście tonęły
3 os. tonął
 tonęła
 tonęło
 tonęli
 tonęły

bezosobnik: tonięto

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. będę tonął
będę tonąć
 będę tonęła
będę tonąć
 będę tonęło
będę tonąć
 będziemy tonęli
będziemy tonąć
 będziemy tonęły
będziemy tonąć
2 os. będziesz tonął
będziesz tonąć
 będziesz tonęła
będziesz tonąć
 będziesz tonęło
będziesz tonąć
 będziecie tonęli
będziecie tonąć
 będziecie tonęły
będziecie tonąć
3 os. będzie tonął
będzie tonąć
 będzie tonęła
będzie tonąć
 będzie tonęło
będzie tonąć
 będą tonęli
będą tonąć
 będą tonęły
będą tonąć

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. tońmy
2 os. toń
 tońcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. tonąłbym
bym tonął
 tonęłabym
bym tonęła
 tonęłobym
bym tonęło
 tonęlibyśmy
byśmy tonęli
 tonęłybyśmy
byśmy tonęły
2 os. tonąłbyś
byś tonął
 tonęłabyś
byś tonęła
 tonęłobyś
byś tonęło
 tonęlibyście
byście tonęli
 tonęłybyście
byście tonęły
3 os. tonąłby
by tonął
 tonęłaby
by tonęła
 tonęłoby
by tonęło
 tonęliby
by tonęli
 tonęłyby
by tonęły

bezosobnik: tonięto by

bezokolicznik: tonąć

imiesłów przysłówkowy współczesny: tonąc

gerundium: tonięcie

imiesłów przymiotnikowy czynny: tonący

odpowiednik aspektowy: utonąć

Pochodzenie

psł. *to(p)nǫti 'zacząć się topić, pogrążać się w wodzie'

W etymologicznej więzi z *topiti (zob.  topić  (1) kocięta).

1. w basenie

Definicja

tracić życie z powodu znalezienia się pod wodą i niemożności oddychania

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Bieg życia śmierć

CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia zbiorniki wodne

Relacje znaczeniowe

synonimy:  topić się

Połączenia

  • tonąć w falach, w powodzi, w stawie, w wodzie
  • holować, ratować tonącego
  • tonący chłopiec, człowiek, marynarz, wędkarz; tonąca dziewczynka

Cytaty

Pamiętasz, jak ratowałeś dzieci, które kąpały się w stawie i zaczęły tonąć?

źródło: NKJP: Marek Jarosz: Déja vu i inne opowiadania, 2003

Wśród huku i rozgardiaszu katastrofy kapitan, wyrzucony z mostku, wpadł do wody i zachłysnąwszy się, począł tonąć.

źródło: NKJP: Arkady Fiedler: Dziękuję ci, kapitanie, 1944

Połyskujący czerwienią Tyber usiany był masą głów. Ale nie wszystkim udało się wypłynąć. Wielu tonęło.

źródło: NKJP: Jan Dobraczyński: Święty miecz, 1949

Zabłąkany komar tonął w strużce wody mineralnej „Jedyna”.

źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Wniebowstąpienie, 2006

Składnia

bez ograniczeń + tonąć +
(w CZYM)

2. o łodzi

Definicja

przestawać unosić się na wodzie i iść na dno

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Transport transport wodny

Relacje znaczeniowe

synonimy:  zatapiać się

Połączenia

  • tonący okręt, statek; tonąca łódź

Cytaty

Zachybotał okręt, zadarł dziób wysoko w górę i począł tonąć. Woda z szumem wdarła się do ładowni i kajuty, zalała pokład.

źródło: NKJP: Hanna Kostyrko: Klechdy domowe, 1960

Statek zanurzał się szybko. Tonął bez wzruszenia, bez zgiełku, bez spazmów, bez świateł, bez protestu: cicho i łagodnie.

źródło: NKJP: Arkady Fiedler: Dziękuję ci, kapitanie, 1944

Galeon tonął, przełamany na pół. Marynarze klęczeli na pokładzie. Niektórzy próbowali ratować się na własną rękę, nie ufając Opatrzności. Wskakiwali do wody, prosto w paszcze rekinów.

źródło: NKJP: Karol Maliszewski: Faramucha, 2001

3. w błocie

Definicja

być zanurzonym głęboko w płynie lub w czymś grząskim

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia zbiorniki wodne

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii stan skupienia, trwałość materii

Relacje znaczeniowe

synonimy:  topić się

Połączenia

  • ulica tonęła
  • tonąć w bagnie, w błocie, w kałużach, w piachu, w trzęsawisku, w śniegu
  • tonąć po kostki

Cytaty

Całe podgrodzie tonęło w błocie, moda na rynsztoki jeszcze tu nie dotarła, od woźniców nikt nie wymagał, by uważali, co i gdzie robi ich koń.

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Smoczy pazur, 2003

Marek rzeczywiście tonął po kostki w wodzie. Odmrażanie wielkiej chłodni było przedsięwzięciem pracochłonnym, zwłaszcza że nie należała ona do najnowszych osiągnięć technicznych.

źródło: NKJP: Krystyna Boglar: Zobaczysz, że pewnego dnia..., 1996

Tonął w śnieżnym puchu i ledwie dobrnął pod Kralową Halę.

źródło: NKJP: Alfons Filar: Śladami tatrzańskich kurierów, 1995

Mieszkańcy od ponad 40 lat brną w piachu lub toną w kałużach.

źródło: NKJP: KAR: Jaworowa jak nowa, Gazeta Poznańska, 2002-10-09

Składnia

bez ograniczeń + tonąć +
(w CZYM)

4. o pomieszczeniu

Definicja

być zalanym cieczą w wyniku jakiegoś wypadku

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii stan skupienia, trwałość materii

Cytaty

Piwnica tonęła w wodzie, zalało węgiel, ziemniaki, meble, piec CO.

źródło: NKJP: Iwona Kuźniak: Wielkie pompowanie, Dziennik Zachodni, 2002-06-14

Gdy na miejscu zjawili się lekarze, miał podcięte żyły, szyję i ranę w okolicach klatki piersiowej. Cały pokój tonął we krwi.

źródło: NKJP: Jacek Bombor: Oszalał z miłości, Dziennik Zachodni, 2006-09-28

- Ja jej nie zabiłem - zapewniał Józef L. Policja nie dała mu wiary, bo mieszkanie tonęło we krwi. Była na podłodze, ścianach i meblach.

źródło: NKJP: Artur Drożdżak: Juhas zabił Jankę, Gazeta Krakowska, 2008-02-28

Składnia

bez ograniczeń + tonąć +
w CZYM

5. w fotelu

Definicja

zagłębiać się w czymś miękkim ze wszystkich stron

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości przestrzeni ułożenie względem siebie

Cytaty

Centralne miejsce zajmowało łóżko, w którym tonął okryty wieloma ciemnymi kocami chłopak.

źródło: NKJP: Dariusz Żukowski: Miłość morderców, 2009

Siedzieli u niej. Tonął w haftowanych poduszkach.

źródło: NKJP: Roman Bratny: Kolumbowie — rocznik 20, 1957

- Orelka! To ty?! I w tej samej chwili już Aurelia tonęła w jej miękkich objęciach, z nosem w płótnie białego fartucha, pachnącego tak znajomo żelazkiem i krochmalem.

źródło: NKJP: Małgorzata Musierowicz: Dziecko piątku, 1993

Składnia

bez ograniczeń + tonąć +
w CZYM

6. w garniturze

Definicja

wyglądać niekorzystnie w za dużym ubraniu

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Ubranie czynności, przedmioty i osoby związane z robieniem i noszeniem ubrań

Cytaty

Wyłysiałe czoło, za duży ciemny garnitur, zawsze tonął w rzeczach po starszym rodzeństwie.

źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Lewa, wspomnienie prawej, 2003

Pan Kleks jest średniego wzrostu, ale nie wiadomo zupełnie, czy jest gruby, czy chudy, albowiem cały tonie po prostu w swoim ubraniu.

źródło: NKJP: Jan Brzechwa, Akademia pana Kleksa, 1946

Składnia

bez ograniczeń + tonąć +
w CZYM

7. we mgle

Definicja

znajdując się w czymś, być niewidzialnym lub niesłyszalnym

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii dźwięki

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego zmysły

Relacje znaczeniowe

synonimy:  znikać

Połączenia

  • szczyt tonął; brzegi, domki tonęły
  • tonąć w chmurach, w ciemnościach, w cieniu, w czerni, we mgle, mroku, w oparach, w półmroku; w ciszy, w krzykach

Cytaty

Nad rzekę płytką, lecz bystrą i rwącą nadeszli o świcie. Oba brzegi tonęły w mlecznych oparach.

źródło: NKJP: Zofia Kossak: Przymierze, 1952

Polana tonęła w głębokim cieniu. Słońce zapadało już za wierzchołki drzew.

źródło: NKJP: Adam Bahdaj: Wakacje z duchami, 1962

Wierzchołek wznoszącej się nad nimi góry tonął w chmurach.

źródło: NKJP: Iwona Surmik: Talizman złotego smoka, 2002

Daleko, w drugim końcu pomieszczenia palił się rachityczny reflektor, oświetlając kolorowe roztańczone litery: „YŃSKI NA PREZ” – reszta napisu tonęła w ciemnościach.

źródło: NKJP: Marek Ławrynowicz: Pogoda dla wszystkich, 2003

Ulica Słowackiego tonęła w ciszy mimo pory wzmożonego ruchu ulicznego.

źródło: NKJP: Marek Krajewski: Głowa Minotaura, 2009

Składnia

bez ograniczeń + tonąć +
w CZYM

8. w kwiatach

Definicja

być czymś otoczonym ze wszystkich stron

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości przestrzeni ułożenie względem siebie

Połączenia

  • miasteczko, miasto, osiedle tonęło; wille tonęły
  • tonąć w kwiatach, w zieleni; w śmieciach

Cytaty

Kibitka tonęła w kwiatach. Generałowa jechała wśród szpaleru dam i oficerów.

źródło: NKJP: Marek Ławrynowicz: Diabeł na dzwonnicy, 1996

Miasteczko tonęło w zieleni, pola nad nim układały się tarasami.

źródło: NKJP: Wojciech Chmielewski: Kawa u Doroty, 2010

Mieszkańcy Błędowa dbają, by ta kapliczka zawsze tonęła w kolorowych kwiatach.

źródło: NKJP: (az): Kapliczka wśród kwiatów, Dziennik Zachodni, 2007-07-04

W dniu wyborów miasto tonęło w afiszach.

źródło: NKJP: Jarosław Orzeł: Walka do końca, Dziennik Zachodni, 2003-02-10

Przystanki przy głównych ulicach też toną w liściach.

źródło: NKJP: Martyna Staśko: Chodniki w miastach Zagłębia toną w liściach, Dziennik Zachodni, 2010-11-04

Składnia

bez ograniczeń + tonąć +
w CZYM

9. w długach

Definicja

nie radzić sobie z czymś, czego nagromadziło się w namiarze i co wymaga zbyt wiele wydatków lub wysiłku

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka cechy charakteru, temperamentu, zdolności i umiejętności

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Finanse czynności, przedmioty związane z pieniędzmi

Relacje znaczeniowe

synonimy:  pogrążać się

Połączenia

  • stocznia, szpital tonie
  • tonąć w długach

Cytaty

Chłop tonął w długach, nie miał co jeść, był niewolnikiem.

źródło: NKJP: Ryszard Kapuściński: Imperium, 2005

Dzięki kartom utrzymywał się jakoś na powierzchni życia... Choć ostatnio coraz częściej tonął.

źródło: NKJP: Marcin Wolski: Alterland, 2003

Im więcej danych, tym lepiej. – Lepiej? – zapytał ironicznie Szeremeta. – Nie toniecie już przypadkiem w danych, z których i tak nic nie wynika?

źródło: NKJP: Tomasz Konatkowski: Przystanek Śmierć, 2007

Chyżewski, jak cała policja, tonął w papierach i nie miał czasu na rozmowy z praworządną częścią społeczeństwa.

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Drzymalski przeciw Rzeczpospolitej, 2004

- Na początku postanowiłyśmy, że jak będzie brudno, posprząta ta, której będzie się chciało - mówi Monika. - Ale po kilku dniach tonęłyśmy w brudzie.

źródło: NKJP: Waldemar Szymczyk: Siedem dziewcząt w sterylnej czystości, Gazeta Wyborcza, 1994-08-11

Składnia

bez ograniczeń + tonąć +
(w CZYM)

10. w myślach

Definicja

skupiać się na czymś całkowicie, zapominając o innych rzeczach

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka nazwy działań intelektualnych człowieka

Relacje znaczeniowe

synonimy:  zatapiać się

Cytaty

Marzena tonęła przy barze w posępnych myślach, Łabiszewski znikł.

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Kisuny, 2008

W takich chwilach wystarczyło spojrzeć Blacharzowi w oczy, by zobaczyć największy strach. Blacharz tonął w nim tak całkowicie, że już nie wiedział, czy jeszcze jest, czy już go nie ma.

źródło: NKJP: Daniel Odija: Kronika umarłych, 2010

Cały tonął w życzliwości do nas i chęci przypodobania się.

źródło: NKJP: Arkady Fiedler: Orinoko, 1957

Składnia

bez ograniczeń + tonąć +
w CZYM

11. w kryzysie

Definicja

być w krytycznej sytuacji lub bardzo złym stanie

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające

Relacje znaczeniowe

synonimy:  grzęznąć, pogrążać się

Cytaty

Ale przewodniczący życzyłby sobie równocześnie, żebyście pisali także o praworządności władz i o skrupulatnym porządku w kraju, który do niedawna tonął w anarchii.

źródło: NKJP: Arkady Fiedler: Nowa przygoda: Gwinea, 1962

Następca Jacques'a Santera cieszy się w swojej ojczyźnie wielką popularnością - gdy jego koledzy z chadecji tonęli w korupcyjnych aferach, on zachował twarz.

źródło: NKJP: Małgorzata Alterman: Romano Prodi, Gazeta Wyborcza, 1999-03-25

Lecz gdy nadeszła pora zwrócenia wyspy jej właścicielom, przerażająca część ludności wciąż tonęła w mrokach analfabetyzmu, reszta, zaniedbana i skarlała, okazała się mało zdolna do nowoczesnego życia.

źródło: NKJP: Arkady Fiedler: Madagaskar okrutny czarodziej, 1969

Naszego nastroju nie podzielała jednak Ukraina, tonąca w kryzysie i wściekająca się na głupotę swych deputowanych.

źródło: NKJP: Andrzej Łomanowski: Przepraszam, kto tu rządzi?, Gazeta Wyborcza, 1993-11-03

Składnia

bez ograniczeń + tonąć +
w CZYM

Frazeologizmy

ktoś tonie we łzach
ktoś ucieka jak/niczym szczur z tonącego okrętu
ktoś uciekł jak/niczym szczur z tonącego okrętu

Przysłowia

Tonący brzytwy się chwyta
Tonący chwyta się brzytwy
Data ostatniej modyfikacji: 30.03.2016
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN