Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *buditi
1. ze snu
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego czynności i stany fizjologiczne
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | przebudzać, zbudzać | |
| antonimy: | usypiać |
Połączenia
- budzik, dźwięk, hałas, krzyk, słońce, szelest budzi
- budzić domowników, dzieci, żonę
- budzić do pracy, do szkoły
- budzić na apel, na śniadanie
- budzić w środku nocy
- budzić z drzemki, ze snu
Cytaty
|
Budzi mnie słońce wpadające do kajuty. źródło: NKJP: Andrzej Urbańczyk: Dziękuję ci, Pacyfiku, 1997 |
|
|
Ubrał się szybko, chwycił sandały i ręcznik, nie budząc Heleny, cichutko wymknął się z pokoju. źródło: NKJP: Manuela Gretkowska, Piotr Pietucha: Sceny z życia pozamałżeńskiego, 2003 |
|
|
Nie chciałem pani budzić rano telefonem - powiedział z uśmiechem. źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999 |
|
|
Czasami nocą budziły mnie śmiechy, odgłosy zabaw z kotem i stuk maszyny. źródło: NKJP: Anna Dymna, Elżbieta Baniewicz: Ona to ja, 1997 |
|
|
Budziło mnie gwałtowne bicie serca, siadałam na łóżku, z niechęcią i trudem wracając do rzeczywistości. źródło: NKJP: Halina Poświatowska: Opowieść dla przyjaciela, 1990 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
budzę |
budzimy |
|||
| 2 os. |
budzisz |
budzicie |
|||
| 3 os. |
budzi |
budzą |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
budziłem +(e)m budził |
budziłam +(e)m budziła |
budziłom +(e)m budziło |
budziliśmy +(e)śmy budzili |
budziłyśmy +(e)śmy budziły |
| 2 os. |
budziłeś +(e)ś budził |
budziłaś +(e)ś budziła |
budziłoś +(e)ś budziło |
budziliście +(e)ście budzili |
budziłyście +(e)ście budziły |
| 3 os. |
budził |
budziła |
budziło |
budzili |
budziły |
bezosobnik: budzono
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
będę budził będę budzić |
będę budziła będę budzić |
będę budziło będę budzić |
będziemy budzili będziemy budzić |
będziemy budziły będziemy budzić |
| 2 os. |
będziesz budził będziesz budzić |
będziesz budziła będziesz budzić |
będziesz budziło będziesz budzić |
będziecie budzili będziecie budzić |
będziecie budziły będziecie budzić |
| 3 os. |
będzie budził będzie budzić |
będzie budziła będzie budzić |
będzie budziło będzie budzić |
będą budzili będą budzić |
będą budziły będą budzić |
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
budźmy |
|
| 2 os. |
budź |
budźcie |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
budziłbym bym budził |
budziłabym bym budziła |
budziłobym bym budziło |
budzilibyśmy byśmy budzili |
budziłybyśmy byśmy budziły |
| 2 os. |
budziłbyś byś budził |
budziłabyś byś budziła |
budziłobyś byś budziło |
budzilibyście byście budzili |
budziłybyście byście budziły |
| 3 os. |
budziłby by budził |
budziłaby by budziła |
budziłoby by budziło |
budziliby by budzili |
budziłyby by budziły |
bezosobnik: budzono by
bezokolicznik: budzić
imiesłów przysłówkowy współczesny:
budząc
gerundium: budzenie
rodzaj gramatyczny: ndk
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | budzenie |
budzenia |
| D. | budzenia |
budzeń |
| C. | budzeniu |
budzeniom |
| B. | budzenie |
budzenia |
| N. | budzeniem |
budzeniami |
| Ms. | budzeniu |
budzeniach |
| W. | budzenie |
budzenia |
imiesłów przymiotnikowy czynny: budzący
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | budzący |
budzący |
budzący |
budzące |
budząca |
| D. | budzącego |
budzącego |
budzącego |
budzącego |
budzącej |
| C. | budzącemu |
budzącemu |
budzącemu |
budzącemu |
budzącej |
| B. | budzącego |
budzącego |
budzący |
budzące |
budzącą |
| N. | budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącą |
| Ms. | budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | budzący |
budzący |
budzące |
budzące |
| D. | budzących |
budzących |
budzących |
budzących |
| C. | budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącym |
| B. | budzących |
budzących |
budzących |
budzące |
| N. | budzącymi |
budzącymi |
budzącymi |
budzącymi |
| Ms. | budzących |
budzących |
budzących |
budzących |
imiesłów przymiotnikowy bierny: budzony
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | budzony |
budzony |
budzony |
budzone |
budzona |
| D. | budzonego |
budzonego |
budzonego |
budzonego |
budzonej |
| C. | budzonemu |
budzonemu |
budzonemu |
budzonemu |
budzonej |
| B. | budzonego |
budzonego |
budzony |
budzone |
budzoną |
| N. | budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzoną |
| Ms. | budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzonej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | budzeni |
budzeni |
budzone |
budzone |
| D. | budzonych |
budzonych |
budzonych |
budzonych |
| C. | budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzonym |
| B. | budzonych |
budzonych |
budzonych |
budzone |
| N. | budzonymi |
budzonymi |
budzonymi |
budzonymi |
| Ms. | budzonych |
budzonych |
budzonych |
budzonych |
Składnia
|
+ | budzić | + |
KOGO +
(z CZEGO) +
(CZYM)
|
2. z zadumy
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | przebudzać, zbudzać |
Połączenia
- budzić do życia, do czynu, do działania
- budzić z ekstazy, z letargu, z marazmu, z odrętwienia, z osłupienia, ze śpiączki, z uśpienia, z zadumy, z zamyślenia
Cytaty
|
Delikatny dźwięk dzwonka za plecami budzi ją z zadumy. źródło: Internet |
|
|
Otwierają się drzwi kaplicy i do środka wpada fala orzeźwiającego powietrza, budząc z religijnej ekstazy krzyczące i płaczące staruszki. źródło: NKJP: Miłada Jędrysik, Gazeta Wyborcza, 1994-05-13 |
|
|
W niczyich ustach wyraz „Polska” nie brzmiał tak szlachetnie, nikt również nie używał go tak często. Tym słowem umiał on budzić z uśpienia umysły, którym by inaczej nie zdołał narzucić paru wiadomości o Kajetanie Koźmianie. źródło: NKJP: Jan Parandowski: Niebo w płomieniach, 1988 |
|
|
Szukał idei stymulujących, nie podlegających dyskusji, które należy traktować jak dogmat. Za ich pośrednictwem budził z apatycznej drzemki i gniewnie atakował tych, którzy wywiesili sztandar rezygnacji. źródło: NKJP: Krystyna Ratajska: Neomesjanistyczni spadkobiercy Mickiewicza, 1997 |
|
|
Pocałunek może budzić do życia; niczym w baśni o śpiącej królewnie. źródło: IPI PAN: Katarzyna Ostrowska: Sny – klucz, 2001 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
budzę |
budzimy |
|||
| 2 os. |
budzisz |
budzicie |
|||
| 3 os. |
budzi |
budzą |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
budziłem +(e)m budził |
budziłam +(e)m budziła |
budziłom +(e)m budziło |
budziliśmy +(e)śmy budzili |
budziłyśmy +(e)śmy budziły |
| 2 os. |
budziłeś +(e)ś budził |
budziłaś +(e)ś budziła |
budziłoś +(e)ś budziło |
budziliście +(e)ście budzili |
budziłyście +(e)ście budziły |
| 3 os. |
budził |
budziła |
budziło |
budzili |
budziły |
bezosobnik: budzono
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
będę budził będę budzić |
będę budziła będę budzić |
będę budziło będę budzić |
będziemy budzili będziemy budzić |
będziemy budziły będziemy budzić |
| 2 os. |
będziesz budził będziesz budzić |
będziesz budziła będziesz budzić |
będziesz budziło będziesz budzić |
będziecie budzili będziecie budzić |
będziecie budziły będziecie budzić |
| 3 os. |
będzie budził będzie budzić |
będzie budziła będzie budzić |
będzie budziło będzie budzić |
będą budzili będą budzić |
będą budziły będą budzić |
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
budźmy |
|
| 2 os. |
budź |
budźcie |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
budziłbym bym budził |
budziłabym bym budziła |
budziłobym bym budziło |
budzilibyśmy byśmy budzili |
budziłybyśmy byśmy budziły |
| 2 os. |
budziłbyś byś budził |
budziłabyś byś budziła |
budziłobyś byś budziło |
budzilibyście byście budzili |
budziłybyście byście budziły |
| 3 os. |
budziłby by budził |
budziłaby by budziła |
budziłoby by budziło |
budziliby by budzili |
budziłyby by budziły |
bezosobnik: budzono by
bezokolicznik: budzić
imiesłów przysłówkowy współczesny:
budząc
gerundium: budzenie
rodzaj gramatyczny: ndk
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | budzenie |
budzenia |
| D. | budzenia |
budzeń |
| C. | budzeniu |
budzeniom |
| B. | budzenie |
budzenia |
| N. | budzeniem |
budzeniami |
| Ms. | budzeniu |
budzeniach |
| W. | budzenie |
budzenia |
imiesłów przymiotnikowy czynny: budzący
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | budzący |
budzący |
budzący |
budzące |
budząca |
| D. | budzącego |
budzącego |
budzącego |
budzącego |
budzącej |
| C. | budzącemu |
budzącemu |
budzącemu |
budzącemu |
budzącej |
| B. | budzącego |
budzącego |
budzący |
budzące |
budzącą |
| N. | budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącą |
| Ms. | budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | budzący |
budzący |
budzące |
budzące |
| D. | budzących |
budzących |
budzących |
budzących |
| C. | budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącym |
| B. | budzących |
budzących |
budzących |
budzące |
| N. | budzącymi |
budzącymi |
budzącymi |
budzącymi |
| Ms. | budzących |
budzących |
budzących |
budzących |
imiesłów przymiotnikowy bierny: budzony
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | budzony |
budzony |
budzony |
budzone |
budzona |
| D. | budzonego |
budzonego |
budzonego |
budzonego |
budzonej |
| C. | budzonemu |
budzonemu |
budzonemu |
budzonemu |
budzonej |
| B. | budzonego |
budzonego |
budzony |
budzone |
budzoną |
| N. | budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzoną |
| Ms. | budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzonej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | budzeni |
budzeni |
budzone |
budzone |
| D. | budzonych |
budzonych |
budzonych |
budzonych |
| C. | budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzonym |
| B. | budzonych |
budzonych |
budzonych |
budzone |
| N. | budzonymi |
budzonymi |
budzonymi |
budzonymi |
| Ms. | budzonych |
budzonych |
budzonych |
budzonych |
Składnia
|
|
+ | budzić | + |
KOGO +
z CZEGO | do CZEGO
|
3. uczucia
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka
Połączenia
- czyjaś postawa, sprawa, ustawa budzi coś
- budzić emocje, lęk, nadzieje, niepokój, niesmak, obawy, podejrzenia, podziw, postrach, respekt, sensację, sprzeciw, sympatię, szacunek, wątpliwości, wesołość, wstręt, zainteresowanie, zastrzeżenia, zazdrość, zdumienie, zdziwienie
- budzić coś !?u ludzi, !?u przeciwników, !?u rozmówców, !?u słuchaczy
- budzić coś w człowieku, w dziecku, w kolegach, w ludziach, w nas, w sercach, w społeczeństwie, w umysłach
- coś może, powinno budzić
Cytaty
|
Żywy, obdarzony bystrą inteligencją i osobistym urokiem, budził powszechną sympatię. źródło: NKJP: Ryszard Matuszewski: Alfabet, 2004 |
|
|
Wina oskarżonej nie budzi wątpliwości - napisano w uzasadnieniu wyroku. źródło: NKJP: Piotr Głuchowski, Włodzimierz Nowak, Gazeta Wyborcza, 1996-05-10 |
|
|
Nie wiem dlaczego, ale ten zapach suchych liści i wilgotnej ziemi działa na mnie podobnie jak mgła: budzi wspomnienia dzieciństwa. źródło: NKJP: Andrzej Bobkowski: Szkice piórkiem, 1997 |
|
|
Nie mówił o tym nikomu i pragnął jak najprędzej zapomnieć, ale obraz uporczywie powracał, budząc lęk, powodując suchość w gardle. źródło: NKJP: Włodzimierz Kowalewski: Światło i lęk. Opowiadania starej daty, 2003 |
|
|
Lubił też dużo opowiadać o naprawach zegarów. Na czym się znał świetnie. Niestety, nie budził !?u rozmówców sympatii. źródło: NKJP: Władysław Terlecki: Drabina Jakubowa albo podróż, 1988 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
budzę |
budzimy |
|||
| 2 os. |
budzisz |
budzicie |
|||
| 3 os. |
budzi |
budzą |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
budziłem +(e)m budził |
budziłam +(e)m budziła |
budziłom +(e)m budziło |
budziliśmy +(e)śmy budzili |
budziłyśmy +(e)śmy budziły |
| 2 os. |
budziłeś +(e)ś budził |
budziłaś +(e)ś budziła |
budziłoś +(e)ś budziło |
budziliście +(e)ście budzili |
budziłyście +(e)ście budziły |
| 3 os. |
budził |
budziła |
budziło |
budzili |
budziły |
bezosobnik: budzono
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
będę budził będę budzić |
będę budziła będę budzić |
będę budziło będę budzić |
będziemy budzili będziemy budzić |
będziemy budziły będziemy budzić |
| 2 os. |
będziesz budził będziesz budzić |
będziesz budziła będziesz budzić |
będziesz budziło będziesz budzić |
będziecie budzili będziecie budzić |
będziecie budziły będziecie budzić |
| 3 os. |
będzie budził będzie budzić |
będzie budziła będzie budzić |
będzie budziło będzie budzić |
będą budzili będą budzić |
będą budziły będą budzić |
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
budźmy |
|
| 2 os. |
budź |
budźcie |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
budziłbym bym budził |
budziłabym bym budziła |
budziłobym bym budziło |
budzilibyśmy byśmy budzili |
budziłybyśmy byśmy budziły |
| 2 os. |
budziłbyś byś budził |
budziłabyś byś budziła |
budziłobyś byś budziło |
budzilibyście byście budzili |
budziłybyście byście budziły |
| 3 os. |
budziłby by budził |
budziłaby by budziła |
budziłoby by budziło |
budziliby by budzili |
budziłyby by budziły |
bezosobnik: budzono by
bezokolicznik: budzić
imiesłów przysłówkowy współczesny:
budząc
gerundium: budzenie
rodzaj gramatyczny: ndk
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | budzenie |
budzenia |
| D. | budzenia |
budzeń |
| C. | budzeniu |
budzeniom |
| B. | budzenie |
budzenia |
| N. | budzeniem |
budzeniami |
| Ms. | budzeniu |
budzeniach |
| W. | budzenie |
budzenia |
imiesłów przymiotnikowy czynny: budzący
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | budzący |
budzący |
budzący |
budzące |
budząca |
| D. | budzącego |
budzącego |
budzącego |
budzącego |
budzącej |
| C. | budzącemu |
budzącemu |
budzącemu |
budzącemu |
budzącej |
| B. | budzącego |
budzącego |
budzący |
budzące |
budzącą |
| N. | budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącą |
| Ms. | budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | budzący |
budzący |
budzące |
budzące |
| D. | budzących |
budzących |
budzących |
budzących |
| C. | budzącym |
budzącym |
budzącym |
budzącym |
| B. | budzących |
budzących |
budzących |
budzące |
| N. | budzącymi |
budzącymi |
budzącymi |
budzącymi |
| Ms. | budzących |
budzących |
budzących |
budzących |
imiesłów przymiotnikowy bierny: budzony
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | budzony |
budzony |
budzony |
budzone |
budzona |
| D. | budzonego |
budzonego |
budzonego |
budzonego |
budzonej |
| C. | budzonemu |
budzonemu |
budzonemu |
budzonemu |
budzonej |
| B. | budzonego |
budzonego |
budzony |
budzone |
budzoną |
| N. | budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzoną |
| Ms. | budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzonej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | budzeni |
budzeni |
budzone |
budzone |
| D. | budzonych |
budzonych |
budzonych |
budzonych |
| C. | budzonym |
budzonym |
budzonym |
budzonym |
| B. | budzonych |
budzonych |
budzonych |
budzone |
| N. | budzonymi |
budzonymi |
budzonymi |
budzonymi |
| Ms. | budzonych |
budzonych |
budzonych |
budzonych |
Składnia
|
|
+ | budzić | + |
CO +
(w KIM | !?u KOGO)
|
Informacja normatywna
Uznawane za niepoprawne: budzić coś u kogo