Chronologizacja
Pochodzenie
łac. dēmocratia
z gr. dēmokratía 'władza ludu'
1.a ustrój
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa doktryny i poglądy polityczne
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | ludowładztwo | |
| antonimy: | autarchia, jednowładztwo, jedynowładztwo | |
| hiperonimy: | ustrój |
Połączenia
- liberalna, kapitalistyczna; silna; dzisiejsza, nowoczesna; amerykańska, brytyjska, polska... demokracja; demokracja obywatelska, polityczna; pluralistyczna, wielopartyjna; bezpośrednia, konstytucyjna, parlamentarna, przedstawicielska, sterowana; szlachecka; ateńska
- demokracja typu anglosaskiego, brytyjskiego, zachodniego...
- demokracja w Europie, w krajach (Ameryki Łacińskiej, Europy Środkowej), w świecie (arabskim, zachodnim); w Chile, w Iraku, w Polsce...; w stylu (zachodnim)
- demokracja i dobrobyt, demokracja i gospodarka (rynkowa), demokracja i kapitalizm, demokracja i postęp, demokracja i praworządność, demokracja i reformy, demokracja i republika, demokracja i rządy prawa, demokracja i samorządność, demokracja i sprawiedliwość, demokracja i swobody obywatelskie, demokracja i tolerancja; dyktatura i demokracja, konstytucja i demokracja, niepodległość i demokracja, pluralizm i demokracja, pokój i demokracja, suwerenność i demokracja, wolność i demokracja
- duch, ideały, istota, mechanizmy, model, podstawy, reguły, system, ustrój, zasady; filar, fundament, kolebka, ostoja, wzór; dobrodziejstwa, siła, stabilność, triumf, zalety, zdobycze, zwycięstwo; kryzys, słabości, upadek, wady, zagrożenia; obrońca, teoretycy, zwolennicy; krytyka, lekcja, poszanowanie; pozory; historia demokracji
- szacunek; niebezpieczeństwo, zagrożenie dla demokracji; droga; zaufanie; nienawiść do demokracji; egzamin, kpina z demokracji
- szanse; atak, zamach na demokrację; bojownicy; troska, walka o demokrację; wiara w demokrację
- marzenia o demokracji; życie w demokracji
- groźny, zabójczy dla demokracji; daleki od demokracji
- sprzeczny z demokracją
- demokracja nastała, panuje gdzieś, przyszła, rodzi się w bólach, zapanowała gdzieś; wygrała, zwyciężyła; opiera się na debacie, wolności..., wymaga czasu, stabilizacji...
- bronić, służyć; zagrażać demokracji
- akceptować, budować, popierać, przywrócić, rozumieć, stworzyć, szanować, tworzyć, umacniać, uratować, wprowadzić, wywalczyć, zbudować; krytykować, niszczyć, odrzucać, zniszczyć demokrację
- dorosnąć do demokracji; korzystać z demokracji;
- dążenie, przejście do demokracji
- walczyć o demokrację; wierzyć w demokrację
- obowiązywać w demokracji
Cytaty
|
Odkąd nastała tu wielopartyjna demokracja, Kenijczycy nauczyli się jednego - wybory oznaczają niebezpieczeństwo. źródło: NKJP: Wojciech Jagielski: Zwycięzca bierze wszystko, Gazeta Wyborcza, 1997-08-02 |
|
|
Kompromis taki powiódł się w Hiszpanii, jego skutkiem była transformacja frankistowskiego despotyzmu w system parlamentarnej demokracji. źródło: NKJP: Andrzej Garlicki: Karuzela: rzecz o Okrągłym Stole cz. 1, 2004 |
|
|
Po wysłuchaniu obszernego sprawozdania posła sprawozdawcy, pana Wielowieyskiego, widzimy, jak trudno wprowadzić demokrację w naszym kraju. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 05.03.1993 |
|
|
Papier nas nie przeniesie w lata 70. z całą ich dramaturgią - z monopolem władzy, z demokracją ograniczoną przez układ sił międzynarodowych, z nielegalnymi represjami stosowanymi przez władze [...]. źródło: NKJP: Jacek Żakowski: Kamikadze w imperium bez granic, Polityka, 2005-09-17 |
|
|
[...] demokracja stanowi kres rozwoju systemów politycznych i prędzej czy później zapanuje powszechnie na świecie [...]. źródło: NKJP: Ryszard Kapuściński: Lapidaria IV-VI, 2008 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | demokracja |
demokracje |
|
| D. | demokracji |
demokracji |
neut |
| demokracyj |
char | ||
| C. | demokracji |
demokracjom |
|
| B. | demokrację |
demokracje |
|
| N. | demokracją |
demokracjami |
|
| Ms. | demokracji |
demokracjach |
|
| W. | demokracjo |
demokracje |
Inne uwagi
Zwykle lp
1.b państwo
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa
Połączenia
- największa demokracja; europejskie, zachodnie, zachodnioeuropejskie; nowoczesne, współczesne; dojrzałe, rozwinięte, stabilne, ustabilizowane; młode; świeckie demokracje
- demokracje Europy
- demokracje na świecie
- demokracje pomagają komuś
- (reguły, rozwiązania) przyjęte w demokracjach
Cytaty
|
Jako obywatel wzorcowej zachodniej demokracji z trzydziestopięcioletnim stażem pragnę zaświadczyć [...], że to właśnie system demokratyczny lustruje nas na każdym kroku. źródło: NKJP: Bronisław Świderski: Asystent śmierci. Powieść o karykaturach Mahometa, o miłości i nienawiści w Europie, 2007 |
|
|
Było to niezłe państwo, stosunkowo dobrze funkcjonująca demokracja w morzu różnych dyktatur, chociaż daleko jej było do czeskich wyobrażeń o „wzorowej demokracji”. źródło: NKJP: Alesz Novotny: Bez rozwiązania problemu sudeckiego Czesi nie znajdą swego miejsca w Europie, Gazeta Wyborcza, 1997-01-22 |
|
|
Polska jest demokracją parlamentarną, opierającą się na trójpodziale władzy [...]. źródło: NKJP: Internet |
|
|
Projekt ten może [...] torować drogę do odbudowy tradycyjnie silnych w europejskich demokracjach więzi wojska ze społeczeństwem [...]. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 28.08.2002 |
|
|
W Niemczech wciąż jeszcze budzi opory fakt, że Niemcy są wraz z innymi demokracjami współodpowiedzialne za pokój w odległych krajach. źródło: NKJP: Adam Krzemiński: Burza nad Atlantykiem, Polityka, 2002-10-12 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | demokracja |
demokracje |
|
| D. | demokracji |
demokracji |
neut |
| demokracyj |
char | ||
| C. | demokracji |
demokracjom |
|
| B. | demokrację |
demokracje |
|
| N. | demokracją |
demokracjami |
|
| Ms. | demokracji |
demokracjach |
|
| W. | demokracjo |
demokracje |
2. stronnictwo
Definicja
Noty o użyciu
Występuje w nazwach własnych partii politycznych, np. Chrześcijańska Demokracja III RP, Nowa Demokracja.
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa doktryny i poglądy polityczne
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | stronnictwo |
Połączenia
- tradycyjna demokracja
- przedstawiciele demokracji
- demokracja głosuje za czymś, popiera projekt, ustawę, wniosek...
Cytaty
|
Zarówno narodowa demokracja, jak i konserwatyści parli do rozprawy z Hromadą [...]. źródło: NKJP: Joanna Januszewska-Jurkiewicz: Stosunki narodowościowe na Wileńszczyźnie w latach 1920-1939, 2010 |
|
|
W imieniu połączonych kół Nowej Demokracji oraz Polskiej Partii Socjalistycznej za chwilę stanowisko wyrazi pan poseł Ikonowicz [...]. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 26.04.1995 |
|
|
[...] mieszkańcy słowackiego Podtatrza w czasie wyborów parlamentarnych poparli chrześcijańską demokrację, a nie HZDS premiera Vladimira Mecziara. źródło: NKJP: mag: Ogołocone miasta spiskie, Tygodnik Podhalański, 1997 |
|
|
Lenin, Trocki i ich kompani już zatruli się zgniłym jadem władzy, o czym świadczy ich haniebny stosunek do [...] do całej sumy tych spraw, o których triumf walczyła demokracja. źródło: NKJP: Józef Hen: Bruliony profesora T., 2006 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | demokracja |
demokracje |
|
| D. | demokracji |
demokracji |
neut |
| demokracyj |
char | ||
| C. | demokracji |
demokracjom |
|
| B. | demokrację |
demokracje |
|
| N. | demokracją |
demokracjami |
|
| Ms. | demokracji |
demokracjach |
|
| W. | demokracjo |
demokracje |
Składnia
|
+ | demokracja | + |
JAKA
|
3. w grupie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne
Połączenia
- partyjna, pracownicza, wewnątrzpartyjna, wewnętrzna; autentyczna, pełna, prawdziwa, rzeczywista; zdrowa demokracja
- demokracja w miejscu (pracy), w partii, w rodzinie, w zakładzie (pracy), w zespole
- demokracja panuje, zapanowała gdzieś
- chcieć demokracji
Cytaty
|
Mąż i ojciec dokonuje cudów, by zachowując wszelkie pozory rodzinnej demokracji, ostatecznie pojechać na urlop w wybranym przez siebie kierunku. źródło: NKJP: ADAM: Jeden bez kota, Dziennik Polski, 2006-11-23 |
|
|
Wśród hodowców gołębi pocztowych panuje prawdziwa demokracja. Tu profesor wyższej uczelni i robotnik czy rolnik są kolegami, mówią do siebie po imieniu, [...] niejednokrotnie ten z tytułami uczy się od tego mniej wykształconego. źródło: NKJP: Marian Satała: Nie wróciły do domu, Gazeta Krakowska, 2006-02-03 |
|
|
Profesorowi zajmującemu się demokracją w zakładach pracy zaproponowałam, że napiszę, jak komunistyczna władza zniszczyła rady robotnicze w Polsce. źródło: NKJP: Ryszard Szulkin: Niedaleko od Polski, Gazeta Wyborcza, 1994-04-08 |
|
|
Słuchaj Justysiu, żeby była jasność, demokracji w zespole nie ma, ja podejmuję decyzje. źródło: NKJP: Internacjonalistka, Mazowieckie To i Owo, 2003-04-15 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | demokracja |
demokracje |
|
| D. | demokracji |
demokracji |
neut |
| demokracyj |
char | ||
| C. | demokracji |
demokracjom |
|
| B. | demokrację |
demokracje |
|
| N. | demokracją |
demokracjami |
|
| Ms. | demokracji |
demokracjach |
|
| W. | demokracjo |
demokracje |
Inne uwagi
Zwykle lp
Składnia
|
|
+ | demokracja | + |
(JAKA)
|