Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *kozьlъ 'kozioł'
1. samiec kozy
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt zwierzęta domowe i hodowlane
Połączenia
- czarny kozioł
- baran i kozioł, owce i kozły
- broda, głowa, rogi kozła
- uparty jak kozioł
- beczeć jak kozioł
Cytaty
|
Psy pogryzły wszystkie koźlaki. Nie ruszyły tylko dorosłego kozła, który wbił się w kąt zagrody i osłonił długimi rogami. źródło: NKJP: Beata Jackowska: Rzeź niewiniątek, Słowo Polskie Gazeta Wrocławska, 2004-07-13 |
|
|
To przez was wszystkie te tarapaty. I pomocy z was tyle, co z kozła mleka. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Narrentum, 2002 |
|
|
Wprowadzono mnie do budynku hodowlanego, poczułem zapach kozła, ale on sam nie był widoczny, posilały się jedynie owce. źródło: NKJP: Damian Strączek: Klonowanie, 1998 |
|
|
Ubrana była wymyślnie, aż trudno było wierzyć, iż ta strojna pani mieszka pod namiotem ze skóry czarnego kozła miast leżeć w pięknym miejskim domu na poduszkach przy fontannie [...]. źródło: NKJP: Zofia Kossak: Przymierze, 1996 |
|
|
Trudno dyskutować z babskiem upartym jak kozioł. źródło: NKJP: piotr: Re: Cejrowski wczoraj, Usenet -- pl.soc.polityka, 2006-05-02 |
|
|
Nazwę tej wioski zalicza się do grupy nazw związanych ze światem zwierzęcym. I tak nazwa Cozelno (Kozielno) wywodzi się od wyrazu kozieł (kozioł). źródło: Internet: paczkow.pl |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kozioł |
kozły |
|
| D. | kozła |
kozłów |
|
| C. | kozłowi |
kozłom |
|
| B. | kozła |
kozły |
|
| N. | kozłem |
kozłami |
|
| Ms. | koźle |
kozłach |
|
| W. | koźle |
kozły |
2. w łowiectwie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt zwierzęta leśne i polne
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | rogacz |
Połączenia
- młody, stary kozioł
- poroże; parostki, rogi; wiek kozła
Cytaty
|
Ludzie, którzy polują, przekonywali mnie, że kozły - samce sarny - potrafią szczekać. Szczekają mianowicie ze strachu. źródło: NKJP: Teodor Krzysztof Toeplitz: Mój wybór: rzeczy mniejsze, 1998 |
|
|
Łoś buduje poroże prawie osiem miesięcy, a więc znacznie dłużej niż jeleń i kozioł, które kształtują poroże w okresie 4,5 miesiąca. źródło: NKJP: Stanisław Godlewski: Vademecum myśliwego, 1996 |
|
|
Polowanie z podjazdu na kozła w piękny wieczór lub wczesny poranek majowy ma w sobie tyle uroku, że mieliśmy dużo chętnych na odstrzał rogaczy. źródło: NKJP: Mieczysław Jałowiecki: Requiem dla ziemiaństwa, 2003 |
|
|
Dziesiątki parostków kozła sarny, poroży byka jelenia, daniela i łosia [...] i inne myśliwskie trofea można było podziwiać w kolskim starostwie na wystawie z okazji 80-lecia PZŁ. źródło: NKJP: AK: Pokazali rogi, Gazeta Poznańska, 2003-06-30 |
|
|
Otóż mając już kozła czy zająca na muszce i uświadamiając sobie w tych tysięcznych ułamkach sekundy, że nic nie jest w stanie uratować ich życia, ten “inny we mnie” szepcze czasami, teraz odejmujesz mu życie [...]. źródło: NKJP: Wiesław Paweł Szymański: Niedźwiedź w katedrze, 2002 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kozioł |
kozły |
|
| D. | kozła |
kozłów |
|
| C. | kozłowi |
kozłom |
|
| B. | kozła |
kozły |
|
| N. | kozłem |
kozłami |
|
| Ms. | koźle |
kozłach |
|
| W. | koźle |
kozły |
3. uparty mężczyzna
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka płeć
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia
Cytaty
|
Parę lat temu pewne postkomunistyczne szmatławce próbowały nawet wmówić swoim czytelnikom, że Karol był bardziej ugodowy, wygodniejszy dla komunistów niż uparty kozioł Wyszyński. źródło: NKJP: Marek Harny: Zdrajca, 2007 |
|
|
Pierwszy raz poszłam do niego, bo dał z góry dwa tysiące. Rano oddałam mu te dwa, a od siebie dodałam trzy. Nie chciał, przyjąć, głupi stary kozioł. źródło: NKJP: Jerzy Broszkiewicz: Doktor Twardowski, 1981 |
|
|
A z Farmera też nie baranek. Twardy kozioł. Chłop żywemu nie przepuści. źródło: NKJP: Jarosław Abramow: Młyn w piekani, 2002 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kozioł |
kozłowie |
ndepr |
| kozły |
depr | ||
| D. | kozła |
kozłów |
|
| C. | kozłowi |
kozłom |
|
| B. | kozła |
kozłów |
|
| N. | kozłem |
kozłami |
|
| Ms. | koźle |
kozłach |
|
| W. | koźle |
kozłowie |
ndepr |
| kozły |
depr |
4. lubieżny mężczyzna
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka płeć
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego seksualność
Połączenia
- stary kozioł
Cytaty
|
Poświęciła mnie, biorąc w obronę tego starego kozła, którego kochała, nie wiadomo za co. Czekała na niego w małżeńskim łożu, odklepując wieczorne pacierze, a tymczasem tatuś zaledwie kilka metrów dalej zabawiał się z własną córeczką. źródło: NKJP: Maria Wedyk: Nie wyklucza motywu samobójstwa, Akant, 2008-01 |
|
|
Samo przypuszczenie o pocałowaniu Rity przez tego chudego, włochatego kozła napawało komisarza wstrętem. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Głowa Minotaura, 2001 |
|
|
Niech publiczność myśli, że uprawiamy rozpustę. Niech będzie tak: cezar, jurny kozioł, nie mógł się pohamować, zgwałcił matkę Pana. źródło: NKJP: Jacek Bocheński: Tybieriusz Cezar, 2009 |
|
|
A skoro potrafisz zrobić z żurnalowego Matuzalema nowoczesną prasę, to może przerobisz i mnie, starego kozła, na jakiś przyzwoity egzemplarz współczesnego mężczyzny. Takiego na długie noce, a nawet lata. źródło: NKJP: Barbara Kosmowska: Prowincja, 2002 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kozioł |
kozłowie |
ndepr |
| kozły |
depr | ||
| D. | kozła |
kozłów |
|
| C. | kozłowi |
kozłom |
|
| B. | kozła |
kozłów |
|
| N. | kozłem |
kozłami |
|
| Ms. | koźle |
kozłach |
|
| W. | koźle |
kozłowie |
ndepr |
| kozły |
depr |
5. w dorożce
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I TECHNIKA Transport transport lądowy
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | siedzenie |
Połączenia
- woźnica na koźle
- zejść, zeskoczyć z kozła
- wejść, wskoczyć na kozioł
- siedzieć na koźle
Cytaty
|
Więc Wawrzon raz jeszcze zgiął się w ukłonie i żwawo ruszył do wózka. Jakoś z pomocą furmana wygramolił się na kozioł. źródło: NKJP: Leon Kruczkowski: Kordian i cham, 1979 |
|
|
- Ja bym chciała powozić. Leśniczy, ociągając się, oddał jej lejce. - Nie. Jeśli mam powozić, muszę usiąść z tamtej strony kozła. źródło: NKJP: Antoni Kroh: Starorzecza, 2010 |
|
|
W schowku pod kozłem ten stary dorożkarz miał zawsze gorzałkę, a ćwiartkę po dawnemu nazywał „czterdziestką”. źródło: NKJP: Marek Nowakowski: Powidoki, 2010 |
|
|
Siedziałam z córką z tyłu, a mąż obok chłopca stajennego na koźle. Powozili na zmianę. źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Za kurtyną mroku. Zabawa w chowanego, 1995 |
|
|
Podszedł do dorożki numer 36, wskoczył na kozioł obok dorożkarza i spojrzał na niego uważnie z odległości dziesięciu centymetrów. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Głowa minotaura, 2009 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kozioł |
kozły |
|
| D. | kozła |
kozłów |
|
| C. | kozłowi |
kozłom |
|
| B. | kozioł |
kozły |
|
| N. | kozłem |
kozłami |
|
| Ms. | koźle |
kozłach |
|
| W. | koźle |
kozły |
6. podpora
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny rodzaje urządzeń i maszyn
Cytaty
|
Na koźle z metalowych prętów warzył się nad płomieniami wielki blaszany kocioł zupy. źródło: NKJP: Witold Horwath: Ultra Montana, 2005 |
|
|
Potem jęknął i runął na wznak, przewracając stojący na środku izby blat na kozłach. źródło: NKJP: Marcin Pielesz: Skutki niewłaściwej diety, Esencja, 2009-05-11 |
|
|
Niełatwo było gospodarować na Polesiu, gdzie łąki kosiło się wprawdzie latem (po kostki w wodzie), ale siano suszyło na kozłach, a zwoziło zimą, kiedy błota stanęły. źródło: NKJP: Danuta Koral: Wydziedziczeni, 1997 |
|
|
Tego dnia kolumna zatrzymała się na Wahcowie; mieli usuwać kozły żelazne zagradzające wylot uliczki i dźwigać je w gruzy, ciąć drut kolczasty nawinięty kłębami na szyny, a majster zabrawszy z sobą dwóch więźniów i strażnika udał się za mur. źródło: NKJP: Bogdan Wojdowski: Chleb rzucony umarłym, 1975 |
|
|
Tam stało kilku opartych o bramę Gruzinów w kaftanach ze złotymi guzikami. Na głowach mieli wysokie bermyce, a drogie, angielskie sztucery stały na koźle obok. źródło: NKJP: Krzysztof Piskorski: Zadra Tom I, Esencja, 2008-11 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kozioł |
kozły |
|
| D. | kozła |
kozłów |
|
| C. | kozłowi |
kozłom |
|
| B. | kozioł |
kozły |
|
| N. | kozłem |
kozłami |
|
| Ms. | koźle |
kozłach |
|
| W. | koźle |
kozły |
7. przyrząd gimnastyczny
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport przedmioty związane ze sportem
Cytaty
|
Ach, trwa jeszcze w mojej pamięci sztuczny uśmiech do aparatów i kamer młodej dziewczyny, mistrzyni świata w skoku przez !?kozła [...]. źródło: NKJP: Krystyna Janda: www.małpa.pl, 2004 |
|
|
Ja nigdy na nikogo nie leciałam! Może z wyjątkiem wuefisty w szóstej klasie, gdy kazał nam skakać przez !?kozła, a mnie się powinęła noga... źródło: NKJP: Dagmara Półtorak: Tak trudno być mną!, 2010 |
|
|
Chodził na zajęcia z gimnastyki, ponieważ bardzo lubił ćwiczenia na przyrządach. Któregoś razu pokonywał kozioł wysokości równej prawie jego wzrostowi, ale przy wybiciu zahaczył nogą o materac i całym ciężarem ciała spadł na rękę. źródło: NKJP: Jacek Hugo-Bader: Widok ze stuletniej morwy, Gazeta Wyborcza, 1997-02-07 |
|
|
W zależności od kwoty, jaką uda nam się zgromadzić, chcemy zakupić kozła i skrzynię, by nasze dzieciaki mogły się rozwijać fizycznie, lub mikroskopy - mówi Magda Graczyk, dyrektor szkoły. źródło: NKJP: kaj: Mikroskop za ... kiełbaskę, Dziennik Łódzki, 2003-05-30 |
|
|
Na konkursie recytatorskim czekałem na swoją kolej, chodząc tam i z powrotem na tyłach zaimprowizowanej w sali gimnastycznej sceny, wśród ciężkich piłek lekarskich, skrzyń i kozłów pachnących skórą zwierzęcą i potem ludzkim. źródło: NKJP: Zbigniew Kruszyński: Na lądach i morzach: opisy i opowiadania, 1999 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3, m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kozioł |
kozły |
|
| D. | kozła |
kozłów |
|
| C. | kozłowi |
kozłom |
|
| B. | kozioł pot. kozła |
kozły |
|
| N. | kozłem |
kozłami |
|
| Ms. | koźle |
kozłach |
|
| W. | koźle |
kozły |
Informacja normatywna
Uznawane za niepoprawne: skakać przez kozła
8. wywinąć
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport czynności związane ze sportem
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | koziołek |
Połączenia
- fiknąć/fikać, robić, wywinąć, zrobić kozła
Cytaty
|
Piłkarz Bayernu fiknął kozła po strzeleniu gola. źródło: NKJP: Zbigniew Górniak: Siostra i byk, 2009 |
|
|
Skakał on jako 61 zawodnik w kolejności. Bardzo silny wiatr nie pozwolił mu na utrzymanie równowagi, wywinął kozła w powietrzu, upadł. źródło: NKJP: (M.ST.): Mogło dojść do wielkiej tragedii, Express Ilustrowany, 2003-12-01 |
|
|
Polscy zawodnicy byliby jeszcze lepsi w akrobacji na desce, ale żeby fikać kozły, trzeba dużo trenować. źródło: NKJP: Paweł Kwaśniewski: Pocztówka z deską, Gazeta Wyborcza, 1996-03-22 |
|
|
Pośliznąłem się na błotnistej i stromej ścieżce. Fiknąłem kozła i zjechałem kilka metrów w dół. źródło: NKJP: Zbigniew Nienacki: Księga strachów, 1987 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kozioł |
kozły |
|
| D. | kozła |
kozłów |
|
| C. | kozłowi |
kozłom |
|
| B. | kozła |
kozły |
|
| N. | kozłem |
kozłami |
|
| Ms. | koźle |
kozłach |
|
| W. | koźle |
kozły |
9. ruch piłki
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport czynności związane ze sportem
Cytaty
|
Uderzył tak, że piłka wykonała jeszcze kozioł i między nogami zasłoniętego bramkarza Hetmana wpadła do bramki przy dalszym słupku. źródło: NKJP: Trenerowi na imieniny, Dziennik Polski, 2006-04-24 |
|
|
Zawodnik może zrobić z piłką 3 kroki bez kozłowania, a po wykonaniu kozła wolno mu zrobić z piłką jeszcze 3 kroki. źródło: NKJP: Jacek Sroka: Początek nowej historii, Dziennik Zachodni, 2007-01-30 |
|
|
W 84 min płasko zza pola karnego strzelił Radoń i piłka po koźle wpadła przy słupku do siatki. źródło: NKJP: A, B, C Klasa Kraków, Dziennik Polski, 2006-04-24 |
|
|
Zawodnicy mają prawo do podwójnego kozła piłeczki. To najważniejsza i jedyna zmiana w regulaminie. źródło: NKJP: MICH: Tenis na wózkach, Gazeta Poznańska, 2003-06-09 |
|
|
Zrobił dwa kozły, wyrzucił piłkę ponad Zakrzewskim, odbiła się od tablicy, zatańczyła na obręczy i wpadła do kosza. źródło: NKJP: (FREL, DMJP): Zwycięstwa KPSW Astorii i Harmattana, porażka SIDEn, Gazeta Pomorska, 2010-01-24 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kozioł |
kozły |
|
| D. | kozła |
kozłów |
|
| C. | kozłowi |
kozłom |
|
| B. | kozioł |
kozły |
|
| N. | kozłem |
kozłami |
|
| Ms. | koźle |
kozłach |
|
| W. | koźle |
kozły |
10. instrument muzyczny
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka muzyka
Cytaty
|
Gramy nie tylko w składzie tradycyjnym - kozioł, skrzypce i klarnet, ale też rozszerzonym, folkowym tzn. z wykorzystaniem innych instrumentów m.in. akordeonu - twierdzi. źródło: NKJP: RR: Rosną następcy, Gazeta Poznańska, 2004-09-14 |
|
|
Widzowie zachwycali się zarówno folklorem naszego regionu, jak i instrumentami, a szczególnie dudami i kozłem wielkopolskim. źródło: NKJP: MWE: Wojtki z pucharem, Gazet Poznańska, 2004-07-17 |
|
|
Dla nauki gry na rzadkich już dziś starych instrumentach – koźle, mazankach i szeszenkach – utworzono jedyną w kraju klasę specjalną w Państwowej Szkole Muzycznej w Zbąszyniu. źródło: NKJP: Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska: przewodnik, 1997 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kozioł |
kozły |
|
| D. | kozła |
kozłów |
|
| C. | kozłowi |
kozłom |
|
| B. | kozioł |
kozły |
|
| N. | kozłem |
kozłami |
|
| Ms. | koźle |
kozłach |
|
| W. | koźle |
kozły |