UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

zwrot

Chronologizacja

XVI w., SPXVI
Na podstawie indeksu haseł.

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. zwrot
 zwroty
D. zwrotu
 zwrotów
C. zwrotowi
 zwrotom
B. zwrot
 zwroty
N. zwrotem
 zwrotami
Ms. zwrocie
 zwrotach
W. zwrocie
 zwroty

Pochodzenie

Zob. wrócić

1. ruch

Definicja

ruch, który powoduje zmianę pozycji lub kierunku przemieszczania się w bok lub do tyłu

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii ruch i spoczynek

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  ruch

Połączenia

  • energiczny, ostry zwrot
  • zwrot głowy
  • zwrot do tyłu
  • zwrot w lewo, w prawo
  • robić, zrobić, wykonać/wykonywać zwrot

Cytaty

Próba szczelności masek trwa kilka minut i poprzedza ją krótki instruktaż, jak się zachować na wypadek nieszczelności maski. W komorze gazowej żołnierze wykonują zwroty w lewo, w prawo, skłony tułowia, zeskoki z podestu.

źródło: NKJP: Edward Mazurkow: Komandosi czekają, Express Ilustrowany, 2001-10-04

Teraz cała sztuka polegać będzie na tym, by jak najlepiej ustawić okręt podwodny do strzału. [...] Mimo będącej tam płycizny. Wyprzedza. Robi zwrot. Ustawia się na pozycji i przez celownik obserwuje horyzont.

źródło: NKJP: Marcin Jamkowski: Duchy z głębin Bałtyku, 2010

Policjant nie odwraca się, wskazuje lekkim zwrotem głowy i oczami kolejowy wózek do przewożenia bagaży, który stoi z boku i właśnie go mijamy.

źródło: NKJP: Henryk Rozpędowski: Charleston, 2002

Ozdobą meczu były gole numer jeden i dwa - najpierw kapitalny wolej z lewej nogi (z ponad 20 metrów) w prawy górny róg, a w drugim przypadku przyjęcie piłki, nagły zwrot ciała i uderzenie z półwoleja w lewy dolny narożnik.

źródło: NKJP: (BAT): Odżywka z Pawi, Gazeta Krakowska, 2003-09-17

Na komendę “W tył – rozejść się” harcerze wykonują zwrot w tył, przez lewe ramię i rozpraszają się.

źródło: NKJP: Internet

2. przełom

Definicja

znacząca lub wyraźna zmiana w przebiegu czegoś

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność

Relacje znaczeniowe

synonimy:  przełom
hiperonimy:  zmiana

Połączenia

  • nieoczekiwany, niespodziewany; przełomowy; dramatyczny, ostry, szybki; historyczny, polityczny zwrot
  • zwrot akcji, sytuacji
  • zwrot w akcji, w grze; w dyskusji; w działalności kogoś, w sprawie, w śledztwie; w poglądach, w życiu; w dziejach, w historii, w polityce, w stosunkach
  • pełny zwrotów
  • zwrot nastąpił
  • dokonać/dokonywać zwrotu
  • przynieść, spowodować zwrot

Cytaty

Mianem stworzeń scenicznych określano aktorki w XVII-wiecznym Londynie. Kobiety uzyskały tam po raz pierwszy prawo występowania razem z mężczyznami. Ten przełomowy zwrot w dziejach sceny nastąpił za sprawą króla Karola II.

źródło: NKJP: (RS): Młode „Stworzenia sceniczne” w Studyjnym, Express Ilustrowany, 2004-01-22

Przez ostatnie półtora miesiąca zdawało się, że Francja konstytucję odrzuci. Pod koniec kwietnia nastąpił nagły zwrot - zwolennicy konstytucji nieznacznie wyszli na prowadzenie.

źródło: NKJP: Robert Sołtyk: Kim pan jest, panie Chirac?, Ozon, nr 5, 2005

Muszę powiedzieć, że na razie nie oglądaliśmy słabego meczu, w prawie każdym była jakaś dramaturgia, zwroty sytuacji. [...] Mało kto spodziewał się, że Irlandię stać będzie na taką ładną odpowiedź po stracie bramki.

źródło: NKJP: Lśniące torsy gladiatorów, Polityka, nr 2353, 2002-06-08

Dokonanie gwałtownego zwrotu w stosunkach polsko-niemieckich na przełomie 1933/1934 r., czego wyrazem było podpisanie 26 stycznia 1934 r. deklaracji o niestosowaniu przemocy między Polską a III Rzeszą, skłoniło Becka do przeprowadzenia manewru, który miałby świadczyć o zamiarze zachowania równowagi w stosunkach polsko-niemieckich i polsko-sowieckich.

źródło: NKJP: Historia dyplomacji polskiej 1995

Wbrew naturalnej ludzkiej chęci, by od razu było lepiej, rządowa metoda stopniowego hamowania i niedokonywania gwałtownych zwrotów w strategii gospodarczej wydaje się uzasadniona.

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 29.12.1993

Składnia

bez ograniczeń + zwrot +
(w CZYM)
bez ograniczeń + zwrot +
(CZEGO)

3. skierowanie zainteresowania

Definicja

skierowanie większego zainteresowania w stronę kogoś lub czegoś

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

Połączenia

  • zwrot do przeszłości, do tradycji
  • zwrot ku Bogu, ku człowiekowi; ku codzienności, ku przyszłości, ku tradycji; ku kościołowi, ku muzyce, ku naturze, ku religii; ku jedności, ku lepszemu; ku gospodarce
  • zwrot w kierunku czegoś, w stronę czegoś

Cytaty

Zwrot ku przeszłości cechuje z reguły ludzi starszych, głównie osoby bez poczucia perspektyw na przyszłość, których aktualna sytuacja jest pod jakimiś istotnymi względami gorsza niż wcześniejsze położenie i nie widzą możliwości odwrócenia niekorzystnego trendu.

źródło: NKJP: Jolanta Grotowska-Leder: Fenomen wielkomiejskiej biedy: od pizodu do underclass, 2002

Proszę przypomnieć, jakie znaczenie ma ubiegłoroczny akt zawierzenia świata Miłosierdziu Bożemu, którego Ojciec Święty dokonał w Łagiewnikach. - Ten akt jest symbolem nadziei dla człowieka, który ciągle się gubi. Dla religijnego człowieka jest zwrotem ku Bogu [...].

źródło: NKJP: Marta Bosak: Może coś z nas jeszcze będzie, Gazeta Krakowska, 2003-08-19

O ile poprzednia studyjna płyta [...] odwoływała się przede wszystkim do współczesnych gatunków muzycznych - techno i hip-hopu - o tyle kompozycje najnowsze są raczej zwrotem do tradycji.

źródło: NKJP: (mcz): Świeże dźwięki, Polityka, nr 2286, 2001-02-24

[...] zwrot w kierunku tematyki wojennej może świadczyć o tym, że „świat boi się wojny”; nawet takiej, która może rozpocząć się w pozornie mało znaczącym miejscu.

źródło: NKJP: (pap): Świat boi się wojny, Dziennik Polski, 2008-01-23

Składnia

bez ograniczeń + zwrot +
(ku KOMU/CZEMU | do CZEGO)

4.a oddanie czegoś

Definicja

oddanie osobie, instytucji lub firmie jej własności lub należnej kwoty pieniędzy bądź towaru zakupionego w jakimś sklepie

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Finanse własność

Połączenia

  • całkowity, pełny; szybki zwrot
  • zwrot akcyzy, bonifikaty, długu, dotacji, funduszy, inwestycji, kosztów, kwoty, nadpłaty, należności, pieniędzy, podatku, pożyczki, środków, świadczenia, VAT-u, wkładu, wpłat, wydatków, zaliczki; akt, dokumentów, biletów; auta, rzeczy, sprzętu, towaru; działki, majątku, mienia, nieruchomości, pałacu; części czegoś, połowy czegoś, całości czegoś
  • zwrot czegoś do budżetu; do prokuratury, do sklepu, do urzędu, do ZUS-u
  • zwrot w formie czegoś, w gotówce, w naturze, w postaci czegoś; w terminie
  • zwroty i reklamacje
  • okres, termin; gwarancja, procedury, warunki; wyłudzenie zwrotu czegoś
  • dochodzić, domagać się, żądać; odmówić zwrotu czegoś
  • podlegać zwrotowi
  • gwarantować zwrot; dokonanie zwrotu

Cytaty

Koniecznie zachowaj dowód odesłania towaru i nadania listu z reklamacją. Pamiętaj o dokładnym przestrzeganiu zasad zwrotów i reklamacji, określonych przez sklep internetowy. Jeśli nie otrzymasz właściwego towaru w zamian lub nie otrzymasz zwrotu pieniędzy, skontaktuj się z bankiem.

źródło: NKJP: Daniel Szafruga: Zakupy w Internecie, Gazeta Krakowska, 2004-08-04

W końcu ustalono miejsce, gdzie miał być przekazany okup. Umówiono się o godzinie 22; najpierw właściciel samochodu miał przekazać 10 tysięcy złotych, natomiast pozostałe 5 tysięcy po zwrocie auta [...].

źródło: NKJP: Ostatni okup, Dziennik Polski, 1999-04-28

Podobnie jak w Chicago domagają się zwrotu mienia przejętego przez rząd PRL po II wojnie światowej.

źródło: NKJP: Amerykanie nie pomogą, Życie, nr 26/01, 2000

Jeżeli kilka osób wspólnie przyjęło lub oddało rzecz na przechowanie, ich odpowiedzialność względem drugiej strony jest solidarna. [...] Składający może w każdym czasie żądać zwrotu rzeczy oddanej na przechowanie.

źródło: NKJP: Kodeks Cywilny

Senat proponuje m.in., aby na umotywowany wniosek podatnika złożony wraz z deklaracją podatkową kwota różnicy podatku podlegająca zwrotowi w terminie 60 dni od dnia złożenia rozliczenia ulegała podwyższeniu w przypadkach określonych w tej propozycji.

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 11.03.2004

Składnia

bez ograniczeń + zwrot +
(CZEGO)

4.b coś, co jest oddawane komuś

Definicja

coś, co jest zwracane komuś, ponieważ należy mu się bądź jest jego własnością albo nie zostało na czas sprzedane

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Finanse własność

Połączenia

  • duże, wysokie zwroty
  • zwrot z budżetu, z funduszy, z inwestycji
  • zwrot za bilety, za delegację, za dojazdy; za energię, za centralne ogrzewanie
  • zwrot w wysokości (iluś złotych); w całości; w ciągu (miesiąca)
  • kwota zwrotu
  • gazety, prasa; pieczywo ze zwrotów
  • oczekiwać, spodziewać; dochodzić; doczekać się zwrotu; dokonać/dokonywać zwrotów
  • dostać/dostawać, otrzymać/otrzymywać, uzyskać/uzyskiwać; zaproponować; obiecywać zwrot
  • zakończyć się zwrotem
  • pochodzić ze zwrotów

Cytaty

Pozostałe osoby, które zgłaszają się do nas mogą albo otrzymać zwrot, albo przekazać nadpłatę na poczet kolejnych opłat.

źródło: NKJP: (AZ): Sporny VAT, Dziennik Zachodni, 2006-02-16

Rodzice uważają, że burmistrz kłamie. Są oburzeni jego wypowiedzią. Twierdzą, że zwrotów za bilety miesięczne nie otrzymują.

źródło: NKJP: Krzysztof Mateusiak: Droga przez mękę, Słowo Polskie Gazeta Wrocławska, 2006-03-29

Podobnie jak w innych wschodnioeuropejskich oddziałach KJS liczy, że w ciągu czterech lat przestanie dokładać do rumuńskiego przedsięwzięcia, a przed upływem dziesięciu doczeka się zwrotu z inwestycji. Średni zwrot z innych inwestycji firmy w regionie wynosi na razie 16 proc.

źródło: NKJP: Cacilie Rohwedder: Słodka tajemnica sukcesów Kraft Jacobs Suchard, Gazeta Wyborcza, 1995-09-25

[...] ma nadzieję, że mimo sztywnych norm znajdą się jednak ludzie dobrej woli, którzy podarują potrzebującym chleb pełnowartościowy, a nie ten pochodzący ze zwrotów .

źródło: NKJP: Krzysztof Dulko: Głodni chleba, Trybuna Śląska, 2004-06-21

Hurtownia odzieży przyjmie zwroty posklepowe oraz posortownicze odzieży używanej.

źródło: NKJP: Ogłoszenia drobne, Dziennik Polski, 2006-01-27

Składnia

bez ograniczeń + zwrot +
(z CZEGO | za CO)

5. wyrażenie

Definicja

wyraz lub połączenie wyrazów mające określone znaczenie i często używane w języku

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Język

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wyrażenie

Połączenia

  • potoczny, wulgarny; angielski, łaciński, niemiecki; popularny, słynny, znany zwrot; pewne, podstawowe; odpowiednie, piękne; utarte; gwarowe; zwroty grzecznościowe; językowe, obcojęzyczne
  • zwrot do adresata, do Boga, do czytelnika, do odbiorcy, do publiczności
  • zwroty w języku
  • zwroty, wyrażenia; zwroty i określenia; zwroty i sformułowania, zwroty i słowa, zwroty i słówka; słówka i zwroty
  • przykłady zwrotów
  • użyć/używać zwrotu
  • posługiwać się zwrotem

Cytaty

Operowanie takim zwrotem jak np. „dzisiejsza młodzież” już zawiera w sobie zapowiedź polemiki i słusznie, ponieważ ten, kto takiego zwrotu używa, i to przeważnie w ujęciu krytycznym, nie ma racji; wszelkie uogólnienia są bezzasadne.

źródło: NKJP: Tadeusz Rojek: Jak to się je: savoir-vivre przy stole, 1994

WOŁACZ - jest to specjalna forma adresatywna, stosowana w zwrotach do innych: Mamo! Zosiu! Panie Kazimierzu!, w ekspresywnych eksklamacjach, okrzykach, np. O rany! Ratunku!, w poetyckich zawołaniach-apostrofach, por. słynne Litwo, ojczyzno moja... itp.

źródło: NKJP: Alicja Nagórko: Zarys gramatyki języka polskiego, 1996

- What's wrong with her? - zapytał Henryk, używając angielskiego zwrotu, ponieważ nie mógł na poczekaniu znaleźć lepszego, równie trafnego, co ogólnego polskiego wyrażenia.

źródło: NKJP: Czesław Karkowski: Kamienna drabina, 2008

[...] każdy z internetowych czytelników również może zgłosić do słownika swoje propozycje potocznych zwrotów i określeń.

źródło: NKJP: (xx): Co się plecie w Internecie, Dziennik Bałtycki, 2000-08-19

6. fraza czasownikowa

Definicja

jęz. 
połączenie wyrazów stanowiące pod względem znaczeniowym niepodzielną całość, mające formę frazy czasownikowej

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Język

Połączenia

  • zwrot frazeologiczny, idiomatyczny

Cytaty

W części słownikowej dokonano podziału frazeologizmów na zwroty, wyrażenia i frazy. Dla wyrażeń ustalano hasło w Nom. sg. rzeczowników, dla zwrotów i fraz - w bezokoliczniku.

źródło: NKJP: Ewa Woźniak: Słownictwo i frazeologia Psałterza Krakowskiego (1532) na tle ówczesnych przekładów biblijnych, 2002

Innym typem orzeczeń analitycznych, złożonych wprawdzie morfologicznie, ale nie składniowo, są predykaty wyrażane idiomatycznymi zwrotami frazeologicznymi, por.: (18) Uczeń zbił wszystkich z pantałyku swoją odpowiedzią. (19) A to mamy się z pyszna!

źródło: NKJP: Alicja Nagórko: Zarys gramatyki języka polskiego, 1996

Pletliśmy już androny, ambaje, ostatnio banialuki i przyszła pora na duby smalone. Skąd wziął się ten popularny zwrot frazeologiczny, którym bardzo często obdarzamy kawalarzy?

źródło: NKJP: Aleksander Trzaski: Wzorowy student, Dziennik Zachodni, 2003-05-16

Frazeologizmy

w lewo zwrot
w prawo zwrot
w tył zwrot
za zwrotem kosztów
Data ostatniej modyfikacji: 25.09.2018
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN