Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *jьzpodъ
psł. *jьz 'z' + podъ.
Por. spód.
1. spod stołu
Definicja
Noty o użyciu
W połączeniu z zaimkiem osobowym ja oraz z zaimkiem on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej występuje wariant spode (wówczas występuje forma spodeń). W połączeniu z innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, może wystąpić wariant spode, jednak jest to użycie nacechowane stylistycznie.
Kategoria znaczeniowa
wykładnik lokalizacji przestrzennej
Cytaty
|
Wyciągnąłem spod łóżka tekturowe pudło z moimi artykułami, książkami i ich omówieniami. źródło: NKJP: Bronisław Świderski: Asystent śmierci. Powieść o karykaturach Mahometa, o miłości i nienawiści w Europie, 2007 |
|
|
Skądś spod sklepienia kościoła do moich uszu doleciał stłumiony koszmarny chichot... źródło: NKJP: Andrzej Sarwa: Strzyga, 2006 |
|
|
Wesołowski wyszedł spod prysznica i spojrzał na zegarek. źródło: NKJP: Marek Kochan: Ballada o dobrym dresiarzu, 2005 |
|
|
Nie widzi pan, że tu zrobiło się ciaśniej niż w blokach? W bloku przynajmniej, choćby dziesięć i więcej pięter, nie muszę nikogo znać. Dzień dobry, dzień dobry, to wszystko. I nie z każdym, spode mnie, znade mnie nie muszę. źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Traktat o łuskaniu fasoli, 2007 |
|
|
Nim opadły za wozem wrota baraku, ujrzałem jak w myśliwcu obracają się turbiny, buchnął spodeń brudny wiatr, wiry cienia, na ich krzywych słupach maszyna podniosła się chybotliwie na pięć, osiem, dziesięć metrów [...]. źródło: Jacek Dukaj: Serce mroku, Nowa Fantastyka, 1998 |
Odmiana
część mowy: przyimek
Składnia
| spod KOGO / CZEGO w pozycji prawostronnej: Rz. konkr. w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego |
||
| szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja |
2. spod swetra
Definicja
Noty o użyciu
W połączeniu z zaimkiem osobowym ja oraz z zaimkiem on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej występuje wariant spode (wówczas występuje forma spodeń). W połączeniu z innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, może wystąpić wariant spode, jednak jest to użycie nacechowane stylistycznie.
Kategoria znaczeniowa
wykładnik lokalizacji przestrzennej
Cytaty
|
Maryśka wyskoczyła spod kołdry, ale nie powiedziała nic, tylko szeroko otwartymi ustami łapała oddech szybko, szybko, szybko, jak ryba. źródło: NKJP: Wanda Półtawska: I boję się snów, 2009 |
|
|
Błoto bryznęło spod kopyt, błocąc i tak już ubłoconą postać, skurczoną pod krzyżem i nakrytą płaszczem. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Narrenturm, 2002 |
|
|
Odkopujemy namiot spod zwałów śniegu, wyciągamy rzeczy, mokre i ciężkie, z trudem pakujemy je do plecaków. źródło: NKJP: Wanda Rutkiewicz: Na jednej linie, 2010 |
|
|
I w tej samej chwili jakby ktoś nogi spode mnie usunął i musiałem się słupa przytrzymać, żeby nie upaść. źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Kamień na kamieniu, 2008 |
|
|
Czepek z elektrodami przekrzywił się jej na głowie, włosy wystawały spodeń na wszystkie strony. źródło: NKJP: Jacek Dukaj: Czarne oceany, 2001 |
Odmiana
część mowy: przyimek
Składnia
| spod KOGO / CZEGO w pozycji prawostronnej: Rz. konkr. w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego |
||
| szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja |
3. spod szkoły, spod Warszawy
Definicja
Noty o użyciu
W połączeniu z zaimkiem osobowym ja oraz z zaimkiem on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej występuje wariant spode (wówczas występuje forma spodeń). W połączeniu z innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, może wystąpić wariant spode, jednak jest to użycie nacechowane stylistycznie.
Kategoria znaczeniowa
wykładnik lokalizacji przestrzennej
Cytaty
|
Przysuń sobie to krzesło spod okna, tak nam będzie wygodniej - dyrygowała Joasią, która posłusznie wykonywała kolejne polecenia. źródło: NKJP: Łukasz Kamykowski: Dom między lipą a bilbordem, 2008 |
|
|
Z bijącym sercem postąpię krok, a wtedy podniesie się spod ściany i zastąpi mi drogę ogromny, czarny wilczur. źródło: NKJP: Witold Zalewski: Pożegnanie twierdzy, 2000 |
|
|
Jego minimalny zasięg wynosił jakieś pięćset metrów, a spod latarni do parlamentu było nie więcej niż trzysta. źródło: NKJP: Wojciech Jagielski: Dobre miejsce do umierania, 2005 |
|
|
Młodzi narciarze spod Giewontu wywalczyli połowę z wszystkich medali możliwych do zdobycia. źródło: NKJP: Ryszard Leśniak: Biegowe ostatki, Dziennik Polski, 2005-03-25 |
|
|
Kiedy przyjechałam z Krakowca, miasteczka spode Lwowa - opowiada Franciszka Potoczek - w kościele jeszcze organy były i całe wyposażenie, ale stopniowo rozszabrowano wszystko. źródło: NKJP: Maria Giedz: Wiara góry przenosi, Dziennik Bałtycki, 2000-12-22 |
Odmiana
część mowy: przyimek
Składnia
| spod KOGO / CZEGO w pozycji prawostronnej: Rz.konkr. nieżyw. oznaczający obiekt znacznie wyższy niż ktoś / coś, o czym mowa w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego |
||
| szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja |
4. spod rządów, spod okupacji
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik relacji obiekt czynności - czynność
Relacje znaczeniowe
| antonimy: | pod |
Cytaty
|
Potter nie ma rodziców (ci nie żyją), ucieka spod kurateli opiekunów (ci są dosyć parszywi). źródło: NKJP: Mariusz Czubaj: Wampirki i lolitki, Polityka, 2003-07-12 |
|
|
Ze szczególną ostrożnością trzeba było odnosić się do kurierów przybywających spod okupacji sowieckiej, gdyż wypadki prowokacji stosowanej przez NKWD były na porządku dziennym. źródło: NKJP: Kazimierz Osmecki Iranek: Powołanie i przeznaczenie. Wspomnienia oficera Komendy Głównej AK, 2004 |
|
|
Montaigne myśli o Dantem, Machiavellim, uciekinierach spod panowania Savonaroli i tylu innych tragicznych uchodźcach z miasta-państwa. źródło: NKJP: Józef Hen: Ja, Michał z Montaigne?, 2009 |
|
|
Byłem operatorem, uciekłem spod władzy lokalnych kacyków, którzy święcie wierzą, że za państwową forsę wszystko jest na sprzedaż. źródło: NKJP: Telefoniczna opinia publiczna, Gazeta Wyborcza, 1993-08-11 |
|
|
Oczywiście paryżanie niechluje zmienili literkę w nazwisku, ale za to dodali tytuł - prince, jak wielu zbiegom spod cara. źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Za kurtyną mroku. Zabawa w chowanego, 1995 |
Odmiana
część mowy: przyimek
Składnia
| spod KOGO / CZEGO w pozycji prawostronnej: Rz. nazywający czynność związaną z posiadaniem władzy nad kimś / czymś lub podmiot owej czynności w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego |
||
| szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja |
5. spod pióra, spod pędzla
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik relacji rezultat czynności - narzędzie wykonywania czynności
Relacje znaczeniowe
| (quasi)synonimy: | pod |
Cytaty
|
Te dwa teksty (Sen i Podróżni) pochodzą spod pióra Adama Mickiewicza i na sztandarze tego kierunku śmiało mogłyby być wypisane, gdyby nie to, że w zapisie jego myśli stanowią zaledwie jeden ścieg. źródło: NKJP: Kazimierz Wyka: Rzecz wyobraźni, 1959 |
|
|
Spod pióra nikomu nieznanego autora wyszedł utwór w pełni dojrzały, nieustępujący formalnie utworom takich mistrzów gatunku, jak Tuwim albo Hemar. źródło: NKJP: Janusz Minkiewicz: Bilans osobisty, 2001 |
|
|
Trudno nie odnieść wrażenia, że te słowa płyną spod pióra osoby doskonale wiedzącej, o czym pisze. źródło: NKJP: Mariusz Urbanek: Waldorff, ostatni baron Peerelu, 2008 |
|
|
Dębowy ołtarz wyszedł spod dłuta lokalnego artysty Adama Stokłosy. źródło: NKJP: Klasztor kalwaryjski, Trybuna Śląska, 2002-08-10 |
|
|
Wychodzisz rano na balkon, sączysz cappuccino i patrzysz, jak nad siedmioma wzgórzami wstaje świetlisty jak spod pędzla impresjonisty poranek. źródło: NKJP: Joanna Szymczyk: Ewa i złoty kot, 2004 |
Odmiana
część mowy: przyimek
Składnia
| spod KOGO / CZEGO w pozycji prawostronnej: F.Rz. składająca się z Rz. nazywającego narzędzie działania artystycznego oraz z Rz. oznaczającego wykonawcę owego działania lub z zaimka dzierżawczego odnoszącego się do owego wykonawcy w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego |
||
| szyk: względem frazy czasownikowej zmienny względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja |
6. spod numeru, spod czwórki
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik lokalizacji przestrzennej
Relacje znaczeniowe
| antonimy: | pod |
Cytaty
|
W godzinach wieczornych złośliwy wirus został usunięty spod adresu występującego w linku. źródło: NKJP: Paweł Gruszecki: Uwaga na łańcuszkowy wirus na Gadu-Gadu!, Dziennik Internautów, 2006-10-25 |
|
|
Według opinii dyżurnych spod numeru 988 w telefonach najczęściej daje się odczuć poczucie wielkiej samotności. źródło: NKJP: Zaufanie w słuchawce, Dziennik Polski, 2001-11-12 |
|
|
Większość domowników spod numeru 91 podczas akcji była w domu. źródło: NKJP: Robert Włodarek: Mieszkańcy numeru 91 przy ul. Piłsudskiego nie mają łatwego życia, Gazeta Wrocławska, 1999 |
|
|
Plagą strażaków spod 112 są zgłoszenia do kotów siedzących na drzewach i piskląt, które wypadły z gniazd. źródło: NKJP: Marcin Pietraszewski: Numer 112, Gazeta Wyborcza, 2008-08-27 |
|
|
A mogę zajrzeć do pańskiej nowej lokatorki spod czwórki? źródło: NKJP: Piotr Zaremba: Plama na suficie, 2004 |
Odmiana
część mowy: przyimek
Składnia
| spod KOGO / CZEGO w pozycji prawostronnej: Rz. nazywający coś, co służy do identyfikacji położenia czegoś innego, np. adres, numer wraz z określeniem identyfikującym dany adres lub numer mieszkania lub telefonu, albo Rz. oznaczający numer jakiegoś pomieszczenia lub F.Licz. oznaczająca numer telefonu w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego |
||
| szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja |