Chronologizacja
XVI w., Bor
Pochodzenie
psł. *krušiti 'rozbijać, łamać na drobne kawałki'
1. lód
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii stan skupienia, trwałość materii
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie czynności związane z jedzeniem
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | drobić, rozkruszać | |
| hiperonimy: | rozdrabniać |
Połączenia
- kruszyć chleb, lód, skałę
- kruszyć rękami
- kruszyć na kawałki
- kruszyć w palcach, w zębach
- kruszyć i łamać; rąbać i kruszyć
Cytaty
|
Barmani kruszyli lód do margarity, podawali siedzącym przy barze dziewczynom kolorowe drinki. źródło: NKJP: Marek Miller: Pierwszy milion czyli Cłopcy z Mielczarskiego, 1999 |
|
|
Hejncze milczał chwilę, krusząc kromkę chleba. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Narrenturm, 2002 |
|
|
Polek przewraca się gwałtownie, krusząc słomę pod sobą. źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Dziura w niebie, 1959 |
|
|
Blade, żółte palce z trudem kruszyły trzeszczące suchary. źródło: NKJP: Bogdan Wojdowski: Chleb rzucony umarłym, 1971 |
|
|
Jacek sięgnął po drugą bułkę. Ugryzł kawałek, a resztę zaczął kruszyć i rzucać przed siebie. źródło: NKJP: Kinga Dunin: Tabu, 1998 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
kruszę |
kruszymy |
|||
| 2 os. |
kruszysz |
kruszycie |
|||
| 3 os. |
kruszy |
kruszą |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
kruszyłem +(e)m kruszył |
kruszyłam +(e)m kruszyła |
kruszyłom +(e)m kruszyło |
kruszyliśmy +(e)śmy kruszyli |
kruszyłyśmy +(e)śmy kruszyły |
| 2 os. |
kruszyłeś +(e)ś kruszył |
kruszyłaś +(e)ś kruszyła |
kruszyłoś +(e)ś kruszyło |
kruszyliście +(e)ście kruszyli |
kruszyłyście +(e)ście kruszyły |
| 3 os. |
kruszył |
kruszyła |
kruszyło |
kruszyli |
kruszyły |
bezosobnik: kruszono
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
będę kruszył będę kruszyć |
będę kruszyła będę kruszyć |
będę kruszyło będę kruszyć |
będziemy kruszyli będziemy kruszyć |
będziemy kruszyły będziemy kruszyć |
| 2 os. |
będziesz kruszył będziesz kruszyć |
będziesz kruszyła będziesz kruszyć |
będziesz kruszyło będziesz kruszyć |
będziecie kruszyli będziecie kruszyć |
będziecie kruszyły będziecie kruszyć |
| 3 os. |
będzie kruszył będzie kruszyć |
będzie kruszyła będzie kruszyć |
będzie kruszyło będzie kruszyć |
będą kruszyli będą kruszyć |
będą kruszyły będą kruszyć |
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
kruszmy |
|
| 2 os. |
krusz |
kruszcie |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
kruszyłbym bym kruszył |
kruszyłabym bym kruszyła |
kruszyłobym bym kruszyło |
kruszylibyśmy byśmy kruszyli |
kruszyłybyśmy byśmy kruszyły |
| 2 os. |
kruszyłbyś byś kruszył |
kruszyłabyś byś kruszyła |
kruszyłobyś byś kruszyło |
kruszylibyście byście kruszyli |
kruszyłybyście byście kruszyły |
| 3 os. |
kruszyłby by kruszył |
kruszyłaby by kruszyła |
kruszyłoby by kruszyło |
kruszyliby by kruszyli |
kruszyłyby by kruszyły |
bezosobnik: kruszono by
bezokolicznik: kruszyć
imiesłów przysłówkowy współczesny:
krusząc
gerundium: kruszenie
rodzaj gramatyczny: ndk
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | kruszenie |
kruszenia |
| D. | kruszenia |
kruszeń |
| C. | kruszeniu |
kruszeniom |
| B. | kruszenie |
kruszenia |
| N. | kruszeniem |
kruszeniami |
| Ms. | kruszeniu |
kruszeniach |
| W. | kruszenie |
kruszenia |
imiesłów przymiotnikowy czynny: kruszący
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | kruszący |
kruszący |
kruszący |
kruszące |
krusząca |
| D. | kruszącego |
kruszącego |
kruszącego |
kruszącego |
kruszącej |
| C. | kruszącemu |
kruszącemu |
kruszącemu |
kruszącemu |
kruszącej |
| B. | kruszącego |
kruszącego |
kruszący |
kruszące |
kruszącą |
| N. | kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącą |
| Ms. | kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | kruszący |
kruszący |
kruszące |
kruszące |
| D. | kruszących |
kruszących |
kruszących |
kruszących |
| C. | kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
| B. | kruszących |
kruszących |
kruszących |
kruszące |
| N. | kruszącymi |
kruszącymi |
kruszącymi |
kruszącymi |
| Ms. | kruszących |
kruszących |
kruszących |
kruszących |
imiesłów przymiotnikowy bierny: kruszony
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | kruszony |
kruszony |
kruszony |
kruszone |
kruszona |
| D. | kruszonego |
kruszonego |
kruszonego |
kruszonego |
kruszonej |
| C. | kruszonemu |
kruszonemu |
kruszonemu |
kruszonemu |
kruszonej |
| B. | kruszonego |
kruszonego |
kruszony |
kruszone |
kruszoną |
| N. | kruszonym |
kruszonym |
kruszonym |
kruszonym |
kruszoną |
| Ms. | kruszonym |
kruszonym |
kruszonym |
kruszonym |
kruszonej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | kruszeni |
kruszeni |
kruszone |
kruszone |
| D. | kruszonych |
kruszonych |
kruszonych |
kruszonych |
| C. | kruszonym |
kruszonym |
kruszonym |
kruszonym |
| B. | kruszonych |
kruszonych |
kruszonych |
kruszone |
| N. | kruszonymi |
kruszonymi |
kruszonymi |
kruszonymi |
| Ms. | kruszonych |
kruszonych |
kruszonych |
kruszonych |
odpowiednik aspektowy: pokruszyć
Składnia
|
+ | kruszyć | + |
CO +
(na CO|w CZYM)
|
2. na podłogę
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie czynności związane z jedzeniem
Połączenia
- kruszyć ciastem, chlebem
- kruszyć na dywan, na podłogę
Cytaty
|
Ciasta znowu wjechały na stół. Jedzono je bez pośpiechu, jakby w roztargnieniu, starannie, mało krusząc. źródło: NKJP: Marek Kochan: Ballada o dobrym dresiarzu, 2005 |
|
|
Siadali wokół łóżka, jedli pieczone przez babkę Jadwigę ciasteczka, starając się zbyt hałaśliwie nie chrupać i nie kruszyć wokół siebie. źródło: NKJP: Marek Ławrynowicz: Diabeł na dzwonnicy, 1996 |
|
|
Urzędniczki mnie znały, to moje dawne koleżanki, byłyśmy kobietami na poziomie. Miałam takie wrażenie, jakby niektóre kruszyły na podłogę specjalnie. I zaraz uwagę słyszałam, że źle sprzątam. źródło: NKJP: Mariusz Szczygieł: Ludzie, Gazeta Wyborcza, 1994-04-01 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
kruszę |
kruszymy |
|||
| 2 os. |
kruszysz |
kruszycie |
|||
| 3 os. |
kruszy |
kruszą |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
kruszyłem +(e)m kruszył |
kruszyłam +(e)m kruszyła |
kruszyłom +(e)m kruszyło |
kruszyliśmy +(e)śmy kruszyli |
kruszyłyśmy +(e)śmy kruszyły |
| 2 os. |
kruszyłeś +(e)ś kruszył |
kruszyłaś +(e)ś kruszyła |
kruszyłoś +(e)ś kruszyło |
kruszyliście +(e)ście kruszyli |
kruszyłyście +(e)ście kruszyły |
| 3 os. |
kruszył |
kruszyła |
kruszyło |
kruszyli |
kruszyły |
bezosobnik: kruszono
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
będę kruszył będę kruszyć |
będę kruszyła będę kruszyć |
będę kruszyło będę kruszyć |
będziemy kruszyli będziemy kruszyć |
będziemy kruszyły będziemy kruszyć |
| 2 os. |
będziesz kruszył będziesz kruszyć |
będziesz kruszyła będziesz kruszyć |
będziesz kruszyło będziesz kruszyć |
będziecie kruszyli będziecie kruszyć |
będziecie kruszyły będziecie kruszyć |
| 3 os. |
będzie kruszył będzie kruszyć |
będzie kruszyła będzie kruszyć |
będzie kruszyło będzie kruszyć |
będą kruszyli będą kruszyć |
będą kruszyły będą kruszyć |
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
kruszmy |
|
| 2 os. |
krusz |
kruszcie |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
kruszyłbym bym kruszył |
kruszyłabym bym kruszyła |
kruszyłobym bym kruszyło |
kruszylibyśmy byśmy kruszyli |
kruszyłybyśmy byśmy kruszyły |
| 2 os. |
kruszyłbyś byś kruszył |
kruszyłabyś byś kruszyła |
kruszyłobyś byś kruszyło |
kruszylibyście byście kruszyli |
kruszyłybyście byście kruszyły |
| 3 os. |
kruszyłby by kruszył |
kruszyłaby by kruszyła |
kruszyłoby by kruszyło |
kruszyliby by kruszyli |
kruszyłyby by kruszyły |
bezosobnik: kruszono by
bezokolicznik: kruszyć
imiesłów przysłówkowy współczesny:
krusząc
gerundium: kruszenie
rodzaj gramatyczny: ndk
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | kruszenie |
kruszenia |
| D. | kruszenia |
kruszeń |
| C. | kruszeniu |
kruszeniom |
| B. | kruszenie |
kruszenia |
| N. | kruszeniem |
kruszeniami |
| Ms. | kruszeniu |
kruszeniach |
| W. | kruszenie |
kruszenia |
imiesłów przymiotnikowy czynny: kruszący
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | kruszący |
kruszący |
kruszący |
kruszące |
krusząca |
| D. | kruszącego |
kruszącego |
kruszącego |
kruszącego |
kruszącej |
| C. | kruszącemu |
kruszącemu |
kruszącemu |
kruszącemu |
kruszącej |
| B. | kruszącego |
kruszącego |
kruszący |
kruszące |
kruszącą |
| N. | kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącą |
| Ms. | kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | kruszący |
kruszący |
kruszące |
kruszące |
| D. | kruszących |
kruszących |
kruszących |
kruszących |
| C. | kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
| B. | kruszących |
kruszących |
kruszących |
kruszące |
| N. | kruszącymi |
kruszącymi |
kruszącymi |
kruszącymi |
| Ms. | kruszących |
kruszących |
kruszących |
kruszących |
odpowiednik aspektowy: nakruszyć
Składnia
| Rzosobowy | + | kruszyć | + |
(CZYM) +
(na CO)
|
3. opór
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | pokonywać, przezwyciężać |
Połączenia
- kruszyć opór, system, tyranię
Cytaty
|
[...] będą powoli, dzień po dniu kruszyć potężne struktury systemu. źródło: NKJP: Maciej Dajnowski: Promieniowanie reliktowe, 2004 |
|
|
Intencja jego zdaje się rzeczywiście [...] moralna, zmierzająca [...] do kruszenia fanatyzmów przez pokazanie, jak się rodzą. źródło: NKJP: Czesław Miłosz: Ziemia Ulro, 1977 |
|
|
Nie miałem przekonania, czy wielka poezja nadaje się do estradowej prezentacji. Dopiero rozmowy z Ewą Demarczyk, a nade wszystko jej własny repertuar i jego przyjęcie stopniowo kruszyły te obawy. źródło: NKJP: Roman Radoszewski: Czesław Niemen: kiedy się dziwić przestanę...: monografia artystyczna, 2004 |
|
|
- Już po wszystkim... - kruszyła szeptem strach pacjenta. źródło: NKJP: Zbigniew Górniak: Siostra i byk, 2009 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
kruszę |
kruszymy |
|||
| 2 os. |
kruszysz |
kruszycie |
|||
| 3 os. |
kruszy |
kruszą |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
kruszyłem +(e)m kruszył |
kruszyłam +(e)m kruszyła |
kruszyłom +(e)m kruszyło |
kruszyliśmy +(e)śmy kruszyli |
kruszyłyśmy +(e)śmy kruszyły |
| 2 os. |
kruszyłeś +(e)ś kruszył |
kruszyłaś +(e)ś kruszyła |
kruszyłoś +(e)ś kruszyło |
kruszyliście +(e)ście kruszyli |
kruszyłyście +(e)ście kruszyły |
| 3 os. |
kruszył |
kruszyła |
kruszyło |
kruszyli |
kruszyły |
bezosobnik: kruszono
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
będę kruszył będę kruszyć |
będę kruszyła będę kruszyć |
będę kruszyło będę kruszyć |
będziemy kruszyli będziemy kruszyć |
będziemy kruszyły będziemy kruszyć |
| 2 os. |
będziesz kruszył będziesz kruszyć |
będziesz kruszyła będziesz kruszyć |
będziesz kruszyło będziesz kruszyć |
będziecie kruszyli będziecie kruszyć |
będziecie kruszyły będziecie kruszyć |
| 3 os. |
będzie kruszył będzie kruszyć |
będzie kruszyła będzie kruszyć |
będzie kruszyło będzie kruszyć |
będą kruszyli będą kruszyć |
będą kruszyły będą kruszyć |
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
kruszmy |
|
| 2 os. |
krusz |
kruszcie |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
kruszyłbym bym kruszył |
kruszyłabym bym kruszyła |
kruszyłobym bym kruszyło |
kruszylibyśmy byśmy kruszyli |
kruszyłybyśmy byśmy kruszyły |
| 2 os. |
kruszyłbyś byś kruszył |
kruszyłabyś byś kruszyła |
kruszyłobyś byś kruszyło |
kruszylibyście byście kruszyli |
kruszyłybyście byście kruszyły |
| 3 os. |
kruszyłby by kruszył |
kruszyłaby by kruszyła |
kruszyłoby by kruszyło |
kruszyliby by kruszyli |
kruszyłyby by kruszyły |
bezosobnik: kruszono by
bezokolicznik: kruszyć
imiesłów przysłówkowy współczesny:
krusząc
gerundium: kruszenie
rodzaj gramatyczny: ndk
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | kruszenie |
kruszenia |
| D. | kruszenia |
kruszeń |
| C. | kruszeniu |
kruszeniom |
| B. | kruszenie |
kruszenia |
| N. | kruszeniem |
kruszeniami |
| Ms. | kruszeniu |
kruszeniach |
| W. | kruszenie |
kruszenia |
imiesłów przymiotnikowy czynny: kruszący
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | kruszący |
kruszący |
kruszący |
kruszące |
krusząca |
| D. | kruszącego |
kruszącego |
kruszącego |
kruszącego |
kruszącej |
| C. | kruszącemu |
kruszącemu |
kruszącemu |
kruszącemu |
kruszącej |
| B. | kruszącego |
kruszącego |
kruszący |
kruszące |
kruszącą |
| N. | kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącą |
| Ms. | kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | kruszący |
kruszący |
kruszące |
kruszące |
| D. | kruszących |
kruszących |
kruszących |
kruszących |
| C. | kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
kruszącym |
| B. | kruszących |
kruszących |
kruszących |
kruszące |
| N. | kruszącymi |
kruszącymi |
kruszącymi |
kruszącymi |
| Ms. | kruszących |
kruszących |
kruszących |
kruszących |
imiesłów przymiotnikowy bierny: kruszony
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | kruszony |
kruszony |
kruszony |
kruszone |
kruszona |
| D. | kruszonego |
kruszonego |
kruszonego |
kruszonego |
kruszonej |
| C. | kruszonemu |
kruszonemu |
kruszonemu |
kruszonemu |
kruszonej |
| B. | kruszonego |
kruszonego |
kruszony |
kruszone |
kruszoną |
| N. | kruszonym |
kruszonym |
kruszonym |
kruszonym |
kruszoną |
| Ms. | kruszonym |
kruszonym |
kruszonym |
kruszonym |
kruszonej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | kruszeni |
kruszeni |
kruszone |
kruszone |
| D. | kruszonych |
kruszonych |
kruszonych |
kruszonych |
| C. | kruszonym |
kruszonym |
kruszonym |
kruszonym |
| B. | kruszonych |
kruszonych |
kruszonych |
kruszone |
| N. | kruszonymi |
kruszonymi |
kruszonymi |
kruszonymi |
| Ms. | kruszonych |
kruszonych |
kruszonych |
kruszonych |
odpowiednik aspektowy: skruszyć
Składnia
|
|
+ | kruszyć | + |
CO
|