Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *obyčajь < *obvykějь 'to, do czego się przywykło, zwyczaj, obyczaj'
Forma prasłowiańska jest rzeczownikiem odczasownikowym od przedrostkowego *obvyknǫti 'przywyknąć, nawyknąć' (por. st.pol. obyknąć 'przyzwyczaić się, przywyknąć, mieć zwyczaj') z przyrostkiem *-ějь (Bor)
1. kolędowania
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja zwyczaje i obyczaje
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | zwyczaj |
Połączenia
- dawny, nowy, stary; miejski, wiejski; wschodni, zachodni; niemiecki, polski, rosyjski...; myśliwski, rycerski, wojenny, wojskowy; kulinarny; chrześcijański, muzułmański obyczaj
- obyczaje Polaków, Rosjan, Słowian, Włochów...
- postępować wedle obyczaju
- postępować zgodnie z obyczajem
Cytaty
|
W okresie Nowego Państwa Egipcjanie z jakichś przyczyn odstąpili od obyczaju obrzezania, aczkolwiek kiedyś bywał niezmiernie przydatny. źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999 |
|
|
[...] wchodząc do namiotu, pokłonił się [...], jak nakazywał obyczaj, padł do nóg ojcu, pozdrowił brata i usiadł na ławie. źródło: NKJP: Zofia Kossak: Przymierze, 1952 |
|
|
To system porozumiewania się myśliwych. Mają one nie tylko praktyczne znaczenie w czasie polowania, ale przede wszystkim są nieodłącznym elementem obyczaju myśliwskiego. źródło: NKJP: Zdzisław Smektała: Chcica..., 2006 |
|
|
Istnieje obyczaj, że w tydzień po urodzeniu dziecka ojciec przynosi je jego matce, pokazuje i kładzie na kolana. źródło: NKJP: Elżbieta Hajnicz: Przekraczając światło, 1996 |
|
|
Na powitanie oczywiście nie podałaby mu ręki. Nie z wrogości, tylko z powodu zasady, która obowiązuje w islamie: kobiecie i mężczyźnie nie wolno witać się w ten sposób (na muzułmańskich obyczajach Beata znała się świetnie). źródło: NKJP: Wojciech Tochman: Córeńka, 2005 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | obyczaj |
obyczaje |
|
| D. | obyczaju |
obyczai obyczajów |
|
| C. | obyczajowi |
obyczajom |
|
| B. | obyczaj |
obyczaje |
|
| N. | obyczajem |
obyczajami |
|
| Ms. | obyczaju |
obyczajach |
|
| W. | obyczaju |
obyczaje |
Składnia
|
+ | obyczaj | + |
CZEGO
|
|
|
+ | obyczaj | + |
ŻE ZDANIE
|
2. nawyk
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | zwyczaj |
Połączenia
- mieć jakiś obyczaj
- robić coś swoim obyczajem
- robić coś wedle swego obyczaju
Cytaty
|
Akurat w tym momencie do stolika podszedł kelner i - nie proszony - postawił przed panem Hatterem filiżankę, czajniczek herbaty oraz dzbanuszek z mlekiem. Widocznie dobrze znał obyczaje starego egiptologa. źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999 |
|
|
Mój ojciec był przykładnym urzędnikiem [...], teraz należał już do drobnomieszczaństwa. Przystosowywał się do obyczajów i wymagań tej grupy społecznej pilnie choć niełatwo. źródło: NKJP: Stanisław Mrożek: Jak zostałem filmowcem, 1975 |
|
|
W domu, w którym panuje nieporządek, lęgną się zgoła niepożądane obyczaje, których dziecko nie powinno się uczyć. źródło: NKJP: Maria Nurowska: Rosyjski kochanek, 1996 |
|
|
Powstały wtedy różne obyczaje, które zniosła dopiero Rewolucja. Kobieta nie miała prawa do przydziału wody. Wodę dostawali tylko żonaci mężczyźni. źródło: NKJP: Ryszard Kapuściński: Imperium, 2005 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | obyczaj |
obyczaje |
|
| D. | obyczaju |
obyczai obyczajów |
|
| C. | obyczajowi |
obyczajom |
|
| B. | obyczaj |
obyczaje |
|
| N. | obyczajem |
obyczajami |
|
| Ms. | obyczaju |
obyczajach |
|
| W. | obyczaju |
obyczaje |
3. zwierzęcia
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt zwyczaje i zachowania zwierząt
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | zwyczaj |
Połączenia
- obyczaje kotów, psów, wielbłądów
Cytaty
|
Ta okoliczność pozwoliła mi studiować życie nie tylko świń, ale i szczurów, te bowiem chętnie się mnożą w pobliżu świń korzystając z ich jadła i w ogóle z ich specyficznych świńskich obyczajów. źródło: NKJP: Stanisław Mrożek: Jak zostałem filmowcem, 2004 |
|
|
Powiększony pod mikroskopem owad świetnie nadaje się na potwora. Olbrzymie szczęki, odnóża pokryte włoskami, rogi, wyrostki, chitynowe pancerze, wielkie szczypce i czułki. Do tego drapieżne obyczaje, okrucieństwo w zdobywaniu pożywienia - gotowe fabuły. źródło: NKJP: Małgorzata Saramonowicz: Siostra, 1996 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | obyczaj |
obyczaje |
|
| D. | obyczaju |
obyczai obyczajów |
|
| C. | obyczajowi |
obyczajom |
|
| B. | obyczaj |
obyczaje |
|
| N. | obyczajem |
obyczajami |
|
| Ms. | obyczaju |
obyczajach |
|
| W. | obyczaju |
obyczaje |
Inne uwagi
Zwykle lm
4. moralność
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego
Połączenia
- dobre, złe; gorszące, lekkie, surowe, swobodne obyczaje
- rozluźnienie, swoboda, upadek, zepsucie obyczajów
Cytaty
|
Holandia to dziwny kraj, z jednej strony bardzo, bardzo liberalny, jeżeli chodzi o obyczaje, a z drugiej najbardziej podatny na polityczną poprawność. źródło: NKJP: Tomasz Konatkowski: Wilcza wyspa, 2006 |
|
|
Kobiety ocierały chustkami załzawione wzruszeniem oczy, mężczyźni uśmiechali się domyślnie i nikt nie potępił sukcesorki za lekkość obyczajów, nikt jej nie ubliżył, nawet w prywatnej rozmowie. źródło: NKJP: Iwona Surmik: Ostatni smok, 2005 |
|
|
[...] poślubił [...] dziewicę kwitnącą i młodziuśką, lat siedemnastu, od siebie tedy więcej niż pół wieku młodszą. Jak mówiono, więcej ta dziewica urodą niźli obyczajami słynęła. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Narrenturm, 2002 |
|
|
Mało który porządny i obyczajny mieszkaniec Lwowa wiedział, że w sercu miasta [...] jest miejsce mające niewiele wspólnego z dobrymi obyczajami. Knajpa zwana „Morska Grota” mieściła się na wewnętrznym podwórku okazałej kamienicy przy Dominikańskiej 4. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Głowa Minotaura, 2009 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | obyczaj |
obyczaje |
|
| D. | obyczaju |
obyczai obyczajów |
|
| C. | obyczajowi |
obyczajom |
|
| B. | obyczaj |
obyczaje |
|
| N. | obyczajem |
obyczajami |
|
| Ms. | obyczaju |
obyczajach |
|
| W. | obyczaju |
obyczaje |
Inne uwagi
Zwykle lm