Chronologizacja
Pochodzenie
Zob. kazać
1. ktoś komuś
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa urzędy i ich funkcjonowanie
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia relacji międzyludzkich
Połączenia
- Kościół, lekarz, minister, rząd, sąd, sędzia, wojewoda nakazał; władze nakazały; policjanci, przełożeni nakazali coś
- nakazać coś firmie, pozwanemu, pracodawcy, właścicielowi
- nakazać aresztowanie kogoś, ciszę, eksmisję, ewakuację, milczenie, odwrót, opuszczenie czegoś, ponowne rozpoznanie (rozpatrzenie) sprawy, przeproszenie kogoś, przeprowadzenie, rozebranie, rozbiórkę, usunięcie, (natychmiastowe) wstrzymanie, zamknięcie, zwrot czegoś
- nakazać coś gestem, ruchem głowy, wzrokiem
- kategorycznie, odgórnie, stanowczo, surowo, ustawowo nakazać
- nakazać przywrócić kogoś na stanowisko, wpłacić, wypłacić, zapłacić coś, zwrócić komuś coś
- można, trzeba nakazać
Cytaty
|
Heinrich Himmler wściekł się i nakazał akcję pacyfikacyjną. źródło: NKJP: Kazimierz Moczarski: Rozmowy z katem, 1977 |
|
|
Profesor gestem nakazał jej milczenie. źródło: NKJP: Andrzej Zbych: Stawka większa niż życie, 2000 |
|
|
Tydzień temu do aresztu trafiło pięciu innych, ale we wtorek sąd nakazał wypuścić ich ze względu na wiek i zły stan zdrowia. źródło: NKJP: Dawid Warszawski: Śledztwo po latach, Gazeta Wyborcza, 1994-02-12 |
|
|
Leon X nakazał Albrechtowi Hohenzollernowi, mistrzowi zakonu, by złożył Polsce hołd wierności. źródło: NKJP: Marek Borucki: Polacy w Rzymie: od czasów Mieszka I do Jana Pawła II, 1995 |
|
|
- Ja to zrobię - rzekł Konrad i podszedł do rywala. - Otwórz usta – nakazał. źródło: NKJP: Małgorzata Musierowicz: Dziecko piątku, 1993 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: dokonany
Tryb oznajmujący
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
nakażę |
nakażemy |
|||
| 2 os. |
nakażesz |
nakażecie |
|||
| 3 os. |
nakaże |
nakażą |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
nakazałem +(e)m nakazał |
nakazałam +(e)m nakazała |
nakazałom +(e)m nakazało |
nakazaliśmy +(e)śmy nakazali |
nakazałyśmy +(e)śmy nakazały |
| 2 os. |
nakazałeś +(e)ś nakazał |
nakazałaś +(e)ś nakazała |
nakazałoś +(e)ś nakazało |
nakazaliście +(e)ście nakazali |
nakazałyście +(e)ście nakazały |
| 3 os. |
nakazał |
nakazała |
nakazało |
nakazali |
nakazały |
bezosobnik: nakazano
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
nakażmy |
|
| 2 os. |
nakaż |
nakażcie |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
nakazałbym bym nakazał |
nakazałabym bym nakazała |
nakazałobym bym nakazało |
nakazalibyśmy byśmy nakazali |
nakazałybyśmy byśmy nakazały |
| 2 os. |
nakazałbyś byś nakazał |
nakazałabyś byś nakazała |
nakazałobyś byś nakazało |
nakazalibyście byście nakazali |
nakazałybyście byście nakazały |
| 3 os. |
nakazałby by nakazał |
nakazałaby by nakazała |
nakazałoby by nakazało |
nakazaliby by nakazali |
nakazałyby by nakazały |
bezosobnik: nakazano by
bezokolicznik: nakazać
imiesłów przysłówkowy uprzedni:
nakazawszy
gerundium: nakazanie
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | nakazanie |
nakazania |
| D. | nakazania |
nakazań |
| C. | nakazaniu |
nakazaniom |
| B. | nakazanie |
nakazania |
| N. | nakazaniem |
nakazaniami |
| Ms. | nakazaniu |
nakazaniach |
| W. | nakazanie |
nakazania |
imiesłów przymiotnikowy bierny: nakazany
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | nakazany |
nakazany |
nakazany |
nakazane |
nakazana |
| D. | nakazanego |
nakazanego |
nakazanego |
nakazanego |
nakazanej |
| C. | nakazanemu |
nakazanemu |
nakazanemu |
nakazanemu |
nakazanej |
| B. | nakazanego |
nakazanego |
nakazany |
nakazane |
nakazaną |
| N. | nakazanym |
nakazanym |
nakazanym |
nakazanym |
nakazaną |
| Ms. | nakazanym |
nakazanym |
nakazanym |
nakazanym |
nakazanej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | nakazani |
nakazani |
nakazane |
nakazane |
| D. | nakazanych |
nakazanych |
nakazanych |
nakazanych |
| C. | nakazanym |
nakazanym |
nakazanym |
nakazanym |
| B. | nakazanych |
nakazanych |
nakazanych |
nakazane |
| N. | nakazanymi |
nakazanymi |
nakazanymi |
nakazanymi |
| Ms. | nakazanych |
nakazanych |
nakazanych |
nakazanych |
odpowiednik aspektowy: nakazywać
Składnia
| Rzosobowy | + | nakazać | + |
(KOMU) +
CO
|
| Rzosobowy | + | nakazać | + |
(KOMU) +
BEZOKOLICZNIK
|
| Rzosobowy | + | nakazać | + |
(KOMU) +
żeby ZDANIE
|
| Rzosobowy | + | nakazać | + |
(KOMU) +
MOWA WPROST
|
2. coś komuś
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego zwroty grzecznościowe i zachowania akceptowane społecznie
Połączenia
- grzeczność, lojalność, sytuacja, ustawa nakazała coś
- coś nakazało przeprosić, wytrwać
- coś nakazanego prawem
Cytaty
|
[...] hodowca za brak nakazanych prawem środków ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia zostanie ukarany karą grzywny. źródło: NKJP: Błąkający się koń, Dziennik Polski, 2008-07-08 |
|
|
W prezbiterium [...] zaczęły się jakieś, nakazane regułą klasztorną, modły. źródło: NKJP: Zygmunt Haupt: Baskijski diabełl: opowiadania i reportaże, 2007 |
|
|
Nowa Konstytucja ma wzmocnić rolę prezydenta [...]. Konstytucja nakaże też prezydentowi i premierowi obowiązek corocznego składania raportu o stanie państwa. źródło: NKJP: Ryszard Dadaczyński: Nasi na Konwencie, Czas Ostrzeszowski, 2005, nr 14 |
|
|
[...] bezwarunkowa lojalność nakazała - przetrwać przez lata małżeństwa bez podawania niczego w wątpliwość. źródło: NKJP: Stanisław Mrożek: Jak zostałem filmowcem, 1975 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: dokonany
Tryb oznajmujący
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
nakażę |
nakażemy |
|||
| 2 os. |
nakażesz |
nakażecie |
|||
| 3 os. |
nakaże |
nakażą |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
nakazałem +(e)m nakazał |
nakazałam +(e)m nakazała |
nakazałom +(e)m nakazało |
nakazaliśmy +(e)śmy nakazali |
nakazałyśmy +(e)śmy nakazały |
| 2 os. |
nakazałeś +(e)ś nakazał |
nakazałaś +(e)ś nakazała |
nakazałoś +(e)ś nakazało |
nakazaliście +(e)ście nakazali |
nakazałyście +(e)ście nakazały |
| 3 os. |
nakazał |
nakazała |
nakazało |
nakazali |
nakazały |
bezosobnik: nakazano
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
nakażmy |
|
| 2 os. |
nakaż |
nakażcie |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
nakazałbym bym nakazał |
nakazałabym bym nakazała |
nakazałobym bym nakazało |
nakazalibyśmy byśmy nakazali |
nakazałybyśmy byśmy nakazały |
| 2 os. |
nakazałbyś byś nakazał |
nakazałabyś byś nakazała |
nakazałobyś byś nakazało |
nakazalibyście byście nakazali |
nakazałybyście byście nakazały |
| 3 os. |
nakazałby by nakazał |
nakazałaby by nakazała |
nakazałoby by nakazało |
nakazaliby by nakazali |
nakazałyby by nakazały |
bezosobnik: nakazano by
bezokolicznik: nakazać
imiesłów przysłówkowy uprzedni:
nakazawszy
gerundium: nakazanie
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | nakazanie |
nakazania |
| D. | nakazania |
nakazań |
| C. | nakazaniu |
nakazaniom |
| B. | nakazanie |
nakazania |
| N. | nakazaniem |
nakazaniami |
| Ms. | nakazaniu |
nakazaniach |
| W. | nakazanie |
nakazania |
imiesłów przymiotnikowy bierny: nakazany
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | nakazany |
nakazany |
nakazany |
nakazane |
nakazana |
| D. | nakazanego |
nakazanego |
nakazanego |
nakazanego |
nakazanej |
| C. | nakazanemu |
nakazanemu |
nakazanemu |
nakazanemu |
nakazanej |
| B. | nakazanego |
nakazanego |
nakazany |
nakazane |
nakazaną |
| N. | nakazanym |
nakazanym |
nakazanym |
nakazanym |
nakazaną |
| Ms. | nakazanym |
nakazanym |
nakazanym |
nakazanym |
nakazanej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | nakazani |
nakazani |
nakazane |
nakazane |
| D. | nakazanych |
nakazanych |
nakazanych |
nakazanych |
| C. | nakazanym |
nakazanym |
nakazanym |
nakazanym |
| B. | nakazanych |
nakazanych |
nakazanych |
nakazane |
| N. | nakazanymi |
nakazanymi |
nakazanymi |
nakazanymi |
| Ms. | nakazanych |
nakazanych |
nakazanych |
nakazanych |
odpowiednik aspektowy: nakazywać
Inne uwagi
Zwykle imb
Składnia
| Rznieżywotny | + | nakazać | + |
(KOMU) +
CO
|
| Rznieżywotny | + | nakazać | + |
(KOMU) +
BEZOKOLICZNIK
|