Chronologizacja
Poświadczenia z pierwszej połowy XVI w. są bardzo skąpe, co kontrastuje ze znacznie liczniejszymi poświadczeniami z drugiej połowy wieku.
Pochodzenie
ogsł. *orz-sǫdъ / *orz-sǫd-ъkъ (zdrobnienie) 'decyzja, ocena, opinia, osąd, rozstrzygnięcie, wyrok'; 'praktyczny rozum, rozwaga, roztropność''
W polszczyźnie XV-wiecznej poświadczony także rozsąd ‘wyrok sądowy’. Wyraźny związek z czasownikami rozsądzić / rozsądzać (< ogsł. *orzsǫditi / *orzsǫďati).
Zob. sąd , sądzić
Definicja
Wymowa
[rossondek]
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka
Połączenia
- ludzki, własny; trzeźwy, zwykły; ekonomiczny, polityczny rozsądek
- rozsądek ludzi
- rozsądek i logika, rozsądek i opanowanie, rozsądek i ostrożność, rozsądek i realizm, rozsądek i rozwaga, rozsądek i serce, rozsądek i umiar; trzeźwość i rozsądek
- brak, (pewna, zdrowa) doza, odrobina, resztki; granice; głos, nakaz rozsądku
- silniejszy od rozsądku
- rozsądek każe, nakazuje, podpowiada coś; przeważył, zwyciężył/zwycięża
- stracić, zachować/zachowywać rozsądek
- apelować, przemówić/przemawiać do rozsądku
- wierzyć w rozsądek
- brać górę nad rozsądkiem
Cytaty
|
Cenimy sobie niezmiernie jego rozsądek, rozwagę i polityczną mądrość, pamiętamy też o jego zasługach dla naszej sprawy. źródło: NKJP: Roman Antoszewski: Kariera na trzy karpie morskie, 2000 |
|
|
Kiedy emocje biorą górę nad rozsądkiem, dochodzi często do nieprzyjemnych sytuacji życiowych. źródło: NKJP: Danka: Reguła złotego środka, Euroregio Glacensis, 1999 |
|
|
To, co oni z tym robili... oni mają swoje rozsądki, swoje doświadczenie, swoją wiedzę, robili z tym, co chcieli. źródło: NKJP: Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej: Stenogram z 21. posiedzenia Komisji Śledczej do zbadania ujawnionych w mediach zarzutów dotyczących przypadków korupcji podczas prac nad nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji (SRTV) w dniu 19 marca 2003 r. |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rozsądek |
rozsądki |
|
| D. | rozsądku |
rozsądków |
|
| C. | rozsądkowi |
rozsądkom |
|
| B. | rozsądek |
rozsądki |
|
| N. | rozsądkiem |
rozsądkami |
|
| Ms. | rozsądku |
rozsądkach |
|
| W. | rozsądku |
rozsądki |
Inne uwagi
Zwykle lp