Chronologizacja
1.a zwierzę
Definicja
Pochodzenie
psł. *rakъ 'skorupiak słodkowodny Astacus, rak'
Nie można wykluczyć wczesnopsł. postaci *orkъ (z intonacją akutową, pod którą ogsł. rozwój *ăr- > *ra-) z etymologicznym znaczeniem 'coś zagiętego' (por. łac. arcus 'łuk') w nawiązaniu do kształtu charakterystycznych, wielkich szczypców raka
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt zwierzęta wodne
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | zwierzę |
Połączenia
- raki i ryby, raki i żaby
- hodowla raków
- spotkać raka
- czerwony jak rak
- spiec się jak rak
Cytaty
|
Jeziora są bogate w ryby i raki. Rzeka Wda słynie ponadto ze spływów kajakowych, które organizowane są tu przez turystów z całej Polski. źródło: NKJP: (ditt): Relaks w zakolach Wdy, Dziennik Bałtycki, 2002-06-21 |
|
|
Zdaniem wielu osób używanie agregatu prądotwórczego stanowi zagrożenie dla fauny i flory. Według nich degradacji ulega dno jeziora. Nie można już tu spotkać raków, które są oznaką czystości wody. źródło: NKJP: ROJ: Czy raki wrócą?, Gazeta Poznańska, 2003-01-24 |
|
|
Chciałem pogłębić staw i otworzyć hodowlę raków [...]. – Jestem bezrobotny, a z tego mógłbym utrzymać rodzinę. źródło: NKJP: Leszek Grabowy: Wystawiony, Gazeta Wrocławska, 2002-08-03 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rak |
raki |
|
| D. | raka |
raków |
|
| C. | rakowi |
rakom |
|
| B. | raka |
raki |
|
| N. | rakiem |
rakami |
|
| Ms. | raku |
rakach |
|
| W. | raku |
raki |
1.b potrawa
Definicja
Pochodzenie
psł. *rakъ
Por. 1a
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie rodzaje pokarmu/potraw i ich cechy
Cytaty
|
Gęsty krem z raków przypomniał mi dzieciństwo w Poznaniu, gdzie specjał ten podawano w kilku wyśmienitych lokalach, które dziś należą już do przeszłości. źródło: NKJP: Piotr Bikont: Smakosz na molo, Gazeta Wyborcza, 1996-10-18 |
|
|
Był dziecinnie ambitny w drobiazgach, a skromny w tym, w czym był niedościgniony: puszył się, że szybciej niż ktokolwiek inny je raki (kiedy były łatwiej niż dzisiaj dostępne, organizował konkursy szybkości, w których dzielnie dotrzymywałam mu placu), uważał się za znawcę win, wytrawnego kierowcę i wyrafinowanego smakosza (chociaż najbardziej lubił rzodkiewki!). źródło: NKJP: Irena Szymańska: Miałam dar zachwytu!, 2001 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rak |
raki |
|
| D. | raka |
raków |
|
| C. | rakowi |
rakom |
|
| B. | raka |
raki |
|
| N. | rakiem |
rakami |
|
| Ms. | raku |
rakach |
|
| W. | raku |
raki |
Inne uwagi
Zwykle lm
2. choroba
Definicja
Pochodzenie
psł. *rakъ
Znaczenie to jest nowsze, powstało pod wpływem łac. cancer 'rak; nowotwór', niem. Krebs 'ts.', dla których wzór stanowiło gr. karkínos 'rak', wtórnie 'złośliwy nowotwór', na podstawie wyobrażeń, że nowotwór pożera zaatakowany organ jak rak swą ofiarę
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Choroby i ich leczenie rodzaje chorób
Połączenia
- rak złośliwy
- rak gruczołu krokowego, jajnika; jamy brzusznej, płucnej, ustnej; jądra, jelita grubego, kości, krtani, macicy, mózgu; narządów kobiecych, rodnych; nerki, pęcherza (moczowego), piersi, płuc, prostaty, przełyku, skóry, stercza, sutka, szyjki macicy, tarczycy, trzustki, wątroby, żołądka
- rak i AIDS, rak i cukrzyca, rak i gruźlica, rak i zawał (serca)
- komórka, przerzut; objaw, odmiana, postać, przypadek, rodzaj; rozwój, stadium; operacja; profilaktyka; powód, prawdopodobieństwo, ryzyko; rozpoznanie, wykrywanie; występowanie raka
- zagrożenie rakiem
- szczepionka przeciw rakowi
- chory; lek, lekarstwo, szczepionka; zachorowalność, zapadalność; umieralność na raka
- badania nad rakiem
- pacjent; walka z rakiem
- dotknięty rakiem
- rak powstaje; zaatakował/atakuje; toczy, zżera coś
- zapobiegać rakowi
- spowodować/powodować, wywoływać; rozpoznać, stwierdzić, wykryć, zdiagnozować; mieć; leczyć, zwalczać; pokonać, przejść, wyleczyć raka
- prowadzić do raka
- zachorować, zapadać; chorować cierpieć; umrzeć/umierać na raka
- chronić przed rakiem
- żyć; walczyć, wygrać z rakiem
Cytaty
|
Ten wielki Armstrong, który pokonał zżerającego go raka i wielokrotnie zatriumfował nad trudnościami „wielkiej pętli”, jeszcze raz, po przerwie, chce ubiegać się o zwycięstwo i udowodnić, że siłą woli i wiary unicestwić może chorobę. źródło: NKJP: Ludwik Stomma: Uwaga – za fajnie!, Polityka, nr 2675, 2008-10-11 |
|
|
Dotychczas lekarze twierdzili, że dieta bogata w warzywa, owoce i produkty zbożowe zapobiega rakowi jelita grubego. źródło: NKJP: Błonnik nie chroni?, Gazeta Wyborcza, 1999-03-24 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rak |
raki |
|
| D. | raka |
raków |
|
| C. | rakowi |
rakom |
|
| B. | raka |
raki |
|
| N. | rakiem |
rakami |
|
| Ms. | raku |
rakach |
|
| W. | raku |
raki |
3. na drzewie
Definicja
Pochodzenie
psł. *rakъ
Por. rak 2
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat roślin budowa i funkcjonowanie roślin
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat roślin drzewa i krzewy
Połączenia
- rak otwarty
Cytaty
|
Raka spotkać możemy teoretycznie na każdym drzewie. Dla kilku gatunków jest on dość charakterystyczny [...]. źródło: NKJP: Robert Kimbar: Rak, Las Polski, 2009-05-01 |
|
|
W moim ogrodzie aż trzy drzewa mają raka. Jabłoń - nieduża rana, podejrzewam, że wywołana przez grzyba, tzw. parch jabłoni, który co roku ją atakował. źródło: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rak |
raki |
|
| D. | raka |
raków |
|
| C. | rakowi |
rakom |
|
| B. | raka |
raki |
|
| N. | rakiem |
rakami |
|
| Ms. | raku |
rakach |
|
| W. | raku |
raki |
4. korupcji
Definicja
Pochodzenie
Zob. rak 2 (tu w znaczeniu metaforycznym)
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego zachowania i wyrażenia nieakceptowane społecznie
Połączenia
- rak korupcji
- rak toczy coś
Cytaty
|
Kultura przeżywa kryzys. Rak rozkładu toczy ją. źródło: NKJP: Marlena Mokrzanowska: Żołnierze z twierdzy, Gazeta Wrocławska, 2003-08-14 |
|
|
Polacy nie mają złudzeń: nasze państwo przeżarte jest rakiem korupcji. Można w nim nie tylko załatwić sobie prawo jazdy, ale także kupić w Sejmie ustawę. źródło: NKJP: K. Kowalski: Na bezdrożach prawa: Korupcję potępiamy, ale..., 2003-09-27 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rak |
raki |
|
| D. | raka |
raków |
|
| C. | rakowi |
rakom |
|
| B. | raka |
raki |
|
| N. | rakiem |
rakami |
|
| Ms. | raku |
rakach |
|
| W. | raku |
raki |
Składnia
|
+ | rak | + |
CZEGO
|
5. w taternictwie
Definicja
Pochodzenie
Zob. Zob. rak 1a (bezpośrednie nawiązanie do znaczenia etymologicznego 'coś zgiętego')
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny turystyka
Cytaty
|
Nie wiadomo dlaczego, czy zahaczył rakiem o rak, czy pośliznął się? Zamachał tylko rękami, chcąc złapać równowagę, ale już nie zdołał jej utrzymać. Spadł z około dziesięciometrowego uskoku, znajdującego się poniżej miejsca, w którym siedział Werner. źródło: NKJP: Wanda Rutkiewicz: Na jednej linie, 2010 |
|
|
Pogoda była idealna, śnieg pewny. Na nogach miał raki, w dłoni czekan. Nie wiadomo, dlaczego poleciał. Może zaczepił rakiem o spodnie, może odnowiła się stara kontuzja kolana. źródło: NKJP: Marek Harny: Zdrajca, 2007 |
|
|
Leśniczy wskazał wspinaczom drzewa. Chłopcy założyli buty z podpiętymi rakami. Przy pomocy lin wspięli się na wierzchołki strzelistych jodeł i przystąpili do pracy. źródło: NKJP: Nowy Sącz - 30 metrów do śmierci, Dziennik Polski, 2002-09-16 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rak |
raki |
|
| D. | raka |
raków |
|
| C. | rakowi |
rakom |
|
| B. | raka |
raki |
|
| N. | rakiem |
rakami |
|
| Ms. | raku |
rakach |
|
| W. | raku |
raki |