Chronologizacja
Pochodzenie
St.pol. sąmnienie (od XIV w. < ogsłow. *sǫmьněnьje). Rozwój postaci polskiej: sąmnienie > sumnienie (z zanikiem nosowości przed spółgłoską -m) > sumienie (z uproszczeniem grupy spółgłoskowej -mń- > -m'-).
Por. st.pol. czasownik sąmnieć się ‘mieć wątpliwości, sprzeciwiać się; bać się, lękać się, obawiać się czegoś’ (Bor)
1. człowieka
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie
Połączenia
- prawe, spokojne; wrażliwe; błędne, złe; ludzkie; chrześcijańskie, katolickie; indywidualne; uformowane, zdeformowane; własne; moje, nasze sumienie; sumienie ludzkie, moralne, narodowe
- sumienie człowieka, jednostki; ludzi, obywateli; dziecka, księdza, lekarza, ojca; chrześcijanina; posłów; Polaków; społeczności
- stan; wrażliwość; spokój, uspokojenie; czystość, prawość; konflikt, niepokój, rozterka, zgryzota; formacja, wychowanie; głos, nakaz; resztki; człowiek; kwestia, problem, sprawa, temat sumienia
- niezgodny, zgodny z sumieniem
- sumienie funkcjonuje; odezwało się/odzywa się; dyktuje, nakazuje coś; pozwala na coś, decyduje o czymś; dręczy, gryzie, niepokoi kogoś
- coś dotyczy sumienia
- budzić, obudzić, rozbudzić; formować, kształtować, uwrażliwiać; oczyścić/oczyszczać; uspokoić/uspokajać; drażnić; poruszyć/poruszać sumienie; uciszyć, usypiać/uśpić, wyciszyć/wyciszać, zagłuszyć/zagłuszać; wypaczać; coś dręczy sumienie; gwałcić sumienia
- kierować się; wstrząsnąć/wstrząsać sumieniem
- działać, postąpić/postępować wbrew (własnemu) sumieniu
- według sumienia; zgodnie z sumieniem
Cytaty
|
[...] podstawową zasadą funkcjonowania zdrowego sumienia będzie biblijne: „Miłuj bliźniego jak siebie samego”. źródło: NKJP: Ryszard Kapuściński: Lapidarium I-III, 2008 |
|
|
Prawidłowo funkcjonujące sumienie w obliczu grzesznych zachowań mobilizuje do nawrócenia i czynienia dobra, a sumienie zaburzone straszy, paraliżuje i demobilizuje. źródło: NKJP: Marek Dziewiecki: Co czynię ze skarbem mego życia? Rachunek sumienia dla młodzieży, 2008 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | sumienie |
sumienia |
|
| D. | sumienia |
sumień |
|
| C. | sumieniu |
sumieniom |
|
| B. | sumienie |
sumienia |
|
| N. | sumieniem |
sumieniami |
|
| Ms. | sumieniu |
sumieniach |
|
| W. | sumienie |
sumienia |
2. świata
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka określenia człowieka ze względu na jego działalność intelektualną
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne
Połączenia
- sumienie Europy, ludzkości, narodów, świata; lewicy
Cytaty
|
Pisarze przestali być sumieniem narodu, władza już się ich nie boi [...]. źródło: NKJP: Ryszard Marek Groński: Nauka pływania dla topielców: wypisy z histerii najnowszej 1989-1998, 1999 |
|
|
Odważnej decyzji sędziów przyklasnął Desmond Tutu, anglikański arcybiskup z RPA, uznawany za sumienie Afryki. źródło: NKJP: Papierowa sprawiedliwość, Polityka, 2009-03-14 |
|
|
Polska przez lata nazywała się sumieniem narodów i była nim. Polscy żołnierze ginęli na różnych frontach walki za waszą i naszą wolność. źródło: NKJP: Krzysztof Burnetko, Witold Bereś: Marek Edelman. Życie. Po prostu, 2008 |
|
|
Zakładała domy umierających i domy dziecka. Przebywała wśród chorych i nędzarzy, przynosząc im ulgę i pociechę. Dlatego nazywano ją sumieniem świata. źródło: NKJP: Dziennik Matki Teresy, Dziennik Polski, 1999-10-09 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | sumienie |
sumienia |
|
| D. | sumienia |
sumień |
|
| C. | sumieniu |
sumieniom |
|
| B. | sumienie |
sumienia |
|
| N. | sumieniem |
sumieniami |
|
| Ms. | sumieniu |
sumieniach |
|
| W. | sumienie |
sumienia |
Składnia
|
+ | sumienie | + |
CZEGO
|