UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

umieć

Chronologizacja

XIV w., Bor

Pochodzenie

psł. *uměti, *umějǫ 'umieć, potrafić'

Czasownik utworzony od niezachowanego, a poświadczonego w st.pol. rzeczownika um ‘rozum, sprawność umysłu, zdolność myślenia’, ‘zamiar, postanowienie’, kontynuującego psł. *umъ.

1. czytać

Definicja

mieć umiejętności wystarczające, żeby robić coś sprawnie i we właściwy sposób

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka cechy charakteru, temperamentu, zdolności i umiejętności

Połączenia

  • umieć wszystko
  • umieć od dziecka
  • umieć czytać, gotować, grać, jeździć konno, obsługiwać komputer, pływać, rysować, szyć, tańczyć, śpiewać; bronić się, być stanowczym, dotrzymać tajemnicy, kłamać, milczeć, naśladować, odmówić, panować nad sobą, pokonać lęk, przekonać kogoś, przystosować się, przyznać się do czegoś, radzić sobie, rozmawiać z kimś, rozwiązać zadanie, słuchać, wytłumaczyć, zaakceptować coś, zaradzić czemuś, znaleźć właściwe słowo
  • umieć jak mało kto, jak nikt
  • należy, trzeba umieć
  • lubić i umieć

Cytaty

Edyta, chcąc zerwać lilię wodną, wychyliła się zanadto i z krzykiem wpadła do wody. Hans musiał ją wtedy wyciągać, nie było zbyt głęboko, ale Edyta nie umiała pływać.

źródło: NKJP: Andrzej Zbych (Andrzej Szypulski, Zbigniew Safjan): Stawka większa niż życie, 1967

Babcia Jasia wymagała subordynacji i umiała karcić, ale też traktowała mnie w rozmowach jak partnera i, kiedy było trzeba, umiała pocieszyć jak nikt.

źródło: NKJP: Artur Cieślar: Kobieta metafizyczna - rozmowy Artura Cieślara, 2005

Umiesz coś, czego oni nie umieją, a co niezbędne jest im do przeżycia?

źródło: NKJP: Andrzej Kołaczkowski-Bochenek: Nie idź tam człowieku!, 2009

[...] sporo widziałam w swoim życiu i naprawdę sporo umiem...

źródło: NKJP: Marek Krajewski: Dżuma w Breslau, 2007

A jak się z nim dogadujesz? Umie po polsku?

źródło: NKJP: Mirosław Sokołowski: Gady, 2007

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. umiem
umiemy
2 os. umiesz
umiecie
3 os. umie
umieją

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. umiałem
+(e)m umiał
umiałam
+(e)m umiała
umiałom
+(e)m umiało
umieliśmy
+(e)śmy umieli
umiałyśmy
+(e)śmy umiały
2 os. umiałeś
+(e)ś umiał
umiałaś
+(e)ś umiała
umiałoś
+(e)ś umiało
umieliście
+(e)ście umieli
umiałyście
+(e)ście umiały
3 os. umiał
umiała
umiało
umieli
umiały

bezosobnik: umiano

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. będę umiał
będę umieć
będę umiała
będę umieć
będę umiało
będę umieć
będziemy umieli
będziemy umieć
będziemy umiały
będziemy umieć
2 os. będziesz umiał
będziesz umieć
będziesz umiała
będziesz umieć
będziesz umiało
będziesz umieć
będziecie umieli
będziecie umieć
będziecie umiały
będziecie umieć
3 os. będzie umiał
będzie umieć
będzie umiała
będzie umieć
będzie umiało
będzie umieć
będą umieli
będą umieć
będą umiały
będą umieć

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. umiejmy
2 os. umiej
umiejcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. umiałbym
bym umiał
umiałabym
bym umiała
umiałobym
bym umiało
umielibyśmy
byśmy umieli
umiałybyśmy
byśmy umiały
2 os. umiałbyś
byś umiał
umiałabyś
byś umiała
umiałobyś
byś umiało
umielibyście
byście umieli
umiałybyście
byście umiały
3 os. umiałby
by umiał
umiałaby
by umiała
umiałoby
by umiało
umieliby
by umieli
umiałyby
by umiały

bezosobnik: umiano by

bezokolicznik: umieć

imiesłów przysłówkowy współczesny: umiejąc

imiesłów przymiotnikowy czynny: umiejący

liczba pojedyncza
m1 m2 m3 n1, n2 ż
M. umiejący
umiejący
umiejący
umiejące
umiejąca
D. umiejącego
umiejącego
umiejącego
umiejącego
umiejącej
C. umiejącemu
umiejącemu
umiejącemu
umiejącemu
umiejącej
B. umiejącego
umiejącego
umiejący
umiejące
umiejącą
N. umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącą
Ms. umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącej
liczba mnoga
p1 m1 ndepr m1 depr pozostałe
M. umiejący
umiejący
umiejące
umiejące
D. umiejących
umiejących
umiejących
umiejących
C. umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącym
B. umiejących
umiejących
umiejących
umiejące
N. umiejącymi
umiejącymi
umiejącymi
umiejącymi
Ms. umiejących
umiejących
umiejących
umiejących

Inne uwagi

Gerundium nieużywane

Składnia

Rzosobowy + umieć +
BEZOKOLICZNIK
Rzosobowy + umieć +
CO

2. wiersz

Definicja

nauczywszy się czegoś, móc to powtórzyć z pamięci

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka nazwy działań intelektualnych człowieka

Połączenia

  • umieć lekcje, tabliczkę mnożenia, wiersz
  • umieć na pamięć, na wyrywki

Cytaty

[...] dla setek tysięcy polskich dzieci, gdzieś tam na Kresach Wschodnich, ów katechizm był niemal świętością. Polskie dzieci umiały go na pamięć.

źródło: NKJP: Stanisław Berenda-Czajkowski: Dni grozy i łez, 2001

Jeśli któryś z chłopców coś przeskrobie albo nie umie lekcji, wówczas za karę musi nosić przez cały dzień żółty krawat w zielone grochy.

źródło: NKJP: Jan Brzechwa: Akademia pana Kleksa, 1996

[...] znowu wziąłem się do wkuwania, choć nie znoszę być takim [...], co to wszystko umie na wyrywki.

źródło: NKJP: Stanisław Kowalewski: Czarne okna, 1961

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. umiem
umiemy
2 os. umiesz
umiecie
3 os. umie
umieją

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. umiałem
+(e)m umiał
umiałam
+(e)m umiała
umiałom
+(e)m umiało
umieliśmy
+(e)śmy umieli
umiałyśmy
+(e)śmy umiały
2 os. umiałeś
+(e)ś umiał
umiałaś
+(e)ś umiała
umiałoś
+(e)ś umiało
umieliście
+(e)ście umieli
umiałyście
+(e)ście umiały
3 os. umiał
umiała
umiało
umieli
umiały

bezosobnik: umiano

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. będę umiał
będę umieć
będę umiała
będę umieć
będę umiało
będę umieć
będziemy umieli
będziemy umieć
będziemy umiały
będziemy umieć
2 os. będziesz umiał
będziesz umieć
będziesz umiała
będziesz umieć
będziesz umiało
będziesz umieć
będziecie umieli
będziecie umieć
będziecie umiały
będziecie umieć
3 os. będzie umiał
będzie umieć
będzie umiała
będzie umieć
będzie umiało
będzie umieć
będą umieli
będą umieć
będą umiały
będą umieć

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. umiejmy
2 os. umiej
umiejcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. umiałbym
bym umiał
umiałabym
bym umiała
umiałobym
bym umiało
umielibyśmy
byśmy umieli
umiałybyśmy
byśmy umiały
2 os. umiałbyś
byś umiał
umiałabyś
byś umiała
umiałobyś
byś umiało
umielibyście
byście umieli
umiałybyście
byście umiały
3 os. umiałby
by umiał
umiałaby
by umiała
umiałoby
by umiało
umieliby
by umieli
umiałyby
by umiały

bezosobnik: umiano by

bezokolicznik: umieć

imiesłów przysłówkowy współczesny: umiejąc

imiesłów przymiotnikowy czynny: umiejący

liczba pojedyncza
m1 m2 m3 n1, n2 ż
M. umiejący
umiejący
umiejący
umiejące
umiejąca
D. umiejącego
umiejącego
umiejącego
umiejącego
umiejącej
C. umiejącemu
umiejącemu
umiejącemu
umiejącemu
umiejącej
B. umiejącego
umiejącego
umiejący
umiejące
umiejącą
N. umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącą
Ms. umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącej
liczba mnoga
p1 m1 ndepr m1 depr pozostałe
M. umiejący
umiejący
umiejące
umiejące
D. umiejących
umiejących
umiejących
umiejących
C. umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącym
B. umiejących
umiejących
umiejących
umiejące
N. umiejącymi
umiejącymi
umiejącymi
umiejącymi
Ms. umiejących
umiejących
umiejących
umiejących

Inne uwagi

Gerundium nieużywane

Składnia

Rzosobowy + umieć +
CO

Informacja normatywna

Uznawane za błędne w znaczeniu: 'znać coś'

3. się ubrać

Definicja

robić coś wyjątkowo dobrze, lepiej niż inni

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka cechy charakteru, temperamentu, zdolności i umiejętności

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

Połączenia

  • (nie) umieć ubrać się, umalować się, urządzić się, ustawić się

Cytaty

Nabrała pewności siebie, jest uśmiechnięta, radosna, zadbana, po prostu ładna kobieta, która umie się ubrać.

źródło: NKJP: Magdalena Okoniewska: Mój świat jest kobietą. Dziennik lesbijki, 2004

Ależ ten nasz Arek umie łgać.

źródło: NKJP: Piotr Siemion: Finimondo: komedia romantyczna, 2004

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. umiem
umiemy
2 os. umiesz
umiecie
3 os. umie
umieją

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. umiałem
+(e)m umiał
umiałam
+(e)m umiała
umiałom
+(e)m umiało
umieliśmy
+(e)śmy umieli
umiałyśmy
+(e)śmy umiały
2 os. umiałeś
+(e)ś umiał
umiałaś
+(e)ś umiała
umiałoś
+(e)ś umiało
umieliście
+(e)ście umieli
umiałyście
+(e)ście umiały
3 os. umiał
umiała
umiało
umieli
umiały

bezosobnik: umiano

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. będę umiał
będę umieć
będę umiała
będę umieć
będę umiało
będę umieć
będziemy umieli
będziemy umieć
będziemy umiały
będziemy umieć
2 os. będziesz umiał
będziesz umieć
będziesz umiała
będziesz umieć
będziesz umiało
będziesz umieć
będziecie umieli
będziecie umieć
będziecie umiały
będziecie umieć
3 os. będzie umiał
będzie umieć
będzie umiała
będzie umieć
będzie umiało
będzie umieć
będą umieli
będą umieć
będą umiały
będą umieć

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. umiejmy
2 os. umiej
umiejcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. umiałbym
bym umiał
umiałabym
bym umiała
umiałobym
bym umiało
umielibyśmy
byśmy umieli
umiałybyśmy
byśmy umiały
2 os. umiałbyś
byś umiał
umiałabyś
byś umiała
umiałobyś
byś umiało
umielibyście
byście umieli
umiałybyście
byście umiały
3 os. umiałby
by umiał
umiałaby
by umiała
umiałoby
by umiało
umieliby
by umieli
umiałyby
by umiały

bezosobnik: umiano by

bezokolicznik: umieć

imiesłów przysłówkowy współczesny: umiejąc

imiesłów przymiotnikowy czynny: umiejący

liczba pojedyncza
m1 m2 m3 n1, n2 ż
M. umiejący
umiejący
umiejący
umiejące
umiejąca
D. umiejącego
umiejącego
umiejącego
umiejącego
umiejącej
C. umiejącemu
umiejącemu
umiejącemu
umiejącemu
umiejącej
B. umiejącego
umiejącego
umiejący
umiejące
umiejącą
N. umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącą
Ms. umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącej
liczba mnoga
p1 m1 ndepr m1 depr pozostałe
M. umiejący
umiejący
umiejące
umiejące
D. umiejących
umiejących
umiejących
umiejących
C. umiejącym
umiejącym
umiejącym
umiejącym
B. umiejących
umiejących
umiejących
umiejące
N. umiejącymi
umiejącymi
umiejącymi
umiejącymi
Ms. umiejących
umiejących
umiejących
umiejących

Inne uwagi

Gerundium nieużywane

Składnia

Rzosobowy + umieć +
BEZOKOLICZNIK

Frazeologizmy

ktoś nie potrafi zliczyć do trzech
ktoś nie umie zliczyć do trzech

Przysłowia

Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał
Data ostatniej modyfikacji: 06.06.2014
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN
Open toolbar

Menu dostępności

  • Powiększ tekst

  • Zmniejsz tekst

  • Wysoki kontrast

  • Resetuj