Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *uměti, *umějǫ 'umieć, potrafić'
Czasownik utworzony od niezachowanego, a poświadczonego w st.pol. rzeczownika um ‘rozum, sprawność umysłu, zdolność myślenia’, ‘zamiar, postanowienie’, kontynuującego psł. *umъ.
1. czytać
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka cechy charakteru, temperamentu, zdolności i umiejętności
Połączenia
- umieć wszystko
- umieć od dziecka
- umieć czytać, gotować, grać, jeździć konno, obsługiwać komputer, pływać, rysować, szyć, tańczyć, śpiewać; bronić się, być stanowczym, dotrzymać tajemnicy, kłamać, milczeć, naśladować, odmówić, panować nad sobą, pokonać lęk, przekonać kogoś, przystosować się, przyznać się do czegoś, radzić sobie, rozmawiać z kimś, rozwiązać zadanie, słuchać, wytłumaczyć, zaakceptować coś, zaradzić czemuś, znaleźć właściwe słowo
- umieć jak mało kto, jak nikt
- należy, trzeba umieć
- lubić i umieć
Cytaty
Edyta, chcąc zerwać lilię wodną, wychyliła się zanadto i z krzykiem wpadła do wody. Hans musiał ją wtedy wyciągać, nie było zbyt głęboko, ale Edyta nie umiała pływać. źródło: NKJP: Andrzej Zbych (Andrzej Szypulski, Zbigniew Safjan): Stawka większa niż życie, 1967 |
|
Babcia Jasia wymagała subordynacji i umiała karcić, ale też traktowała mnie w rozmowach jak partnera i, kiedy było trzeba, umiała pocieszyć jak nikt. źródło: NKJP: Artur Cieślar: Kobieta metafizyczna - rozmowy Artura Cieślara, 2005 |
|
Umiesz coś, czego oni nie umieją, a co niezbędne jest im do przeżycia? źródło: NKJP: Andrzej Kołaczkowski-Bochenek: Nie idź tam człowieku!, 2009 |
|
[...] sporo widziałam w swoim życiu i naprawdę sporo umiem... źródło: NKJP: Marek Krajewski: Dżuma w Breslau, 2007 |
|
A jak się z nim dogadujesz? Umie po polsku? źródło: NKJP: Mirosław Sokołowski: Gady, 2007 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|
1 os. |
umiem |
umiemy |
|||
2 os. |
umiesz |
umiecie |
|||
3 os. |
umie |
umieją |
Czas przeszły
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|
m | ż | n | mo | -mo | |
1 os. |
umiałem +(e)m umiał |
umiałam +(e)m umiała |
umiałom +(e)m umiało |
umieliśmy +(e)śmy umieli |
umiałyśmy +(e)śmy umiały |
2 os. |
umiałeś +(e)ś umiał |
umiałaś +(e)ś umiała |
umiałoś +(e)ś umiało |
umieliście +(e)ście umieli |
umiałyście +(e)ście umiały |
3 os. |
umiał |
umiała |
umiało |
umieli |
umiały |
bezosobnik: umiano
Czas przyszły
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|
m | ż | n | mo | -mo | |
1 os. |
będę umiał będę umieć |
będę umiała będę umieć |
będę umiało będę umieć |
będziemy umieli będziemy umieć |
będziemy umiały będziemy umieć |
2 os. |
będziesz umiał będziesz umieć |
będziesz umiała będziesz umieć |
będziesz umiało będziesz umieć |
będziecie umieli będziecie umieć |
będziecie umiały będziecie umieć |
3 os. |
będzie umiał będzie umieć |
będzie umiała będzie umieć |
będzie umiało będzie umieć |
będą umieli będą umieć |
będą umiały będą umieć |
Tryb rozkazujący
liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
---|---|---|
1 os. |
umiejmy |
|
2 os. |
umiej |
umiejcie |
Tryb warunkowy
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|
m | ż | n | mo | -mo | |
1 os. |
umiałbym bym umiał |
umiałabym bym umiała |
umiałobym bym umiało |
umielibyśmy byśmy umieli |
umiałybyśmy byśmy umiały |
2 os. |
umiałbyś byś umiał |
umiałabyś byś umiała |
umiałobyś byś umiało |
umielibyście byście umieli |
umiałybyście byście umiały |
3 os. |
umiałby by umiał |
umiałaby by umiała |
umiałoby by umiało |
umieliby by umieli |
umiałyby by umiały |
bezosobnik: umiano by
bezokolicznik: umieć
imiesłów przysłówkowy współczesny:
umiejąc
imiesłów przymiotnikowy czynny: umiejący
liczba pojedyncza | |||||
---|---|---|---|---|---|
m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
M. | umiejący |
umiejący |
umiejący |
umiejące |
umiejąca |
D. | umiejącego |
umiejącego |
umiejącego |
umiejącego |
umiejącej |
C. | umiejącemu |
umiejącemu |
umiejącemu |
umiejącemu |
umiejącej |
B. | umiejącego |
umiejącego |
umiejący |
umiejące |
umiejącą |
N. | umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącą |
Ms. | umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącej |
liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|
p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
M. | umiejący |
umiejący |
umiejące |
umiejące |
D. | umiejących |
umiejących |
umiejących |
umiejących |
C. | umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
B. | umiejących |
umiejących |
umiejących |
umiejące |
N. | umiejącymi |
umiejącymi |
umiejącymi |
umiejącymi |
Ms. | umiejących |
umiejących |
umiejących |
umiejących |
Inne uwagi
Gerundium nieużywane
Składnia
Rzosobowy | + | umieć | + |
BEZOKOLICZNIK
|
Rzosobowy | + | umieć | + |
CO
|
2. wiersz
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka nazwy działań intelektualnych człowieka
Połączenia
- umieć lekcje, tabliczkę mnożenia, wiersz
- umieć na pamięć, na wyrywki
Cytaty
[...] dla setek tysięcy polskich dzieci, gdzieś tam na Kresach Wschodnich, ów katechizm był niemal świętością. Polskie dzieci umiały go na pamięć. źródło: NKJP: Stanisław Berenda-Czajkowski: Dni grozy i łez, 2001 |
|
Jeśli któryś z chłopców coś przeskrobie albo nie umie lekcji, wówczas za karę musi nosić przez cały dzień żółty krawat w zielone grochy. źródło: NKJP: Jan Brzechwa: Akademia pana Kleksa, 1996 |
|
[...] znowu wziąłem się do wkuwania, choć nie znoszę być takim [...], co to wszystko umie na wyrywki. źródło: NKJP: Stanisław Kowalewski: Czarne okna, 1961 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|
1 os. |
umiem |
umiemy |
|||
2 os. |
umiesz |
umiecie |
|||
3 os. |
umie |
umieją |
Czas przeszły
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|
m | ż | n | mo | -mo | |
1 os. |
umiałem +(e)m umiał |
umiałam +(e)m umiała |
umiałom +(e)m umiało |
umieliśmy +(e)śmy umieli |
umiałyśmy +(e)śmy umiały |
2 os. |
umiałeś +(e)ś umiał |
umiałaś +(e)ś umiała |
umiałoś +(e)ś umiało |
umieliście +(e)ście umieli |
umiałyście +(e)ście umiały |
3 os. |
umiał |
umiała |
umiało |
umieli |
umiały |
bezosobnik: umiano
Czas przyszły
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|
m | ż | n | mo | -mo | |
1 os. |
będę umiał będę umieć |
będę umiała będę umieć |
będę umiało będę umieć |
będziemy umieli będziemy umieć |
będziemy umiały będziemy umieć |
2 os. |
będziesz umiał będziesz umieć |
będziesz umiała będziesz umieć |
będziesz umiało będziesz umieć |
będziecie umieli będziecie umieć |
będziecie umiały będziecie umieć |
3 os. |
będzie umiał będzie umieć |
będzie umiała będzie umieć |
będzie umiało będzie umieć |
będą umieli będą umieć |
będą umiały będą umieć |
Tryb rozkazujący
liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
---|---|---|
1 os. |
umiejmy |
|
2 os. |
umiej |
umiejcie |
Tryb warunkowy
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|
m | ż | n | mo | -mo | |
1 os. |
umiałbym bym umiał |
umiałabym bym umiała |
umiałobym bym umiało |
umielibyśmy byśmy umieli |
umiałybyśmy byśmy umiały |
2 os. |
umiałbyś byś umiał |
umiałabyś byś umiała |
umiałobyś byś umiało |
umielibyście byście umieli |
umiałybyście byście umiały |
3 os. |
umiałby by umiał |
umiałaby by umiała |
umiałoby by umiało |
umieliby by umieli |
umiałyby by umiały |
bezosobnik: umiano by
bezokolicznik: umieć
imiesłów przysłówkowy współczesny:
umiejąc
imiesłów przymiotnikowy czynny: umiejący
liczba pojedyncza | |||||
---|---|---|---|---|---|
m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
M. | umiejący |
umiejący |
umiejący |
umiejące |
umiejąca |
D. | umiejącego |
umiejącego |
umiejącego |
umiejącego |
umiejącej |
C. | umiejącemu |
umiejącemu |
umiejącemu |
umiejącemu |
umiejącej |
B. | umiejącego |
umiejącego |
umiejący |
umiejące |
umiejącą |
N. | umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącą |
Ms. | umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącej |
liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|
p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
M. | umiejący |
umiejący |
umiejące |
umiejące |
D. | umiejących |
umiejących |
umiejących |
umiejących |
C. | umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
B. | umiejących |
umiejących |
umiejących |
umiejące |
N. | umiejącymi |
umiejącymi |
umiejącymi |
umiejącymi |
Ms. | umiejących |
umiejących |
umiejących |
umiejących |
Inne uwagi
Gerundium nieużywane
Składnia
Rzosobowy | + | umieć | + |
CO
|
Informacja normatywna
Uznawane za błędne w znaczeniu: 'znać coś'
3. się ubrać
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka cechy charakteru, temperamentu, zdolności i umiejętności
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia
Połączenia
- (nie) umieć ubrać się, umalować się, urządzić się, ustawić się
Cytaty
Nabrała pewności siebie, jest uśmiechnięta, radosna, zadbana, po prostu ładna kobieta, która umie się ubrać. źródło: NKJP: Magdalena Okoniewska: Mój świat jest kobietą. Dziennik lesbijki, 2004 |
|
Ależ ten nasz Arek umie łgać. źródło: NKJP: Piotr Siemion: Finimondo: komedia romantyczna, 2004 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|
1 os. |
umiem |
umiemy |
|||
2 os. |
umiesz |
umiecie |
|||
3 os. |
umie |
umieją |
Czas przeszły
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|
m | ż | n | mo | -mo | |
1 os. |
umiałem +(e)m umiał |
umiałam +(e)m umiała |
umiałom +(e)m umiało |
umieliśmy +(e)śmy umieli |
umiałyśmy +(e)śmy umiały |
2 os. |
umiałeś +(e)ś umiał |
umiałaś +(e)ś umiała |
umiałoś +(e)ś umiało |
umieliście +(e)ście umieli |
umiałyście +(e)ście umiały |
3 os. |
umiał |
umiała |
umiało |
umieli |
umiały |
bezosobnik: umiano
Czas przyszły
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|
m | ż | n | mo | -mo | |
1 os. |
będę umiał będę umieć |
będę umiała będę umieć |
będę umiało będę umieć |
będziemy umieli będziemy umieć |
będziemy umiały będziemy umieć |
2 os. |
będziesz umiał będziesz umieć |
będziesz umiała będziesz umieć |
będziesz umiało będziesz umieć |
będziecie umieli będziecie umieć |
będziecie umiały będziecie umieć |
3 os. |
będzie umiał będzie umieć |
będzie umiała będzie umieć |
będzie umiało będzie umieć |
będą umieli będą umieć |
będą umiały będą umieć |
Tryb rozkazujący
liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
---|---|---|
1 os. |
umiejmy |
|
2 os. |
umiej |
umiejcie |
Tryb warunkowy
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|
m | ż | n | mo | -mo | |
1 os. |
umiałbym bym umiał |
umiałabym bym umiała |
umiałobym bym umiało |
umielibyśmy byśmy umieli |
umiałybyśmy byśmy umiały |
2 os. |
umiałbyś byś umiał |
umiałabyś byś umiała |
umiałobyś byś umiało |
umielibyście byście umieli |
umiałybyście byście umiały |
3 os. |
umiałby by umiał |
umiałaby by umiała |
umiałoby by umiało |
umieliby by umieli |
umiałyby by umiały |
bezosobnik: umiano by
bezokolicznik: umieć
imiesłów przysłówkowy współczesny:
umiejąc
imiesłów przymiotnikowy czynny: umiejący
liczba pojedyncza | |||||
---|---|---|---|---|---|
m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
M. | umiejący |
umiejący |
umiejący |
umiejące |
umiejąca |
D. | umiejącego |
umiejącego |
umiejącego |
umiejącego |
umiejącej |
C. | umiejącemu |
umiejącemu |
umiejącemu |
umiejącemu |
umiejącej |
B. | umiejącego |
umiejącego |
umiejący |
umiejące |
umiejącą |
N. | umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącą |
Ms. | umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącej |
liczba mnoga | ||||
---|---|---|---|---|
p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
M. | umiejący |
umiejący |
umiejące |
umiejące |
D. | umiejących |
umiejących |
umiejących |
umiejących |
C. | umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
umiejącym |
B. | umiejących |
umiejących |
umiejących |
umiejące |
N. | umiejącymi |
umiejącymi |
umiejącymi |
umiejącymi |
Ms. | umiejących |
umiejących |
umiejących |
umiejących |
Inne uwagi
Gerundium nieużywane
Składnia
Rzosobowy | + | umieć | + |
BEZOKOLICZNIK
|