Chronologizacja
Odmiana
Pochodzenie
Psł. przyimek *u ‘od’, wtórnie na oznaczenie bliskości ‘przy, wśród, w’.
Także przedrostek u- (< psł. *u-, w którym zachowało się dawne znaczenie oddzielania od czegoś ‘od’)
1. palec u nogi
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik relacji obiekt - obiekt
Cytaty
|
Rozpiął guzik u kołnierza, ścieżański mróz nie miał do niego dostępu. źródło: NKJP: Magdalena Tulli: W czerwieni, 1998 |
|
|
Jadła, zabawnie odstawiając mały palec u dłoni. źródło: NKJP: Maria Nurowska: Panny i wdowy: czyściec, 1992 |
|
|
Po tym, jak nisko zdawała się umieszczona klamka u drzwi widoczna w tle zdjęcia, Stawek oszacował jego wzrost na jakieś metr osiemdziesiąt, może dziewięćdziesiąt. źródło: NKJP: Marcin Wroński: Officium Secretum: pies pański, 2010 |
|
|
- Mówiłam, że obrywa mu się pasek u sandałka, no i oberwał się - stwierdziła z satysfakcją Ciocia Weronika i - wtedy Franek rozpoznał. źródło: NKJP: Marta Tomaszewska: Wielkolud z Jaskini Piratów albo Tajemnica czwartej ściany, 2001 |
Składnia
| _ u _ KOGO/CZEGO w pozycji pierwszej Rz. będący częścią tego, co nazywa Rz. w pozycji drugiej |
||
| szyk: stały: interpozycja względem dwóch Rz. |
2. stać u bram miasta
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik relacji przestrzennej
Relacje znaczeniowe
| (quasi)synonimy: | blisko II, koło II, niedaleko II, opodal II, podle II, w pobliżu II |
Cytaty
|
Zjawa w gałganach zastygła u drzwi szopy, a przebudzony furman gderał. źródło: NKJP: Bogdan Wojdowski: Chleb rzucony umarłym, 1971 |
|
|
Spojrzał tam i zobaczył sporego wilkołaka, warującego u stóp pięknej Hekate. źródło: NKJP: Witold Jabłoński: Dzieci nocy, 2001 |
|
|
Zimny kamień jak łuska węża, ocierająca się o delikatną niegdyś, nacieraną olejkami skórę nawróconej grzesznicy. Maria Magdalena jest długowłosą, nagą Wenus, wynurzającą się z morza u wybrzeży starożytnej Marsylii. źródło: NKJP: Manuela Gretkowska: Podręcznik do ludzi: tom 1 i ostatni – Czaszka, 1996 |
|
|
A potem, tak zdenerwowany, że mylił się przy wciskaniu kolejnych klawiszy, wysłał SMS-a do Sebastiana Krupy, którego komórka leżała w najlepsze u wezgłowia jego łóżka. źródło: NKJP: Jacek Dehnel: Balzakiana, 2008 |
|
|
Pędziły do nas z wyciem, zanim w ogóle pojawiłyśmy się u kresu alejki. źródło: NKJP: Anna Bojarska, Maria Bojarska: Siostry B., 1996 |
Składnia
| u CZEGO Rz. nazywający jeden z końców lub granicę obiektu lub miejsca |
||
| szyk: stały: antepozycja |
3. mieszkać u babci
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik lokalizacji w przestrzeni
Cytaty
|
- Chodź, pokażę ci. - Anna wzięła go za rękę. - Przecież ty nigdy jeszcze u nas nie byłeś. źródło: NKJP: Kinga Dunin: Tabu, 1998 |
|
|
Mamy akurat nie było - siedziała u sąsiadów na parterze i omawiała najprawdopodobniej swoje kwestie zdrowotne. źródło: NKJP: Maciej Pinkwart: Dziewczyna z Ipanemy, 2003 |
|
|
Znaleźli marihuanę u nastolatka. źródło: NKJP: Toruń: Znaleźli marihuanę u nastolatka, Gazeta Pomorska, 2009-12-29 |
|
|
Zaraz następnego dnia zostawiła synka u swej dobrej znajomej i poszła do miasta coś ważnego załatwić. źródło: NKJP: Aniela Kowalska: Niczego nie żałuję, 2009 |
Składnia
| u KOGO Rz. nazywający osobę lub zaimekrzecz. |
||
| szyk: stały: antepozycja |
4. praktykować u szewca
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik agensa
Cytaty
|
I chyba właśnie wtedy moja córka, Małgorzata zaczęła studiować socjologię i na niej, choć miała i innych niezwykłych wykładowców, choćby Marię Ossowską, jakoś sobie Klemensa upodobała, nawet pisała u niego pracę magisterską. źródło: NKJP: Ryszard Matuszewski: Alfabet: wybór z pamięci 90-latka, 2004 |
|
|
Kandydat na gliniarza (Hawke) praktykuje u boku doświadczonego kolegi (Washington) działającego w myśl zasady: „musisz być wilkiem, żeby wilki zwalczać”. źródło: NKJP: (rs): Miłość, Chopin i matematyka, Express Ilustrowany, 2002-02-28 |
|
|
Rodzice pracowali na sukces Dominiki prawie tak ciężko jak ona sama – dzień w dzień wozili ją ze szkoły na treningi, na turnieje, szukali materiału na sukienki, szyli je u specjalnych krawcowych. źródło: NKJP: Katarzyna Wachowiak: Nasza dziewczyna na parkiecie, Słowo Polskie Gazeta Wrocławska, 2006-10-27 |
|
|
Leczył zęby u dentysty w niepublicznym zakładzie opieki zdrowotnej i kosztowała go ta bolesna przyjemność 360 zł. źródło: NKJP: Andrzej Majewski: Pora na odliczenia, Gazeta Wrocławska, 2002-04-09 |
Składnia
| u KOGO Rz. nazywający osobę, często profesję |
||
| szyk: stały: antepozycja |
5. Karczma u Zbycha
Definicja
Noty o użyciu
Używane jako nazwa własna.
Cytaty
|
Martwili się tylko, czy aby przetrwają dwie okoliczne polskie wędliniarnie i restauracja „U Rajmunda”, serwująca pierwszorzędny żurek z kiełbasą. źródło: NKJP: Kamila Sławińska: Nowy Jork. Przewodnik niepraktyczny, 2008 |
|
|
Grill i bar U Piekarzy, ul. Nadrzeczna 6 (przy piekarni Sarzyńskiego); 6.00-20.00; zadaszony ogródek, opleciony chmielem (sałatki po ok. 4 zł porcja); po godz. 11.00 bywają kłopoty z miejscem. źródło: NKJP: Magdalena Grochowska: Wisła, renesans i spichlerze, Gazeta Wyborcza, 1998-04-17 |
|
|
W pobliżu drzew, na których ptaki urządzają codzienne hałaśliwe wiece - usytuowane są obiekty gastronomiczne, w tym kawiarnia „U Zalipianek”, bar „Kajtek” i inne kioski, w których sprzedawana jest żywność. źródło: NKJP: „Zalipianki” pod ostrzałem, Dziennik Polski, 1998-08-24 |
Składnia
| _ u _ pozycja pierwsza: Rz. nazywajacy miejsce, w którym można zjeść i/lub wypić pozycja druga: Rz. nazwa własna lub Rz.nazwa grupy ludzi |
||
| szyk: stały: interpozycja między rzeczownikami |
6. powodzenie u mężczyzn
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik relacji stan doświadczany - podmiot doświadczający
Cytaty
|
Wywoływał u pań nerwowy śmiech. źródło: NKJP: Ewa Berberyusz: Moja teczka, 2006 |
|
|
Naświetlanie wywołuje bezpłodność u samców. źródło: NKJP: Lucjan Wolanowski: Upał i gorączka, 1970 |
|
|
Ultrafiolet zapewnienia prawidłowy rozwój układu kostnego i zapobiega powstawaniu krzywicy u młodych oraz choroby metabolicznej kości u żółwi starszych. źródło: NKJP: Jarosław Zajączkowski: Pyton i żółw, Gazeta Wrocławska, 2002-11-16 |
|
|
Niezdolność poprawnego rozumowania łączy się u tłumu z brakiem wszelkiego krytycyzmu, tj. brakiem umiejętności wyczuwania, co jest prawdą, a co fałszem, i niezdolnością do wydawania trafnego osądu o jakimkolwiek czynie czy przedmiocie. źródło: NKJP: Jakub Kamiński: Z miasta do miasta, Gazeta Wyborcza, 1995-09-06 |
Składnia
| u KOGO / CZEGO w pozycji prawostronnej: Rz. ożyw. lub oznaczający grupę ludzi lub zwierząt w pozycji lewostronnej: Rz. oznaczający stan emocjonalny lub postawę |
||
| szyk: względem frazy lewostronnej zmienny: neutralna postpozycja względem frazy prawostronnej stały: antepozycja |
7. wykryto u niego raka
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik relacji obiekt - cecha
Cytaty
|
Do wojska nie został wzięty, ponieważ lekarze wykryli u dwudziestolatka poważną wrodzoną wadę serca. źródło: NKJP: Sebastian Chosiński: Kino totalitarne: Na czerwoną Ukrainę – prowadź, towarzyszu Szczors!, Esensja nr 05, 2009-07-02 |
|
|
Zresztą zostawiam na boku uczone traktaty o społeczeństwie, nie zamierzam przerzucać się nazwiskami i teoriami, stwierdzam jedynie, że aby uwierzyć w istnienie natury ludzkiej, wystarczy widzieć ją co dzień poniżaną i gwałconą w jej jak najprawdziwszych, choć nie spotykanych u zwierząt, potrzebach. źródło: NKJP: Czesław Miłosz: Ziemia Ulro, 1977 |
|
|
Kiedyś wojsko robiło parady, zwłaszcza u nich były popularne w trzydziestych latach, grały marsze, oddziały szły w szyku, kawaleria, piechota, haubice, a teraz zostali im militarni. źródło: NKJP: Mariusz Cieślik: Śmieszni kochankowie, 2004 |
|
|
A do tego jeszcze łeb z niezwykle wydłużonym pyskiem, ogromne uszy sięgające ziemi, długi ogon jak u szczura. źródło: NKJP: Zbigniew Nienacki: Księga strachów, 1967 |
|
|
Już wówczas pojawić się musiał czynnik (w pewnym stopniu zaznaczający się i u australopiteków), który to spowodował. źródło: NKJP: Jerzy Dzik: Dzieje życia na ziemi: wprowadzenie do paleobiologii, 1992 |
Składnia
| u KOGO/CZEGO Rz.ożyw. lub nazywający grupę osób, zwierząt |
||
| szyk: stały: antepozycja |