UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

zwyczaj

Chronologizacja

1 połowa XV w., SStp

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. zwyczaj
 zwyczaje
D. zwyczaju
 zwyczajów
C. zwyczajowi
 zwyczajom
B. zwyczaj
 zwyczaje
N. zwyczajem
 zwyczajami
Ms. zwyczaju
 zwyczajach
W. zwyczaju
 zwyczaje

Pochodzenie

psł. *sъvyčajь (< *sъ-vyk-ějь)

Od: przedrostkowego czasownika *sъ-vyknǫti 'przywyknąć, przyzwyczaić się do czegoś, nabrać wprawy, nauczyć czegoś'

1. kolędowania

Definicja

praktykowanie pewnych zachowań zgodnych z tradycją

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja zwyczaje i obyczaje

Relacje znaczeniowe

synonimy:  obyczaj

Połączenia

  • dawny, stary; nowy, rzadki; dobry, miły, piękny; barbarzyński, dziwny, niedobry, przykry, zły; miejscowy, pewien, przyjęty; amerykański, polski, rosyjski, śląski; europejski zwyczaj; zwyczaj konstytucyjny, parlamentarny; zwyczaje ludowe, andrzejkowe, bożonarodzeniowe, świąteczne, wielkanocne, wigilijne; doroczne; góralskie; łowieckie
  • zwyczaj budowania szopek, chodzenia z szopką, dzielenia się opłatkiem, kolędowania, malowania jaj, przesyłania kart (z życzeniami), śmigusa-dyngusa, święcenia pokarmów...; zwyczaje gospodarzy, górników, mieszkańców
  • zwyczaje i obrzędy, zwyczaje i obyczaje, zwyczaje i tradycje
  • zwyczaj istnieje, panuje, przyjął się, ukształtował się, utarł się; zanika
  • wprowadzić, zachować zwyczaj
  • według zwyczaju; zgodnie ze zwyczajem

Cytaty

Z badań socjologicznych wynika, że 94 proc. Polaków zachowuje tradycje wielkanocne i wielkopostne. 94 proc. dzieli się z najbliższymi jajkiem. 93 proc. przestrzega zwyczaju święcenia pokarmów.

źródło: NKJP: (G): Wigilia Paschalna, Dziennik Polski - Kraj, 2000-04-22

W zwyczajach staroobrzędowców nie ma hucznego świętowania Bożego Narodzenia, nie spotyka się ustrojonych choinek, nie ma zwyczaju śpiewania kolęd.

źródło: NKJP: G. Czerwińska: O życiu i wierze staroobrzedowców, Tygodnik Ciechanowski, 2007-04-01

Powszechnie też panował zwyczaj, że gospodyni codziennie wieczorem gromadziła domowników przed tym obrazem dla wspólnego odmawiania pacierzy.

źródło: NKJP: Zofia Kossak: Błogosławiona wina, 1953

W 1938 roku ówczesny minister spraw zagranicznych Józef Beck gościł wraz z małżonką z oficjalną wizytą w Rzymie. Wbrew tradycji i zwyczajowi nie został przyjęty na audiencji u papieża Piusa XII.

źródło: NKJP: Zdzisław Morawski: Watykan bez tajemnic, 1997

Składnia

bez ograniczeń + zwyczaj +
CZEGO
bez ograniczeń + zwyczaj +
że ZDANIE

2. nawyk

Definicja

zachowanie charakterystyczne dla danej osoby lub określonej grupy osób w określonej sytuacji

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

Relacje znaczeniowe

synonimy:  obyczaj

Połączenia

  • dziwny, irytujący, paskudny zwyczaj
  • zwyczaj nadużywania alkoholu, picia alkoholu, (zbyt głośnego) słuchania radia, używania tabaki, czytania gazet...
  • mieć jakiś zwyczaj

Cytaty

Wiedzieli, że właściciel ma zwyczaj trzymania pieniędzy w zeszycie leżącym na stole.

źródło: NKJP: Fałszerze i złodzieje, Dziennik Polski - Podkarpacie, 2001-06-23

Akcja musiała zostać zaplanowana wcześniej, a przygotowujący ją ludzie nie tylko doskonale orientowali się w rozkładzie budynku, ciągach komunikacyjnych i ścieżkach ewakuacyjnych, ale również znali zwyczaje multimilionera.

źródło: NKJP: Waldemar Borzestowski: Bulterier Samson i ja, 2008

A mam taki zwyczaj, że jak jestem w dobrym humorze, pstrykam palcami [...].

źródło: NKJP: Maria Nurowska: Miłośnica, 2009

Cóż to za zwyczaj, żeby punkty handlowe o takiej samej ofercie stawiać obok siebie?

źródło: NKJP: Agata Wolna: Tyle kiosków w całym mieście, Trybuna Śląska, 2001-01-16

Za pierwsze zarobione pieniądze kupił sobie skrzypce. Ukrył je przed rodzicami, bo bał się, że go skrzyczą za wydawanie pieniędzy na – jak było to w zwyczaju mówić – głupstwa.

źródło: NKJP: Stanisław Zachwieja: Na swojską nutę, Gazeta Krakowska, 2005-11-25

Składnia

bez ograniczeń + zwyczaj +
CZEGO
bez ograniczeń + zwyczaj +
że ZDANIE | żeby ZDANIE | BEZOKOLICZNIK

3. zwierząt

Definicja

zachowanie zwierząt charakterystyczne dla gatunków w określonych sytuacjach

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt zwyczaje i zachowania zwierząt

Relacje znaczeniowe

synonimy:  obyczaj

Połączenia

  • zwyczaje godowe
  • zwyczaje ptaków, zwierząt; bekasów, (dzikich) gęsi; lisów, pawianów, saren, zajęcy; żab...

Cytaty

Co to są budki lęgowe, jak je wykonywać, gdzie i po co je umieszczać, jakie zwyczaje mają dziuplaki - o tych i wielu innych ciekawostkach związanych z życiem ptaków gniazdujących w dziuplach można się było dowiedzieć w ostatnią sobotę, podczas wystawy zorganizowanej przez Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne.

źródło: NKJP: (OSC): Wyżej otwór, głębsze wnętrze, Dziennik Polski - Kraków, 2001-03-12

Obecność motyli o tej porze roku zaskoczy jednak tylko tego, kto z entomologią nie miał nigdy do czynienia lub... nie śledził cyklu opisującego niezwykłe zwyczaje owadów [...].

źródło: NKJP: Motyl listopadową porą..., Dziennik Polski - Dom, 2003-11-25

Drugi zwycięski produkt Uzdrowiska nazywa się „Z przyrodą za pan brat”. Powstał on we współpracy z gospodarstwami agroturystycznymi regionu i jest połączeniem dwóch programów edukacyjnych pozwalających poznać dzieciom życie na wsi oraz zwyczaje zwierząt.

źródło: NKJP: Podwójny sukces Uzdrowiska, Dziennik Polski - Bochnia, 2003-04-30

W ramach zajęć przedszkolaki bardzo dużo czasu spędzają poza placówką. Kilka razy w roku odwiedzają zoo, gdzie poznają zwyczaje egzotycznych zwierząt.

źródło: NKJP: Andrzej REMBOWSKI: Przyjaciele przyrody źródło Gazeta Poznańska, 2003-03-18

Każdy gatunek zwierzyny łownej ma swoje zwyczaje i dlatego na każdy poluje się w odmienny sposób.

źródło: NKJP: Irena Domańska-Kubiak: Zakątek pamięci: życie w XIX-wiecznych dworkach kresowych, 2004

Przysłowia

Dobry zwyczaj nie pożyczaj
Data ostatniej modyfikacji: 17.02.2023
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN