Chronologizacja
Pochodzenie
Zob. kruszyć
1. o skale
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii stan skupienia, trwałość materii
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | rozkruszać się |
Połączenia
- asfalt, cegła, lód, papier, skała kruszy się; ciastka, kartki kruszą się
- kruszyć się pod dotykiem
- kruszyć się w rękach
- kruszyć się ze starości
- pękać i kruszyć się
Cytaty
|
Zarośnięte pnączami mury gdzieniegdzie były jeszcze całkiem wysokie, lecz kruszyły się od góry. źródło: NKJP: Ewa Białołęcka: Tkacz iluzji, 2004 |
|
|
Polek dotknął ręką mokrego tynku, który kruszył się w palcach. źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Dziura w niebie, 1959 |
|
|
Samotne kobiety pod koniec życia mają obsesję oszczędzania, odmierzają minimalne ilości węgla, który trzeba dołożyć do pieca, parzą herbatę po kilka razy z tej samej torebki, nawet cukierki, którymi karmią wnuki podczas corocznych zlotów rodzinnych, pochodzą z jednej, kupionej przed laty paczuszki i kruszą się ze starości po odpakowaniu. źródło: NKJP: Wojciech Kuczok: Opowieści przebrane, 2005 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
kruszę się |
kruszymy się |
|||
| 2 os. |
kruszysz się |
kruszycie się |
|||
| 3 os. |
kruszy się |
kruszą się |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
kruszyłem się +(e)m się kruszył |
kruszyłam się +(e)m się kruszyła |
kruszyłom się +(e)m się kruszyło |
kruszyliśmy się +(e)śmy się kruszyli |
kruszyłyśmy się +(e)śmy się kruszyły |
| 2 os. |
kruszyłeś się +(e)ś się kruszył |
kruszyłaś się +(e)ś się kruszyła |
kruszyłoś się +(e)ś się kruszyło |
kruszyliście się +(e)ście się kruszyli |
kruszyłyście się +(e)ście się kruszyły |
| 3 os. |
kruszył się |
kruszyła się |
kruszyło się |
kruszyli się |
kruszyły się |
bezosobnik: kruszono się
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
będę się kruszył będę się kruszyć |
będę się kruszyła będę się kruszyć |
będę się kruszyło będę się kruszyć |
będziemy się kruszyli będziemy się kruszyć |
będziemy się kruszyły będziemy się kruszyć |
| 2 os. |
będziesz się kruszył będziesz się kruszyć |
będziesz się kruszyła będziesz się kruszyć |
będziesz się kruszyło będziesz się kruszyć |
będziecie się kruszyli będziecie się kruszyć |
będziecie się kruszyły będziecie się kruszyć |
| 3 os. |
będzie się kruszył będzie się kruszyć |
będzie się kruszyła będzie się kruszyć |
będzie się kruszyło będzie się kruszyć |
będą się kruszyli będą się kruszyć |
będą się kruszyły będą się kruszyć |
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
kruszmy się |
|
| 2 os. |
krusz się |
kruszcie się |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
kruszyłbym się bym się kruszył |
kruszyłabym się bym się kruszyła |
kruszyłobym się bym się kruszyło |
kruszylibyśmy się byśmy się kruszyli |
kruszyłybyśmy się byśmy się kruszyły |
| 2 os. |
kruszyłbyś się byś się kruszył |
kruszyłabyś się byś się kruszyła |
kruszyłobyś się byś się kruszyło |
kruszylibyście się byście się kruszyli |
kruszyłybyście się byście się kruszyły |
| 3 os. |
kruszyłby się by się kruszył |
kruszyłaby się by się kruszyła |
kruszyłoby się by się kruszyło |
kruszyliby się by się kruszyli |
kruszyłyby się by się kruszyły |
bezosobnik: kruszono by się
bezokolicznik: kruszyć się
imiesłów przysłówkowy współczesny:
krusząc się
gerundium: kruszenie się
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | kruszenie się |
kruszenia się |
| D. | kruszenia się |
kruszeń się |
| C. | kruszeniu się |
kruszeniom się |
| B. | kruszenie się |
kruszenia się |
| N. | kruszeniem się |
kruszeniami się |
| Ms. | kruszeniu się |
kruszeniach się |
| W. | kruszenie się |
kruszenia się |
imiesłów przymiotnikowy czynny: kruszący się
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | kruszący się |
kruszący się |
kruszący się |
kruszące się |
krusząca się |
| D. | kruszącego się |
kruszącego się |
kruszącego się |
kruszącego się |
kruszącej się |
| C. | kruszącemu się |
kruszącemu się |
kruszącemu się |
kruszącemu się |
kruszącej się |
| B. | kruszącego się |
kruszącego się |
kruszący się |
kruszące się |
kruszącą się |
| N. | kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącą się |
| Ms. | kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącej się |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | kruszący się |
kruszący się |
kruszące się |
kruszące się |
| D. | kruszących się |
kruszących się |
kruszących się |
kruszących się |
| C. | kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącym się |
| B. | kruszących się |
kruszących się |
kruszących się |
kruszące się |
| N. | kruszącymi się |
kruszącymi się |
kruszącymi się |
kruszącymi się |
| Ms. | kruszących się |
kruszących się |
kruszących się |
kruszących się |
odpowiedniki aspektowe: pokruszyć się , skruszyć się
Składnia
| Rznieżywotny | + | kruszyć się | + |
|
2. o systemie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność
Połączenia
- czyjaś moc, potęga, siła..., jakiś stereotyp, system kruszy się
Cytaty
|
Przez głośniki radiowe na placu nadawano ostatnie komunikaty. Potęga niemiecka kruszyła się i rozpadała. źródło: NKJP: Jerzy Andrzejewski: Popiół i diament, 1948 |
|
|
W jego sercu budziła się rozterka: wiara w boga księżyca kruszyła się coraz bardziej. źródło: NKJP: Zenon Kosidowski: Opowieści biblijne, 1963 |
|
|
Teraz jej czas dobiegał kresu. Udawała, że jest z tym pogodzona, ale ta stoicka fasada dosłownie kruszyła się w oczach. źródło: NKJP: Manuela Gretkowska: Sceny z życia pozamałżeńskiego, 2003 |
|
|
[...] dopiero tu, dopiero teraz czuje, że kruszą się okowy przez lata niewolące umysł. źródło: NKJP: Witold Horwath: Ultra Montana, 2005 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
kruszę się |
kruszymy się |
|||
| 2 os. |
kruszysz się |
kruszycie się |
|||
| 3 os. |
kruszy się |
kruszą się |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
kruszyłem się +(e)m się kruszył |
kruszyłam się +(e)m się kruszyła |
kruszyłom się +(e)m się kruszyło |
kruszyliśmy się +(e)śmy się kruszyli |
kruszyłyśmy się +(e)śmy się kruszyły |
| 2 os. |
kruszyłeś się +(e)ś się kruszył |
kruszyłaś się +(e)ś się kruszyła |
kruszyłoś się +(e)ś się kruszyło |
kruszyliście się +(e)ście się kruszyli |
kruszyłyście się +(e)ście się kruszyły |
| 3 os. |
kruszył się |
kruszyła się |
kruszyło się |
kruszyli się |
kruszyły się |
bezosobnik: kruszono się
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
będę się kruszył będę się kruszyć |
będę się kruszyła będę się kruszyć |
będę się kruszyło będę się kruszyć |
będziemy się kruszyli będziemy się kruszyć |
będziemy się kruszyły będziemy się kruszyć |
| 2 os. |
będziesz się kruszył będziesz się kruszyć |
będziesz się kruszyła będziesz się kruszyć |
będziesz się kruszyło będziesz się kruszyć |
będziecie się kruszyli będziecie się kruszyć |
będziecie się kruszyły będziecie się kruszyć |
| 3 os. |
będzie się kruszył będzie się kruszyć |
będzie się kruszyła będzie się kruszyć |
będzie się kruszyło będzie się kruszyć |
będą się kruszyli będą się kruszyć |
będą się kruszyły będą się kruszyć |
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
kruszmy się |
|
| 2 os. |
krusz się |
kruszcie się |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
kruszyłbym się bym się kruszył |
kruszyłabym się bym się kruszyła |
kruszyłobym się bym się kruszyło |
kruszylibyśmy się byśmy się kruszyli |
kruszyłybyśmy się byśmy się kruszyły |
| 2 os. |
kruszyłbyś się byś się kruszył |
kruszyłabyś się byś się kruszyła |
kruszyłobyś się byś się kruszyło |
kruszylibyście się byście się kruszyli |
kruszyłybyście się byście się kruszyły |
| 3 os. |
kruszyłby się by się kruszył |
kruszyłaby się by się kruszyła |
kruszyłoby się by się kruszyło |
kruszyliby się by się kruszyli |
kruszyłyby się by się kruszyły |
bezosobnik: kruszono by się
bezokolicznik: kruszyć się
imiesłów przysłówkowy współczesny:
krusząc się
gerundium: kruszenie się
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | kruszenie się |
kruszenia się |
| D. | kruszenia się |
kruszeń się |
| C. | kruszeniu się |
kruszeniom się |
| B. | kruszenie się |
kruszenia się |
| N. | kruszeniem się |
kruszeniami się |
| Ms. | kruszeniu się |
kruszeniach się |
| W. | kruszenie się |
kruszenia się |
imiesłów przymiotnikowy czynny: kruszący się
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | kruszący się |
kruszący się |
kruszący się |
kruszące się |
krusząca się |
| D. | kruszącego się |
kruszącego się |
kruszącego się |
kruszącego się |
kruszącej się |
| C. | kruszącemu się |
kruszącemu się |
kruszącemu się |
kruszącemu się |
kruszącej się |
| B. | kruszącego się |
kruszącego się |
kruszący się |
kruszące się |
kruszącą się |
| N. | kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącą się |
| Ms. | kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącej się |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | kruszący się |
kruszący się |
kruszące się |
kruszące się |
| D. | kruszących się |
kruszących się |
kruszących się |
kruszących się |
| C. | kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącym się |
kruszącym się |
| B. | kruszących się |
kruszących się |
kruszących się |
kruszące się |
| N. | kruszącymi się |
kruszącymi się |
kruszącymi się |
kruszącymi się |
| Ms. | kruszących się |
kruszących się |
kruszących się |
kruszących się |
Składnia
| Rznieżywotny | + | kruszyć się | + |
|