Chronologizacja
Odmiana
część mowy: przymiotnik
Stopień równy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | niebieski |
niebieski |
niebieski |
niebieskie |
niebieska |
| D. | niebieskiego |
niebieskiego |
niebieskiego |
niebieskiego |
niebieskiej |
| C. | niebieskiemu |
niebieskiemu |
niebieskiemu |
niebieskiemu |
niebieskiej |
| B. | niebieskiego |
niebieskiego |
niebieski |
niebieskie |
niebieską |
| N. | niebieskim |
niebieskim |
niebieskim |
niebieskim |
niebieską |
| Ms. | niebieskim |
niebieskim |
niebieskim |
niebieskim |
niebieskiej |
| W. | niebieski |
niebieski |
niebieski |
niebieskie |
niebieska |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | niebiescy |
niebiescy |
niebieskie |
niebieskie |
| D. | niebieskich |
niebieskich |
niebieskich |
niebieskich |
| C. | niebieskim |
niebieskim |
niebieskim |
niebieskim |
| B. | niebieskich |
niebieskich |
niebieskich |
niebieskie |
| N. | niebieskimi |
niebieskimi |
niebieskimi |
niebieskimi |
| Ms. | niebieskich |
niebieskich |
niebieskich |
niebieskich |
| W. | niebiescy |
niebiescy |
niebieskie |
niebieskie |
Pochodzenie
psł. *nebesьskъ 'dotyczący nieba, odnoszący się do nieba'
Forma prasłowiańska jest przymiotnikiem dzierżawczym od tematu *nebes- prasłowiańskiego rzeczownika *nebo, *nebese; znaczenie 'mający barwę nieba, błękitny, niebieski' jest innowacją niektórych języków północnosłowiańskich; zob. niebo .
1. kolor
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło
Połączenia
- niebieskie oczy, żyły; niebieski mundur, niebieska bluzka, koszula, sukienka, niebieskie dżinsy; niebieska wstęga; niebieski kwiat; niebieski szlak; niebieskie niebo; niebieski dym; niebieski kolor, odcień, niebieska barwa, tonacja, niebieskie zabarwienie;
- niebieski od kwiatów
- niebieski jak chaber, niebieski jak lazur mórz, niebieski jak niebo
Cytaty
|
Stąpamy ostrożnie po kocich łbach uliczki, obok ceglanego budynku z niebieskim neonem „Komisariat”. źródło: NKJP: Jerzy Sosnowski: Linia nocna, 2002 |
|
|
[…] w plastikowej koszulce, którą miała przed sobą, niczym owad pod szkłem lub zasuszona roślina, tkwił mój niebieski zeszyt z wypracowaniem o gwiazdach. źródło: NKJP: Antoni Libera: Madame, 1998 |
|
|
[…]tuż za ogrodzeniem rozpościerała się niebieska fasada supermarketu prowadzonego przez jakiegoś Holendra, który kupił nieużytek za bezcen i postawił wielką halę. źródło: NKJP: Radosław Kobierski: Harar, 2005 |
2. związany z niebem
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Niebo i wszechświat
Połączenia
- sfera niebieska; sklepienie niebieskie; ptaki niebieskie; obłoki niebieskie;
Cytaty
|
Zobaczcie, Pan Bóg chleb rozmnożył, źródło: NKJP: Józef Zawitkowski: Jam sługa Twój: kazania różne, 1995 |
|
|
[…] na polach wyniosłe, samotne topole jak kolumny strzelały wysoko w górę, zdając się, niby słupy Heraklesa, podpierać strop niebieski. źródło: NKJP: Halina Rudnicka: Uczniowie Spartakusa, 1951 |
Składnia
|
+ | niebieski | + |
|
| szyk: tylko postpozycja | ||||
3. niebiański
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół wyznania: zasady i prawdy wiary
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | niebiański, rajski | |
| sprzeczne: | piekielny |
Połączenia
- ojciec niebieski, anieli niebiescy, istoty niebieskie; dwór, raj niebieski, ojczyzna niebieska; władze, moce niebieskie; chwała, światłość niebieska, rozkosze, tajemnice, widzenia, wyroki niebieskie
Cytaty
|
Słabi, ułomni, maluczcy umysłem i sercem mieli nadzieję za swoją niemrawość, niedołęstwo i uleganie w walce otrzymać po śmierci nagrodę niebieską. źródło: NKJP: Czesław Miłosz: Legendy nowoczesności, 1996 |
|
|
Boże ty mój, święci pańscy, królowie niebiescy, ileż kłopotu miałem z tym źrebakiem, zanim go ugłaskałem. źródło: NKJP: Tadeusz Nowak: A jak królem, a jak katem będziesz, 1968 |
|
|
Talibowie nie pojmowali też swych braci w wierze, Arabów, Persów, Turków, którzy zamiast brać z nich przykład i zmierzać najprostszą drogą do Królestwa Niebieskiego, potępiali ich, szydzili, wytykali. źródło: NKJP: Wojciech Jagielski: Modlitwa o deszcz, 2002 |