UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

czuwać

Chronologizacja

XVI w., Bańk
XVI w., Bor

Pochodzenie

psł. *čuvati 'czuć, pojmować, zwracać uwagę, czuwać'

1. nad bezpieczeństwem

Definicja

starać się, żeby jakaś czynność lub sytuacja była taka, jak trzeba

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka nazwy działań intelektualnych człowieka

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Praca rodzaje pracy

Połączenia

policja, prezydent, rząd, Sejm czuwa; służby czuwają
czuwać nad bezpieczeństwem dzieci, kierowców, mieszkańców..., nad działaniem, nad funkcjonowaniem, nad porządkiem, nad prawidłowością, przebiegiem, nad przestrzeganiem, nad przygotowaniem, nad realizacją, nad wykonaniem, nad zachowaniem czegoś; nad losem kogoś/czegoś
czuwać niestrudzenie, nieustannie, stale; osobiście

Cytaty

	[...]wszędzie władze wojskowe mają obowiązek czuwać nad bezpieczeństwem państwa. źródło: NKJP: Henryk Wereszycki: Koniec sojuszu trzech cesarzy, 1977
	[...]Senat jest w Polsce potrzebny, by czuwać nad jakością stanowionego prawa. źródło: NKJP: Palacz P. Rafał, Tomasz Chojnowski: Państwo powinno być tańsze, Gazeta Wrocławska, 2001-09-04
	Do pana domu należy dbanie o kieliszki gości podczas przyjęcia, on rozlewa trunki i czuwa, żeby wszyscy mieli pełne kieliszki, on też wznosi pierwszy toast „na zdrowie” (naturalnie za zdrowie gości). źródło: NKJP: Tadeusz Rojek: Jak to się je : savoir-vivre przy stole, 1994
	Olga mogła malować – ojciec czuwał nad wszystkim i pamiętał o materialnej stronie jej egzystencji. źródło: NKJP: Maria Rostworowska: Portret za mgłą opowieść o Oldze Boznańskiej, 2003
	[...] rodzice, zwłaszcza matka, czuwali, żeby syn nie zetknął się z nieodpowiednim towarzystwem, nie prowadził niewłaściwych rozmów,[...] źródło: NKJP: Andrzej Anonimus: Nie nadaje się, przecież to jeszcze szczeniak, 1999

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	czuwam	czuwamy
2 os.	czuwasz	czuwacie
3 os.	czuwa	czuwają

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	czuwałem +(e)m czuwał	czuwałam +(e)m czuwała	czuwałom +(e)m czuwało	czuwaliśmy +(e)śmy czuwali	czuwałyśmy +(e)śmy czuwały
2 os.	czuwałeś +(e)ś czuwał	czuwałaś +(e)ś czuwała	czuwałoś +(e)ś czuwało	czuwaliście +(e)ście czuwali	czuwałyście +(e)ście czuwały
3 os.	czuwał	czuwała	czuwało	czuwali	czuwały

bezosobnik: czuwano

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę czuwał będę czuwać	będę czuwała będę czuwać	będę czuwało będę czuwać	będziemy czuwali będziemy czuwać	będziemy czuwały będziemy czuwać
2 os.	będziesz czuwał będziesz czuwać	będziesz czuwała będziesz czuwać	będziesz czuwało będziesz czuwać	będziecie czuwali będziecie czuwać	będziecie czuwały będziecie czuwać
3 os.	będzie czuwał będzie czuwać	będzie czuwała będzie czuwać	będzie czuwało będzie czuwać	będą czuwali będą czuwać	będą czuwały będą czuwać

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		czuwajmy
2 os.	czuwaj	czuwajcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	czuwałbym bym czuwał	czuwałabym bym czuwała	czuwałobym bym czuwało	czuwalibyśmy byśmy czuwali	czuwałybyśmy byśmy czuwały
2 os.	czuwałbyś byś czuwał	czuwałabyś byś czuwała	czuwałobyś byś czuwało	czuwalibyście byście czuwali	czuwałybyście byście czuwały
3 os.	czuwałby by czuwał	czuwałaby by czuwała	czuwałoby by czuwało	czuwaliby by czuwali	czuwałyby by czuwały

bezosobnik: czuwano by

bezokolicznik: czuwać

imiesłów przysłówkowy współczesny: czuwając

gerundium: czuwanie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	czuwanie	czuwania
D.	czuwania	czuwań
C.	czuwaniu	czuwaniom
B.	czuwanie	czuwania
N.	czuwaniem	czuwaniami
Ms.	czuwaniu	czuwaniach
W.	czuwanie	czuwania

imiesłów przymiotnikowy czynny: czuwający

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	czuwający	czuwający	czuwający	czuwające	czuwająca
D.	czuwającego	czuwającego	czuwającego	czuwającego	czuwającej
C.	czuwającemu	czuwającemu	czuwającemu	czuwającemu	czuwającej
B.	czuwającego	czuwającego	czuwający	czuwające	czuwającą
N.	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającą
Ms.	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	czuwający	czuwający	czuwające	czuwające
D.	czuwających	czuwających	czuwających	czuwających
C.	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającym
B.	czuwających	czuwających	czuwających	czuwające
N.	czuwającymi	czuwającymi	czuwającymi	czuwającymi
Ms.	czuwających	czuwających	czuwających	czuwających

Składnia

Rz osobowy	+	czuwać	+	nad CZYM
Rz osobowy	+	czuwać	+	żeby ZDANIE

2. przy dziecku

Definicja

strzec kogoś

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia relacji międzyludzkich

Połączenia

anioł, Bóg, Opatrzność; bogowie; kobieta, ojciec czuwa
czuwać przy chorym, przy konającym; przy zwłokach; przy łóżku
czuwać niestrudzenie, nieustannie, stale
czuwać i opiekować się

Cytaty

	- Świt może przynieść wiele niespodzianek. Czuwajcie przy chorej na zmianę. źródło: NKJP: Alfred Szklarski: Tomek wśród łowców głów, 1965
	W zatłoczonych, zatęchłych salach szpitalnych przy łóżkach dzieci czuwają matki. źródło: NKJP: Mariusz Borkowski: Polowanie na Saddama, Gazeta Wyborcza, 1992-08-20
	Zmówiłem „Ojcze nasz” i „Zdrowaś Mario...” Poprosiłem Boga, żeby czuwał nad nami. źródło: NKJP: Kazimierz Orłoś: Niebieski szklarz, 1996
	Kobieta jest zdolna wprawdzie do mniej intensywnego jednorazowego wysiłku, ale za to potrafi być „na dyżurze” nawet dzień i noc, np. jako matka czuwająca przy dziecku czy przy chorym. źródło: NKJP: Ks. Marek Dziewiecki: Geniusz kobiety, Wychowawca, 2005-07

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	czuwam	czuwamy
2 os.	czuwasz	czuwacie
3 os.	czuwa	czuwają

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	czuwałem +(e)m czuwał	czuwałam +(e)m czuwała	czuwałom +(e)m czuwało	czuwaliśmy +(e)śmy czuwali	czuwałyśmy +(e)śmy czuwały
2 os.	czuwałeś +(e)ś czuwał	czuwałaś +(e)ś czuwała	czuwałoś +(e)ś czuwało	czuwaliście +(e)ście czuwali	czuwałyście +(e)ście czuwały
3 os.	czuwał	czuwała	czuwało	czuwali	czuwały

bezosobnik: czuwano

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę czuwał będę czuwać	będę czuwała będę czuwać	będę czuwało będę czuwać	będziemy czuwali będziemy czuwać	będziemy czuwały będziemy czuwać
2 os.	będziesz czuwał będziesz czuwać	będziesz czuwała będziesz czuwać	będziesz czuwało będziesz czuwać	będziecie czuwali będziecie czuwać	będziecie czuwały będziecie czuwać
3 os.	będzie czuwał będzie czuwać	będzie czuwała będzie czuwać	będzie czuwało będzie czuwać	będą czuwali będą czuwać	będą czuwały będą czuwać

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		czuwajmy
2 os.	czuwaj	czuwajcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	czuwałbym bym czuwał	czuwałabym bym czuwała	czuwałobym bym czuwało	czuwalibyśmy byśmy czuwali	czuwałybyśmy byśmy czuwały
2 os.	czuwałbyś byś czuwał	czuwałabyś byś czuwała	czuwałobyś byś czuwało	czuwalibyście byście czuwali	czuwałybyście byście czuwały
3 os.	czuwałby by czuwał	czuwałaby by czuwała	czuwałoby by czuwało	czuwaliby by czuwali	czuwałyby by czuwały

bezosobnik: czuwano by

bezokolicznik: czuwać

imiesłów przysłówkowy współczesny: czuwając

gerundium: czuwanie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	czuwanie	czuwania
D.	czuwania	czuwań
C.	czuwaniu	czuwaniom
B.	czuwanie	czuwania
N.	czuwaniem	czuwaniami
Ms.	czuwaniu	czuwaniach
W.	czuwanie	czuwania

imiesłów przymiotnikowy czynny: czuwający

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	czuwający	czuwający	czuwający	czuwające	czuwająca
D.	czuwającego	czuwającego	czuwającego	czuwającego	czuwającej
C.	czuwającemu	czuwającemu	czuwającemu	czuwającemu	czuwającej
B.	czuwającego	czuwającego	czuwający	czuwające	czuwającą
N.	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającą
Ms.	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	czuwający	czuwający	czuwające	czuwające
D.	czuwających	czuwających	czuwających	czuwających
C.	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającym
B.	czuwających	czuwających	czuwających	czuwające
N.	czuwającymi	czuwającymi	czuwającymi	czuwającymi
Ms.	czuwających	czuwających	czuwających	czuwających

Składnia

Rz osobowy	+	czuwać	+	(nad KIM)
Rz osobowy	+	czuwać	+	(przy KIM/CZYM)

3. do rana

Definicja

nie spać

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego czynności i stany fizjologiczne

Połączenia

czuwać do rana

Cytaty

	[...]królewicz postanowił, że wieczorem o zwykłej porze położy się do łóżka, ale będzie czuwać do rana. źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999
	Na noc zatrzymali się w głębokim wąwozie. Łowcy na zmianę czuwali do świtu, aby krajowcom dodać odwagi. źródło: NKJP: Alfred Szklarski: Tomek wśród łowców głów, 1965
	Stres posttraumatyczny przejawia się przede wszystkim w ponownym przeżywaniu obrazów i wspomnień traumatycznego wydarzenia. Pojawiają się one zarówno wtedy, kiedy osoba czuwa, jest obudzona, jak i podczas snu - przybierając formę koszmarów sennych. źródło: NKJP: Jan Blecharz: Sportowiec w sytuacji urazu fizycznego, 2008
	Od wielu dni drzemie, zamiast spać, czuwa, a zwykle sypiała długo i mocno. źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Fausta, 2010

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	czuwam	czuwamy
2 os.	czuwasz	czuwacie
3 os.	czuwa	czuwają

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	czuwałem +(e)m czuwał	czuwałam +(e)m czuwała	czuwałom +(e)m czuwało	czuwaliśmy +(e)śmy czuwali	czuwałyśmy +(e)śmy czuwały
2 os.	czuwałeś +(e)ś czuwał	czuwałaś +(e)ś czuwała	czuwałoś +(e)ś czuwało	czuwaliście +(e)ście czuwali	czuwałyście +(e)ście czuwały
3 os.	czuwał	czuwała	czuwało	czuwali	czuwały

bezosobnik: czuwano

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę czuwał będę czuwać	będę czuwała będę czuwać	będę czuwało będę czuwać	będziemy czuwali będziemy czuwać	będziemy czuwały będziemy czuwać
2 os.	będziesz czuwał będziesz czuwać	będziesz czuwała będziesz czuwać	będziesz czuwało będziesz czuwać	będziecie czuwali będziecie czuwać	będziecie czuwały będziecie czuwać
3 os.	będzie czuwał będzie czuwać	będzie czuwała będzie czuwać	będzie czuwało będzie czuwać	będą czuwali będą czuwać	będą czuwały będą czuwać

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		czuwajmy
2 os.	czuwaj	czuwajcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	czuwałbym bym czuwał	czuwałabym bym czuwała	czuwałobym bym czuwało	czuwalibyśmy byśmy czuwali	czuwałybyśmy byśmy czuwały
2 os.	czuwałbyś byś czuwał	czuwałabyś byś czuwała	czuwałobyś byś czuwało	czuwalibyście byście czuwali	czuwałybyście byście czuwały
3 os.	czuwałby by czuwał	czuwałaby by czuwała	czuwałoby by czuwało	czuwaliby by czuwali	czuwałyby by czuwały

bezosobnik: czuwano by

bezokolicznik: czuwać

imiesłów przysłówkowy współczesny: czuwając

gerundium: czuwanie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	czuwanie	czuwania
D.	czuwania	czuwań
C.	czuwaniu	czuwaniom
B.	czuwanie	czuwania
N.	czuwaniem	czuwaniami
Ms.	czuwaniu	czuwaniach
W.	czuwanie	czuwania

imiesłów przymiotnikowy czynny: czuwający

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	czuwający	czuwający	czuwający	czuwające	czuwająca
D.	czuwającego	czuwającego	czuwającego	czuwającego	czuwającej
C.	czuwającemu	czuwającemu	czuwającemu	czuwającemu	czuwającej
B.	czuwającego	czuwającego	czuwający	czuwające	czuwającą
N.	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającą
Ms.	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	czuwający	czuwający	czuwające	czuwające
D.	czuwających	czuwających	czuwających	czuwających
C.	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającym
B.	czuwających	czuwających	czuwających	czuwające
N.	czuwającymi	czuwającymi	czuwającymi	czuwającymi
Ms.	czuwających	czuwających	czuwających	czuwających

Składnia

Rz żywotny

czuwać

4. w modlitwie

Definicja

rel.

wspólnie modlić się w określonych intencjach lub przed ważnymi świętami czy wydarzeniami kościelnymi

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół sakramenty i obrzędy religijne

Połączenia

czuwać i modlić się
całonocne, nocne; modlitewne; ogólnopolskie czuwanie

Cytaty

	Drugi dzień kwietnia, wigilia Niedzieli Bożego Miłosierdzia. Plac św. Piotra wypełniony po brzegi. „Szukałem was, a wy przyszliście do mnie” – powiedział. Ci z bliska i z daleka czuwają w ciszy i modlitwie, aby odprowadzić swego pasterza na drugi brzeg. źródło: NKJP: s. Ewelina – Renata Szczyrba, Krystyna Madura: Dziękując Janowi Pawłowi II – scenariusz uroczystości, Wychowawca, 2006-07
	W czasie spotkania w Rzymie Papież Jan Paweł II oraz patriarcha Dimitrios przynaglali wręcz w komunikacie końcowym, aby wierni byli informowani o przebiegu prac Komisji, aby dzięki temu mogli „czuwać w modlitwie wstawienniczej i wspólnie wzrastać w wierze i nadziei”. źródło: NKJP: Wacław Hryniewicz; OMI:DIALOG KATOLICKO-PRAWOSAWNY W UUSI VALAMO, Tygodnik Powszechny, 35 - 1988
	Wigilia oznacza modlitewne czuwanie, oczekiwanie na coś wyjątkowego. źródło: NKJP: Hanna Wojciechowska: Najlepszy kompot z gruszek, Słowo Polskie Gazeta Wrocławska, 2006-12-21
	Centralnym momentem czuwania była sprawowana o północy uroczysta Eucharystia, którą koncelebrowało ponad 40 kapłanów. źródło: NKJP: o. Tomasz Duszyc OFMCap: Szkoda, że nas tam nie było. Relacja z Czuwania w Łagiewnikach, Głos Ojca Pio, 2000
	Wczorajszym dniem Ojciec Święty rozpoczął czterodniową wizytę w Niemczech, której punktem kulminacyjnym będzie jutrzejsze czuwanie z młodzieżą na Polach Maryjnych i niedzielna msza święta. źródło: NKJP: Marek Twaróg z Kolonii: Witaj w domu, Gazeta Poznańska, 2005-08-19
	W Wielki Czwartek i Wielki Piątek wierni przychodzą do świątyń, by czuwać z Chrystusem w ciemnicy. źródło: NKJP: Światłość nie zgaśnie, Dziennik Polski - Kraków, 2002-03-30

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	czuwam	czuwamy
2 os.	czuwasz	czuwacie
3 os.	czuwa	czuwają

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	czuwałem +(e)m czuwał	czuwałam +(e)m czuwała	czuwałom +(e)m czuwało	czuwaliśmy +(e)śmy czuwali	czuwałyśmy +(e)śmy czuwały
2 os.	czuwałeś +(e)ś czuwał	czuwałaś +(e)ś czuwała	czuwałoś +(e)ś czuwało	czuwaliście +(e)ście czuwali	czuwałyście +(e)ście czuwały
3 os.	czuwał	czuwała	czuwało	czuwali	czuwały

bezosobnik: czuwano

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę czuwał będę czuwać	będę czuwała będę czuwać	będę czuwało będę czuwać	będziemy czuwali będziemy czuwać	będziemy czuwały będziemy czuwać
2 os.	będziesz czuwał będziesz czuwać	będziesz czuwała będziesz czuwać	będziesz czuwało będziesz czuwać	będziecie czuwali będziecie czuwać	będziecie czuwały będziecie czuwać
3 os.	będzie czuwał będzie czuwać	będzie czuwała będzie czuwać	będzie czuwało będzie czuwać	będą czuwali będą czuwać	będą czuwały będą czuwać

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		czuwajmy
2 os.	czuwaj	czuwajcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	czuwałbym bym czuwał	czuwałabym bym czuwała	czuwałobym bym czuwało	czuwalibyśmy byśmy czuwali	czuwałybyśmy byśmy czuwały
2 os.	czuwałbyś byś czuwał	czuwałabyś byś czuwała	czuwałobyś byś czuwało	czuwalibyście byście czuwali	czuwałybyście byście czuwały
3 os.	czuwałby by czuwał	czuwałaby by czuwała	czuwałoby by czuwało	czuwaliby by czuwali	czuwałyby by czuwały

bezosobnik: czuwano by

bezokolicznik: czuwać

imiesłów przysłówkowy współczesny: czuwając

gerundium: czuwanie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	czuwanie	czuwania
D.	czuwania	czuwań
C.	czuwaniu	czuwaniom
B.	czuwanie	czuwania
N.	czuwaniem	czuwaniami
Ms.	czuwaniu	czuwaniach
W.	czuwanie	czuwania

imiesłów przymiotnikowy czynny: czuwający

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	czuwający	czuwający	czuwający	czuwające	czuwająca
D.	czuwającego	czuwającego	czuwającego	czuwającego	czuwającej
C.	czuwającemu	czuwającemu	czuwającemu	czuwającemu	czuwającej
B.	czuwającego	czuwającego	czuwający	czuwające	czuwającą
N.	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającą
Ms.	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	czuwający	czuwający	czuwające	czuwające
D.	czuwających	czuwających	czuwających	czuwających
C.	czuwającym	czuwającym	czuwającym	czuwającym
B.	czuwających	czuwających	czuwających	czuwające
N.	czuwającymi	czuwającymi	czuwającymi	czuwającymi
Ms.	czuwających	czuwających	czuwających	czuwających

Składnia

Rz osobowy

czuwać

Frazeologizmy

czuj czuj czuwaj

Data ostatniej modyfikacji: 08.05.2014