Chronologizacja
Pochodzenie
Zleksykalizowane pierwotne zdrobnienie od psł. *věnъ ‘splot kwiatów, gałązek, ziół zwinięty w kółko, wianek’ (> pol. dawne wian ) z przyrostkiem -ek (< *-ъkъ). Por. wieniec
1. na głowie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Ubranie ozdoby i dodatki
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | ozdoba |
Połączenia
- dziewczęcy, dziewiczy, panieński; dożynkowy, sobótkowy, świętojański, ślubny, tradycyjny; mirtowy, papierowy, ruciany; biały, kolorowy, zielony; najładniejszy, najpiękniejszy, oryginalny wianek
- wianek z (drobnych, polnych, świeżych) kwiatów, z mirtu, z rozchodnika, z róż, z ruty, ze stokrotek, z ziół
- wianek ze świeczkami
- wianek na głowie, we włosach
- wianek i welon, wianki i bukieciki
- konkurs wianków
- dziewczęta, panny z wiankami
- dziewczęta, dziewczynki w wiankach
- wianek zsunął się; wianki popłynęły; wiszą gdzieś
- nosić; wkładać, zakładać, zdjąć/zdejmować; robić, pleść, upleść, uwić, wić wianek; puszczać, rzucić/rzucać, wrzucać wianki (na wodę)
- ozdobiony wiankiem
Cytaty
|
XIX-wieczna moda ubierała młode kobiety w powłóczyste suknie z ogonami, długie welony z obowiązkowym wiankiem we włosach. źródło: NKJP: (WT): Ślubne mini, Dziennik Polski, 2001-04-28 |
|
|
Panna Wandzia zakręciła mi gorącymi rurkami francuskie loki i pomogła mi uwić wianek z mirtu i lewkonii. Pierwsza komunia była tego roku w Kaliszu szczególnie uroczysta, bo zbiegła się z wizytą biskupa, który przybył na zaległe z powodu wojny bierzmowanie. źródło: NKJP: Henryk Grynberg: Życie ideologiczne, osobiste, codzienne i artystyczne, 1998 |
|
|
Będą śpiewali wokół namiotów i instalacji, które służą sztuce lub same są sztuką, a o północy pójdą nad Wełtawę, aby spuścić na wodę wianki ze świeczkami. źródło: NKJP: Małgorzata Szejnert: Sen nocy letniej, Gazeta Wyborcza, 1992-07-04 |
|
|
Na ścianie wisiały jarmarczne obrazki upstrzone przez muchy, a nad łóżkiem w wianku z papierowych kwiatów - fotografia młodej dziewczyny. źródło: NKJP: Jan Brzechwa: Gdy owoc dojrzewa |
|
|
Dziewczęta plotły wianki, w których na środku umieszczały świecę. Wianki te puszczały na wodę i jeśli wianek płynął bez przeszkód, oznaczało to szybki ślub i szczęśliwe życie. Jeśli zaś wianek utknął w zaroślach lub świeca zgasła, wróżyło to niepomyślność dla miłosnych planów. źródło: NKJP: Tomasz Gos: Urlop zaplanuj na lipiec, prasa, 2006 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | wianek |
wianki |
|
| D. | wianka |
wianków |
|
| C. | wiankowi |
wiankom |
|
| B. | wianek |
wianki |
|
| N. | wiankiem |
wiankami |
|
| Ms. | wianku |
wiankach |
|
| W. | wianku |
wianki |
2. cebuli
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Ilość, liczby i liczenie ogólne określenia ilości
Połączenia
- wiszący wianek
- wianek cebuli, czosnku, kiełbasy
- cebula, grzyby, ... w wiankach
Cytaty
|
Za kuchnią mieściła się spiżarnia, ogromny chłodny pokój, do którego klucz miała tylko gospodyni. Stały tam worki z mąką i cukrem, wisiały połcie słoniny i boczku, wianki cebuli, suszonych grzybów, beczki kiszonych ogórków [...]. źródło: NKJP: Zdzisław Morawski: Gdzie ten dom, gdzie ten świat, 1994 |
|
|
Nad ceglaną kuchnią zawisły pęki ziół i wianki czosnku. źródło: NKJP: Paweł Smoleński, Gazeta Wyborcza,1997-11-14 |
|
|
Bazary, na których grzyby w wiankach lub jagody w słojach kupują senni, przygarbieni ludzie. źródło: NKJP: Lidia Ostałowska: Dzieci we mgle, Gazeta Wyborcza, 1992-04-04 |
|
|
Wreszcie, kierując się wskazówkami miłej pani, dotarliśmy do sklepiku, podobnego wielu innym sklepikom - ze zwieszającymi się u wejścia wiankami suszonych pomidorów, ze skrzyniami owoców poustawianymi byle jak na bruku, z zasłoną z plastikowych paciorków i zapachem Śródziemnomorza. źródło: NKJP: Jacek Dehnel: Rynek w Smyrnie, 2007 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | wianek |
wianki |
|
| D. | wianka |
wianków |
|
| C. | wiankowi |
wiankom |
|
| B. | wianek |
wianki |
|
| N. | wiankiem |
wiankami |
|
| Ms. | wianku |
wiankach |
|
| W. | wianku |
wianki |
Składnia
|
+ | wianek | + |
(CZEGO)
|
3. kształt
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kształty i figury
Połączenia
- wianek dzieci, dziewcząt, ludzi
- okolony, otoczony wiankiem
Cytaty
|
[...] w trakcie mszy św. ołtarz otoczył wianek dzieci z kolorowymi palmami. źródło: NKJP: Liczył się pomysł i oryginalność, Dziennik Polski, 2003-04-14 |
|
|
Od razu poznał sylwetkę starego Vidżajavedy, łyse, orzechowe ciemię w wianku siwych włosów. źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Kamienne tablice, 1966 |
|
|
Z naszego przedziału nikogo nie zabrano, ale gdy po długiej rewizji pociąg wreszcie ruszył, widziałam grupę mężczyzn otoczoną wiankiem policji, popychanych i bitych. źródło: NKJP: Anna Kowalska-Lewicka: Koniec wojny na Podhalu, 1999 |
|
|
Otaczał ich już wianek ludzi zwabionych sensacją. źródło: NKJP: Janusz Płoński, Maciej Rybiński: Góralskie tango, 1978 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | wianek |
wianki |
|
| D. | wianka |
wianków |
|
| C. | wiankowi |
wiankom |
|
| B. | wianek |
wianki |
|
| N. | wiankiem |
wiankami |
|
| Ms. | wianku |
wiankach |
|
| W. | wianku |
wianki |
Składnia
|
|
+ | wianek | + |
KOGO/CZEGO
|
4. dziewictwo
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego seksualność
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | kwiatuszek |
Połączenia
- stracić, utracić, zgubić wianek
Cytaty
|
Nie powiem: maskarady specyficzną atmosferę mają i niejedna już z zaproszonych bez wianka do domu wróciła albo i z niespodzianką w żywocie. źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Smoczy pazur, 2003 |
|
|
W niektórych okresach historycznych posiadanie błony było wymagane przez męża i jego rodzinę jako symbol niewinności. Jeśli zdarzyło się niewinnemu dziewczęciu stracić wianek nieco wcześniej, musiało radzić sobie bez tej osłony. źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Wychowanie seksualne dla klasy wyższej, średniej i niższej, 1999 |
|
|
Podobnie ostrzegał barokowy kaznodzieja Bazyli Rychlewicz: „Jak wiele panien poszło do tańca w wianku, a wróciły się ze wstydem bez wianka”. źródło: NKJP: Andrzej Chwalba (red).: Obyczaje w Polsce, 2004 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | wianek |
wianki |
|
| D. | wianka |
wianków |
|
| C. | wiankowi |
wiankom |
|
| B. | wianek |
wianki |
|
| N. | wiankiem |
wiankami |
|
| Ms. | wianku |
wiankach |
|
| W. | wianku |
wianki |