Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *dъchor'ь 'to, co wydaje nieprzyjemną woń' > 'zwierzę wydalające ciecz o nieprzyjemnym zapachu, tchórz Mustela putorius'
Pierwotny rzeczownik (z przyrostkiem *-or’ь) określający nazwę wykonawcy czynności od psł. *dъchnǫti ‘wydawać zapach, woń’ (por. tchnąć ). Obserwacja zachowania zwierzęcia stała się podstawą do wyłonienia się sekundarnego znaczenia ‘człowiek bojaźliwy’.
Nagłosowe *dъch- po zaniku jeru w pozycji słabej ulegało upodobnieniu pod względem dźwięczności (*dъch- > *dch- > tch-) i dalszym fonetycznym przekształceniom (zwłaszcza w gwarach).
1. człowiek
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka określenia człowieka ze względu na jego usposobienie
Połączenia
- straszny, wielki tchórz
- być; nazwać kogoś tchórzem
- uważać kogoś za tchórza
Cytaty
Nie bądź tchórzem. Jak się coś robi, to się za to odpowiada. Tak mnie przynajmniej uczono od przedszkola. źródło: NKJP: Ewa Nowacka: Może nie, może tak, 1976 |
|
Nie należałem do tchórzy i z pewnością rzuciłbym się na niego, gdyby nie to, że był nieco szerszy i znacznie wyższy ode mnie, a w prawej ręce trzymał pistolet. źródło: NKJP: Katarzyna Pisarzewska: Koncert łgarzy, 2009 |
|
Miałeś rację, nazywając nas tchórzami. Nie umiemy walczyć, nawet z tymi, którzy nam szkodzą. źródło: NKJP: Dorota Terakowska: Władca Lewawu, 1989 |
|
- A jeśli ucieknie? Wie przecież, czym to pachnie. źródło: NKJP: Jerzy Andrzejewski: Popiół i diament, 1948 |
|
- Tchórze! [...] Niegodziwi tchórze! Zajęcze serca! Zmykacie, ratujecie skóry? źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Chrzest ognia, 1996 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | tchórz |
tchórze |
ndepr |
tchórze |
depr | ||
D. | tchórza |
tchórzów |
|
C. | tchórzowi |
tchórzom |
|
B. | tchórza |
tchórzów |
|
N. | tchórzem |
tchórzami |
|
Ms. | tchórzu |
tchórzach |
|
W. | tchórzu |
tchórze |
ndepr |
tchórze |
depr |
Inne uwagi
W D. lm używa się również formy tchórzy
2.a zwierzę
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt zwierzęta drapieżne
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt zwierzęta leśne i polne
Relacje znaczeniowe
hiperonimy: | zwierzę |
Połączenia
- łasice i tchórze
Cytaty
Tchórzofretki są przedstawicielami łasicowatych, udomowionymi odmianami tchórza. źródło: NKJP: GOK: Tchórzofretka na spacerze, Gazeta Poznańska, 2003-01-31 |
|
Ograniczać liczbę gryzoni w ogrodach pomagają łowne koty i psy (szczególnie teriery i jamniki). Warto też zachęcać do osiedlania się w ogrodach naturalnych wrogów gryzoni, takich jak: łasice, jeże, kuny, tchórze i ptaki drapieżne, zakładając żywopłoty, sadząc grupy drzew i krzewów. źródło: Internet: wymarzonyogrod.pl |
|
Była to jakby miniatura kniei zza Niemna, jej próbka i zapowiedź. Gąszcz krzaków i chaszczy splątanych na kształt małej dżungli, zamieszkałej przez bażanty, zające, lisy i całkiem już drobną zwierzynę, jak kuny, tchórze i łasice. źródło: NKJP: Jeremi Przybora: Przymknięte oko opaczności, 1994 |
|
Sprawcami rybiej czystki są najpewniej tchórze, łasicowate drapieżniki. źródło: NKJP: (CH): Tchórz czy wydra?, Gazeta Wrocławska, 2003-01-31 |
|
Na wystawie zaprezentowana zostanie krajowa elita hodowlana lisów pospolitych i polarnych, norek i jenotów oraz tchórzy. Organizatorzy przewidują, że na wystawie będzie prezentowanych ponad 150 sztuk tych pięknych zwierząt. źródło: NKJP: Organizatorzy: Plenerowa impreza w Ośrodku Doradztwa Rolniczego, Nakielski Czas, 2002-10-23 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | tchórz |
tchórze |
|
D. | tchórza |
tchórzy |
|
C. | tchórzowi |
tchórzom |
|
B. | tchórza |
tchórze |
|
N. | tchórzem |
tchórzami |
|
Ms. | tchórzu |
tchórzach |
|
W. | tchórzu |
tchórze |
2.b futro
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Ubranie cechy ubrań
Relacje znaczeniowe
hiperonimy: | futro |
Połączenia
- kołnierz, płaszcz z tchórza
- obszyć, podbić, podszyć tchórzami
Cytaty
Powożący sporym wozem grubasek z głęboko wygoloną tonsurą, odziany w płaszcz obszyty tchórzami. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Narrenturm, 2002 |
|
Sprzedam nowy, nieużywany kołnierz z tchórza. źródło: Internet: szafa.pl |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | tchórz |
tchórze |
|
D. | tchórza |
tchórzy |
|
C. | tchórzowi |
tchórzom |
|
B. | tchórza |
tchórze |
|
N. | tchórzem |
tchórzami |
|
Ms. | tchórzu |
tchórzach |
|
W. | tchórzu |
tchórze |