UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

czad

Chronologizacja

XVII w., Bor
1883, Bańk

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. czad
 czady
D. czadu
 czadów
C. czadowi
 czadom
B. czad
 czady
N. czadem
 czadami
Ms. czadzie
 czadach
W. czadzie
 czady

Inne uwagi

Zwykle lp

1. gaz

Definicja

bezwonny i bezbarwny trujący gaz, powstający podczas spalania węgla przy niedostatecznym dopływie powietrza

Noty o użyciu

Używana także nazwa chemiczna: tlenek węgla.

Pochodzenie

psł. *čadъ 'dym, opar, mgiełka, sadza'

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Choroby i ich leczenie przyczyny, objawy i skutki chorób

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii stan skupienia, trwałość materii

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  gaz

Połączenia

  • trujący, zabójczy czad
  • stężenie czadu
  • czad ulatniał się, wydobywał się; zabił, zatruł
  • podtrucie, zatrucie czadem

Cytaty

Zwykle do zatrucia czadem dochodzi w nocy, kiedy człowiek śpi, lub w wannie.

źródło: NKJP: Elżbieta Borek: Mieszkania na gazie, Dziennik Polski, 2005-11-09

Ze wstępnych ustaleń strażaków wynika, że zabójczy czad wydobywał się z przepływowego ogrzewacza wody, który zainstalowany był w łazience.

źródło: NKJP: Barbara Kubica: Pięcioosobowa rodzina cudem uszła śmierci, Dziennik Zachodni, 2009-02-03

W Strzegomiu kobieta uległa lekkiemu zatruciu czadem. A w ostatnią niedzielę do szpitala przywieziono trzyosobową rodzinę. W ich mieszkaniu przy ul. Kochanowskiego z wadliwego piecyka gazowego wydobywały się trujące spaliny z czadem.

źródło: NKJP: Agnieszka Bielawska: Zagrożenie na życzenie, 2004-01-06

2. zapach spalenizny

Definicja

zapach czegoś spalonego

Pochodzenie

psł. *čadъ 'dym, opar, mgiełka, sadza'

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii zapachy

Cytaty

Już na Łubowcu zaczęliśmy odczuwać w autobusie spaliny, czad i dym.

źródło: NKJP: Magdalena Tosza, Monika Cetera: Autobus E-wakuacyjny, Co Tydzień Jaworzno, 2004-07-22

[...] nie palcie tyle, bo ja w tym czadzie długo nie wytrzymam.

źródło: NKJP: Adam Czerniawski: Narracje ormiańskie, 2003

Przez uchylone okno wcisnął się do środka zapach czadu z kotłowni.

źródło: NKJP: Witold Zalewski: Zakładnicy, 2001

3. silny zapach

Definicja

książk. 
nieprzyjemny zapach

Pochodzenie

psł. *čadъ ''dym, opar, mgiełka, sadza' '

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii zapachy

Cytaty

Minęła nas tak blisko, że poczułem czad naftaliny i dostrzegłem siwe kłaczki na brodzie.

źródło: NKJP: Andrzej Mandalian: Czerwona orkiestra, 2009

Gdyby o tym można było nie pamiętać! Powiedzieć: nie wiedziałem jeszcze, przygarniałem ją w czadzie jaśminów, nic jeszcze z życia nie rozumiejąc, ślepe szczenię.

źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Kamienne tablice, 1966

Składnia

bez ograniczeń + czad +
CZEGO

4. w muzyce

Definicja

muz.  pot. 
cecha muzyki lub jej wykonania, wskazującą na siłę i dynamiczność związaną z żywiołową reakcją słuchaczy

Pochodzenie

Od potocznego zwrotu dawać czadu 'robić coś doskonale, z energią i zaangażowaniem (aż leci dym)'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka muzyka

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność

Cytaty

Ta utworzona w 1995 roku w środowisku irlandzkich emigrantów formacja zasłynęła z finezyjnego łączenia punkowego czadu z celtyckim folkiem.

źródło: NKJP: Paweł Gzyl: Fonia czy kakofonia, Dziennik Polski, 2008-03-20

Wielki, wielki szacuneczek dla toruńskiej publiczności za liczne przybycie i śpiewanie razem z kapelami [...], a dla kapel - za pozytywny czad folkowy!

źródło: NKJP: Internet

5. coś pozytywnego

Definicja

pot. 
coś, co mówiący ocenia bardzo pozytywnie

Pochodzenie

Od potocznego zwrotu dawać czadu 'robić coś doskonale, z energią i zaangażowaniem (aż leci dym)'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające

Relacje znaczeniowe

antonimy:  chujnia, chujowizna

Połączenia

  • ale czad

Cytaty

Nurek z głębin wynurza się, wychodzi na brzeg. [...]
– Ale czad. Widzieliście te cuda pod wodą? To doprawdy niesamowite.

źródło: NKJP: Agnieszka Bronowicka: Zalane koparki, BMW i rowerzysta w mundurze, Trybuna Śląska, 2000-11-17

Mało tego, u dziewczyn był cały sprzęt grający, który na dyskoteki się wystawiało, także mieliśmy zawsze swoją małą prywatną dyskotekę, no po prostu czad.

źródło: NKJP: Korpus języka mówionego Pelcra

Frazeologizmy

ktoś daje czadu
ktoś dał czadu
Data ostatniej modyfikacji: 11.02.2016
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN