Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *šibenica
Rzeczownik z przyrostkiem -ica od pierwotnego imiesłowu *šibenъ (*šubenъ?), stanowiącego derywat od czasownika z rdzeniem *šib- (pokrewnego *chyb-) 'smagać; bić; kołysać się, chwiać się', z nie do końca wyraźną semantyczną motywacją. Przypuszcza się, że początkowo wyraz mógł oznaczać 'miejsce wykonywania kary chłosty' > 'miejsce kaźni' (Bor). Ze względu na specyfikę wykonywania powieszeń, cechy materiału, z którego wykonany był prototyp urządzenia (sprężystość i elastyczność) oraz możliwość zestawienia wyrazu z psł. rzeczownikiem *šiba 'sprężysta, łatwo odginająca się gałąź', istnieją przesłanki do rekonstrukcji znaczenia 'urządzenie, którego giętkie ramię (z gałęzi), wracało po uwolnieniu do wyjściowej pozycji, unosząc zawieszony ładunek'. O szczegółach i próbie objaśnienia nieregularnego w stosunku do innosłowiańskich kontynuantów wokalizmu -u- w wyrazie polskim ("paradygmat alternacyjny o postaci *šibti *šubetь") - zob. Babik 62-3.
1. narzędzie śmierci
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa więzienie i kara
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Bieg życia śmierć
Połączenia
- murowana szubienica
- szubienica i gilotyna; szubienica i krematorium; szafot i szubienica
- śmierć na szubienicy
- szubienica stoi gdzieś
- budować, postawić, stawiać szubienicę
- umrzeć/umierać; zawisnąć; powiesić kogoś na szubienicy
Cytaty
|
Od późnego średniowiecza wiele murowanych szubienic miało kształt cylindrycznej, czworokątnej lub trójkątnej wieży wysokości od 2 do 4 m i średnicy kilku metrów. Na jej szczycie wznosiły się słupy. Na opierających się o nie belkach wieszano skazańców. źródło: NKJP: Agnieszka Krzemińska: Wychowanie przez wieszanie, Polityka nr 2681, 2008-11-22 |
|
|
W tysiąc dziewięćset piątym polski rewolucjonista Stefan Okrzeja dokonał [...] nieudanego zamachu. Karol został lekko ranny, zamachowiec zaś zawisł na szubienicy w Cytadeli. źródło: NKJP: Danuta Koral: Wydziedziczeni, 1997 |
|
|
Rogoźnica. Podczas ostatniej wojny miejsce męczeństwa więźniów wielu narodowości (obóz koncentracyjny Gross-Rosen na pd. zach. od wsi). Zachowały się fundamenty poszczególnych bloków, resztki ogrodzenia, krematorium, szubienica. źródło: NKJP: Krystyna Malik, Raciborska Maria (red.): Przewodnik po Polsce, 1996 |
|
|
Od połowy XVIII wieku aż do 1762 roku skazańców tracono na kępie wiślanej zwanej Polkowska, Zamkowa lub Syrena. Stał tu szafot i szubienica. źródło: NKJP: Stanisław Milewski: Szemrane towarzystwo niegdysiejszej Warszawy, 2009 |
|
|
Każda racja dojrzewa długo, a ludzie w tym czasie cierpią albo błądzą, w ciemnościach. Ale nagle przychodzi człowiek, który głosi tę rację, nim ona jeszcze dojrzała, nim stała się prawdą powszechną, i wtedy przeciw takiemu heretykowi powstają siły panujące i rzucają go na płonący stos albo strącają do lochu, albo wieszają na szubienicy, ponieważ zagraża ich interesom, zakłóca ich spokój. źródło: NKJP: Ryszard Kapuściński: Szachinszach, 2005 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | szubienica |
szubienice |
|
| D. | szubienicy |
szubienic |
|
| C. | szubienicy |
szubienicom |
|
| B. | szubienicę |
szubienice |
|
| N. | szubienicą |
szubienicami |
|
| Ms. | szubienicy |
szubienicach |
|
| W. | szubienico |
szubienice |
2. kara
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa więzienie i kara
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Bieg życia śmierć
Połączenia
- szubienica groziła komuś za coś
Cytaty
|
Kodeks karzący z 1818 roku - pierwsza rodzima kodyfikacja karna - przewidywał za kradzieże więzienie warowne z przykuciem do taczek, którego czas trwania był zależny od wyrządzonej szkody; w przypadku pięciokrotnej recydywy groziła szubienica. źródło: NKJP: Stanisław Milewski: Intymne życie niegdysiejszej Warszawy, 2008 |
|
|
Dramat jego życia polegał na tym, że władze komunistyczne – za to, że był oddanym żołnierzem i wywiadowcą AK – uznały go za „wroga ludu”, aresztowały, a w 1946 roku skazały na śmierć. Uniknął szubienicy, lecz wiele lat spędził w więzieniu we Wronkach, a potem długo jeszcze poddawany był [...] szykanom. źródło: NKJP: Sławomir Kmiecik: Cichociemny, Polska Głos Wielkopolski, 2005-01-29 |
|
|
Za to powinna być szubienica. źródło: NKJP: Jacek Cegła: Na politycznym rozdrożu, Dziennik Słupski, 2000-10-06 |
|
|
Po załamaniu się potęgi jego mocodawców S. był przezorniejszy niż ukarany doraźnie szubienicą K. i uciekł znaną drogą do Andersa, który nie interesował się przeszłością nowego wiernego zwolennika. źródło: NKJP: Marek Lubaś-Harny Góralski wstyd, Gazeta Krakowska, 2002-09-27 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | szubienica |
szubienice |
|
| D. | szubienicy |
szubienic |
|
| C. | szubienicy |
szubienicom |
|
| B. | szubienicę |
szubienice |
|
| N. | szubienicą |
szubienicami |
|
| Ms. | szubienicy |
szubienicach |
|
| W. | szubienico |
szubienice |
Inne uwagi
Zwykle lp
3. gra
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny gry i zabawy
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | wisielec |
Cytaty
|
Jak kiedyś w podstawówce graliśmy w szubienicę, to gostek wymyślił jakieś hasło i jak ktoś zgadł to powiedział: „no kur*a, wreszcie ktoś zgadł” źródło: NKJP: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | szubienica |
szubienice |
|
| D. | szubienicy |
szubienic |
|
| C. | szubienicy |
szubienicom |
|
| B. | szubienicę |
szubienice |
|
| N. | szubienicą |
szubienicami |
|
| Ms. | szubienicy |
szubienicach |
|
| W. | szubienico |
szubienice |
Inne uwagi
Zwykle lp